مدرسه‌ی سپهداری اراک مانند بسیاری از بناهای تاریخی، از ابتدا توسط بخش غیردولتی به بهره‌برداری رسیده، اما آیا اداره‌ی این مدرسه توسط بخش غیردولتی وظیفه‌ی دیگر نهادها را در قبال نگهداری از این مجموعه ارزنده کم می‌کند؟

مدرسه‌ی سپهداری که امروزه با نام حوزه‌ی علمیه‌ی امام‌ خمینی(ره) شناخته‌ می‌شود، از نخستین بناهای شهری اراک است که با اقتباس از سبک مدارس دوره‌ی صفویه و با کاشی‌کاری‌های ظریف و زیبای دوره‌ی قاجار واقع در گذر ششم بازار تاریخی این شهر بنا شده است. این مدرسه که هم‌زمان با تأسیس بازار اراک در سال 1228 هجری قمری به‌دستور یوسف‌خان گرجی - سپهدار اعظم - ساخته شد، مسجد، آب‌انبار و صحن نسبتا وسیعی با حوض سنگی در میان آن دارد. این بنای آجری، طرح چهار ایوانی دارد که دو ایوان شمالی و جنوبی بلندتر و عظیم‌تر هستند، ایوان ورودی و گنبد آجری و کلاه‌خودی این بنا از هر طرف، دیده می‌شود. ایوان ورودی حدود 12 متر و گنبد مسجد حدود 18 متر ارتفاع دارد.

در اطراف حیاط مدرسه 25 حجره وجود دارد، سردر و لچکی این حجره‌ها با کاشی‌های خشتی هفت‌رنگ تزیین شده است. گنبد مسجدِ واقع در این مدرسه، بزرگ‌ترین گنبد آجری در بافت قدیمی اراک است که سطوح بیرونی کاسه‌ی گنبد، ساده و پوشش آن از کاهگل است؛ اما قسمتی از سطوح داخلی گنبد و نیز دیوارهای فضای مربع‌شکل آن، با کاشی‌های خشتی و معرق و با نقوش هندسی و کتیبه تزیین شده است. این مدرسه در دوره‌های قبل، بارها مرمت شده و در سال 1355 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

حجت‌الاسلام سیداحمد میرمهدی - مدیر حوزه‌ علمیه‌ امام خمینی(ره) - در گفت‌وگو با خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در استان مرکزی، درباره‌ی بنای این مدرسه، توضیح داد: اصل بنای مدرسه، خشتی و بنای مسجد و گنبد آن، آجری است. هنر به‌کار رفته در بنای این مدرسه، هنر ساختمان‌سازی زمان قاجار است که در مساجد و مدارس یک هنر تقریبا ابداعی بوده و از هنر زمان صفویه اتخاذ شده است. مشابه این بنا، مدرسه‌ی سلطانی در کاشان است که هم‌زمان با همین مدرسه ساخته شده است.

او درباره‌ی کارکرد این بنا، گفت: این مدرسه از همان ابتدا به‌صورت حوزه‌ی علمیه درآمد و مرکز مهمی برای تحصیل علمای استان مرکزی بود. بزرگانی مانند آیت‌الله گلپایگانی (ره)، آیت‌الله اراکی (ره)، امام خمینی (ره) و آیت‌الله کمره‌ای (ره) در این مدرسه تحصیل کرده‌اند.

میرمهدی با بیان این‌که این بنا از همان ابتدا با تبدیل شدن به حوزه‌ی علمیه، توسط علمای شهر اداره می‌شد، افزود: سازمان میراث فرهنگی در قبل و بعد از انقلاب، در اداره‌ی این بنا دخالت نکرده است.

وی با اشاره به کمک‌های اخیر سازمان میراث فرهنگی برای تعمیر پشت‌ بام مسجد واقع در مدرسه، اظهار کرد: بام آب‌انبار مدرسه به این دلیل که آب تمام ناودان‌ها به این مکان سرازیر می‌شد، تخریب شد که سازمان میراث فرهنگی با تعمیر پشت‌ بام مدرسه، چاهی را برای هدایت آب دیگر پشت‌ بام‌ها تعبیه کرد تا از تخریب دوباره‌ی پشت بام این بنا جلوگیری شود.

