می‌گویند پیشرفته‌ترین شهر جهان در شش‌هزار سال پیش بوده، شهری پیشرفته‌تر از دولت - شهر «کرت»، منطقه‌ای مسکونی که برای نخستین‌بار «کلنل بیت» (یکی از مأموران نظامی بریتانیا در دوره‌ی قاجار) در خاطراتش آن را «شهر سوخته» نامید.

به گزارش خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، «شهر سوخته» جایی است که قدم‌ زدن در ساحل خشک‌شده‌اش که حالا بیشتر به یک شن‌زار می‌ماند، شاید فقط برای اکوتوریست‌ها جذابیت داشته باشد، اما وقتی آن را شش‌هزار سال تاریخ همراهی می‌کند و گزینه‌ی نهایی ایران است برای آن‌که در اجلاس یونسکو در سال 2014 با هدف ثبت جهانی پیشنهاد شود، قضیه متفاوت‌تر می‌شود.

«شهر سوخته» نام بقایای دولت - شهری باستانی در ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه‌ی جاده‌ی زابل - زاهدان در شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. شهری که روی آبرفت‌های رودخانه‌ی هیرمند به سمت دریاچه‌ی هامون و در ساحل آن رودخانه بنا شد و قدمت آن با دوره‌ی برنز در تمدن جیرفت یکسان دانسته می‌شود، یعنی چیزی بیش از شش‌هزار سال.

برای دیدن 152 هکتار زمینی که بخش‌هایی از آن تا کنون بررسی شده، به زمان زیادی نیاز است، محوطه‌ای که برای دیدنش باید از مسیرهای مشخص و بررسی‌شده‌ای گذشت که توسط شن‌های رنگی و نرده‌های فلزی با زنجیر مشخص شده‌اند. هرچند این محوطه‌ی تاریخی وسعت زیادی دارد، اما به‌دلیل پستی و بلندی‌های زیادش،‌ با ایستادن روی یک تپه‌ی کوچک هم می‌توان بقایای شش‌هزار سال تاریخ را دید. بقایای شهری که دوبار، یکی در ابتدای مسیر رشد و دیگری در لحظه‌ی انهدام کامل، به آتش کشیده شد.

محدوده‌ای که به گفته‌ی باستان‌شناسان، زمان زیادی برای بررسی و کاوش نیاز دارد. شاید به همین دلیل است که براساس فرضیات باستان‌شناسان، در برخی مناطق این محوطه، گمانه‌زده شده و پس از بررسی‌های لازم، لایه‌های حفاظتی روی کشفیات حاصل از کاوش کشیده شده، تا از آسیب در امان باشند و شاید به همین دلیل است که برخی باستان‌شناسان معتقدند، «شهر سوخته» از قدیمی‌ترین شهرهای دنیا است، چون معدود شهری پیش از آن وجود داشته که از نظر امکانات و اصول شهرنشینی، با این شهر تاریخی قابل مقایسه باشد.

به گزارش ایسنا، بیابانی برهوت است «شهرسوخته»، ‌جایی‌ که شش‌هزار سال قبل از میلاد، منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع بود و درخت‌های بید مجنون، افرا و سپیدار فراوانی داشت و دریاچه‌ی بزرگ و پرآب «هامون» که در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد جوشش داشته است.

می‌گویند «شهر سوخته» در دوره‌ی پیش از تاریخ و حدود سال سه‌هزار و 200 پیش از میلاد، پایه‌گذاری و حدود سال ۱۸۰۰ پیش از میلاد هم متروکه شده، یعنی در این شهر، دوره‌ای حدود ۱۴۰۰ سال زندگی در جریان بوده و دوران شکوفایی تمدن‌اش، بین سال‌های ۲۵۰۰ تا ۲۲۰۰ قبل از میلاد با حدود پنج‌هزار نفر جمعیت و در دو گروه عمده‌ی کشاورزان و صنعتگران بوده است.

آفتاب سوزان جنوب را در «شهر سوخته» به‌راحتی می‌توان تجربه کرد، آفتابی که حتا نفس را از گلوی باقی‌ماندگان این تاریخ می‌بُرد، چه رسد به باستان‌شناس و گردشگری که قصد پژوهش یا دیدن این منطقه را دارد.

هرچند «کلنل بیت» نخستین کسی بود که پس از دیدن سیستان، به این محوطه اشاره کرد و «سر اورل اشتین» با بازدید از این محوطه در سال ۱۹۳۷ میلادی، اطلاعات سودمندی درباره‌ی این محوطه ارائه کرد، اما این شهر نخستین‌بار توسط گروه باستان‌شناسان وابسته به موسسه‌ی فرهنگی «ایزمئو» (موسسه‌ی ایتالیایی مطالعات خاورمیانه و خاور دور) از سال 1346 تا 1357 به سرپرستی پروفسور «توژی» با همکاری مرکز باستان‌شناسی ایران بررسی و کاوش شد. پس از آن، از سال 1374 تیم باستان‌شناسی ایران به‌صورت مستقل بررسی و کاوش این محوطه را به سرپرستی «سیدمنصور سیدسجادی» آغاز کرد.