مدیر حوزه‌ی علمیه‌ی امام خمینی (ره) با بیان این‌که برای حفظ و سر پا نگه‌ داشتن این بنا، به حمایت‌های سازمان میراث فرهنگی و حضور کارشناسان این سازمان در مدرسه نیاز است، گفت: سال گذشته، با دیدن مبلغ زیاد قبض آب متوجه شکستگی لوله آب داخل ساختمان شدیم که به‌دلیل هزینه‌ی سنگین تعویض لوله‌ها، در حال حاضر از لوله‌کشی سیار آب استفاده می‌کنیم.

میرمهدی در پاسخ به این پرسش که آیا این شیوه‌ی لوله‌کشی موجب تخریب بنا می‌شود؟ بیان کرد: بررسی این امر، نظر کارشناسان میراث فرهنگی را می‌طلبد تا پس از دیدن بنا، نظر کارشناسی خود را بدهند.

وی در ادامه، به دریافت کمک‌های مالی مختصر از طرف اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی در سال گذشته اشاره و اظهار کرد: این کمک، پس از انجام یکسری تعمیرات اساسی و پرهزینه از طرف حوزه‌ی علمیه برای داخل بنای مدرسه، به ما تعلق گرفت که صرف احداث ساختمانی جدید در محل آب‌انبار قدیمی شد.

او به تأمین بودجه‌ی غیردولتی این حوزه اشاره کرد و افزود: بودجه‌ی ساخت‌وساز داخل مدرسه از طرف خود حوزه‌ی علمیه تأمین می‌شود.

مدیر حوزه‌ی علمیه امام‌ خمینی(ره) با بیان این‌که سازمان میراث فرهنگی در حفظ این بنا مسوول است، اضافه کرد: حیاط سازی و تعمیر داخل حجره‌ها توسط خود حوزه‌ی علمیه انجام می‌شود.

سیدمحسن رحمتی - سرپرست اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری‌ استان مرکزی - نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در این استان، اقدامات انجام‌شده توسط این اداره در مدرسه‌ی سپهداری اراک را شامل دو بخش مرمت و سامان‌دهی بام مجموعه و مرمت‌ و سامان‌دهی نمای خارجی بنا (داخل حیاط مرکزی) دانست.

وی ادامه داد: در مرمت و سامان‌دهی بام مجموعه، به آواربرداری و سبک‌سازی بام، شیب‌بندی مناسب، انجام ایزولاسیون و بام‌سازی، ترمیم و تعویض ناودان‌ها و سامان‌دهی مرمت لبه‌های بام (جان‌پناه) پرداختیم. مرمت و سامان‌دهی نمای خارجی بنا (داخل حیاط مرکزی) شامل اقداماتی مانند مرمت بدنه‌های آجری، مرمت بدنه‌های کاشی‌کاری‌شده و مرمت و سامان‌دهی دیگر سطوح عمودی بود.

او درباره‌ی وظیفه‌ی سازمان میراث فرهنگی در زمینه‌ی حفظ بنای مدرسه‌ی سپهداری، گفت: وقتی بنای تاریخی به مرحله‌ی بهره‌برداری برسد، نگهداری از آن برعهده‌ی بهره‌بردار است و در موارد تخصصی و مرمت‌های خاص، سازمان میراث فرهنگی موظف به نظارت و دادن بودجه است.

رحمتی با بیان این‌که انجام برخی تعمیرات به نظر کارشناسان میراث فرهنگی و هماهنگی با این سازمان نیاز دارد، اظهار کرد: انجام برخی تعمیرات کارشناسی‌نشده، آسیب جدی به دیگر بخش‌های بنا می‌زند.

وی با اشاره به مراقبت و سرکشی کارشناسان میراث فرهنگی در فضاهای عمومی بازار، بیان کرد: در حوزه‌ی محصور بازار که بهره‌بردار خاص دارد، نیاز به تعمیر بنا باید از طریق خود بهره‌بردار به اطلاع ما برسد.

سرپرست اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری‌ استان مرکزی درباره‌ی رسیدگی نکردن کارشناسان میراث فرهنگی به ترکیدگی لوله‌ی آب در مدرسه‌ی امام‌ خمینی (ره)، گفت: نامه‌ای کتبی‌ درباره‌ی این مشکل از مسوولان این مدرسه نگرفته‌ایم.

انتهای پیام