براساس کاوش‌های انجام‌شده، بقایای این شهر نشان می‌دهد که شامل پنج قسمت اساسی است؛ «بخش مسکونی» در شمال شرقی شهر سوخته، «بخش‌های مرکزی»، «منطقه‌ی صنعتی»، «بناهای یادمانی» و «گورستان» که به‌صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به‌هم هستند.

می‌گویند ‌از متمدن‌ترین شهرها در دوران خود بوده است. نمونه‌هایی از این ادعا را کشف نخستین انیمیشن جهان روی ظرفی سفالی، یک شانه برای آراستن موی سر، نخستین خط کش جهان با قدمت بیش از پنج‌هزار سال و حتا کشف کهن‌ترین تخته‌نرد با 60 مهره می‌توان دانست.

می‌گویند صنایع و پیشه‌ها در «شهر سوخته» هم پیشرفته بوده و این منطقه، مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بوده است. نمونه‌ی این ادعا را هم در فصل ششم کاوش در «شهر سوخته» می‌توان یافت که نمونه‌های بدیعی از زیورآلات به‌دست آمد؛ ساکنان این شهر کفش تولید می‌کردند و تجارت و اقتصاد در این شهر با پیدا شدن تنها لوح نوشته‌ی متعلق به دوران آغاز ایلامی، همراه با آثار مهرها، نمونه‌ای دیگر از این مدعا است که سندیت قدمت این شهر را ثابت می‌کند. قدمتی که روی دیگر آن به گستردگی روابط تجارتی و فرهنگی این شهر با نواحی مجاور می‌رسد.

می‌گویند ساکنان «شهر سوخته» از دانش پزشکی پیشرفته‌ای استفاده می‌کردند تا آن حد که پزشکان این شهر نه‌تنها از فنونی مانند شکسته‌بندی آگاهی داشتند، بلکه دانش و مهارت انجام عمل‌های شگفت‌انگیزی را مانند جراحی مغز داشتند و شاهد راستی این ادعا را کشف یک «چشم مصنوعی» متعلق به یک زن در کاوش‌ها می‌دانند. همچنین نخستین جراحی مغز در چهارهزار و 800 سال پیش در «شهر سوخته» انجام شده است.‌

می‌گویند مهم‌ترین آثار معماری کشف‌شده در «شهر سوخته» خانه‌های موسوم به پلکانی و بنای کاخ سوخته است. هر واحد ساختمانی که از یک قسمت مستطیل درست شده که پنج تا شش اتاق با حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ متر زیر بنا دارد و مصالح اصلی به کار رفته در آن خشت‌های خام منظم گلی است و سقف خانه‌ها معمولا صاف و پوشش آن‌ها از حصیر بوده و گرمای اتاق‌ها به‌وسیله‌ی یک اجاق مرکزی تأمین می‌شده است.

و می‌گویند برای نخستین‌بار در سه‌هزار پیش از میلاد، در «شهر سوخته» از شتر استفاده می‌شد، مراکز صنعتی، خارج از شهر بودند، به علاوه، تعدادی لوله‌ی سفالی پیدا شده است که احتمالا برای آب‌رسانی یا دفع فاضلاب از آن‌ها استفاده می‌شد. شهری که حالا پیشرفته بودن آن در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی آن دیده می‌شود.

در پژوهش‌های باستان‌شناسان، زبان این مردم پیشرفته براساس نوشته‌ها و مهرهای کشف‌شده هنوز مشخص نشده، ولی تنها چیزی که پژوهشگران آن را می‌توانند ثابت کنند، صحبت کردن برخی قبایل و سلسله‌های باستانی به زبان پهلوی و اوستایی است.

آنچه تا کنون درباره‌ی دین این مردم شش‌هزار ساله مشخص شده، پیدا شدن تعدادی مجسمه‌ی بت مانند از خدایان مونث و چند پیکره‌ی مرد در کاوش‌ها است و به‌نظر می‌رسد برخی از این مردم، از یک طبقه‌ی روحانی بوده‌اند.

حالا «شهر سوخته» با شش‌هزار سال قدمت‌، هرچند ممکن است به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در جنوب کشور و وضعیت گرمای آن، ‌امکان پذیرایی از تعداد زیادی از گردشگران را نداشته باشد، اما می‌توان امیدوار بود که در صورت موفقیت مسوولان سازمان میراث فرهنگی در اجلاس آینده‌ی یونسکو و ثبت این محوطه در فهرست میراث جهانی، مردم دیگر کشورها بیشتر درباره‌ی «شهر سوخته» بدانند و با تبدیل شدن این محوطه به میراث بشری، به حفاظت بیشتر از آن کمک شود.

گزارش از سمیه ایمانیان، خبرنگار ایسنا

انتهای پیام