مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث پردیس تهران گفت: تحقق عدالت بدون تحقق آزادی، اخلاق، حقوق و قانون در جامعه امکان‌پذیر نیست.

مصطفی دلشاد تهرانی در گفت‌وگو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، اظهار کرد: در بحث نظریه‌پردازی برای عدالت، راهکار ما متن پژوهی و سیره پژوهی است و بر این اساس لازم است که به سراغ قرآن و تمام منابع حدیثی و سیره معصومین برویم و از لابه‌لای آنها نظریه عدالت را استخراج کنیم.

وی با بیان این‌که «باید، هم از قرآن و هم از آموزه‌های معصومین بهره ببریم» افزود: رفتارشناسی معصومین(ع) نشان‌دهنده این است که بحث عدالت و نظریه عدالت و تحقق آن و تلاش برای عدالت و عدالتخواهی، امری محوری است به این معنا که بدون عدالت، دین و دینداری راه به جایی نمی‌برند.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث ادامه داد: ‌تعالی‌ فرد و جامعه جز در بستر عدالت حاصل نمی‌شوند و اگر این بحث را بپذیریم، انگیزه می‌یابیم که به دنبال معمای عدالت بگردیم که برای وقوع آن باید چند چیز روشن شود.

دلشاد تهرانی افزود: از جمله مواردی که باید نسبت به شناخت آنها اهتمام داشته باشیم "جایگاه عدالت در نگاه دین و سیره معصومین" و نیز "مفهوم‌شناسی عدالت" است.

وی با بیان این‌که «باید "ملازمات عدالت" را بیابیم تا اگر قرار است عدالت تحقق پیدا کند بدانیم با چه ملازماتی می‌تواند محقق شود» اظهار کرد: همچنین باید عدالت را "وجوه‌شناسی" کنیم تا برای پیاده سازی آن وجوهش را بشناسیم.

دلشادتهرانی اظهار کرد: همچنین در عرصه تحقق عدالت، باید مانع‌شناسی کرد یعنی ببینیم که چه چیزهایی نمی‌گذارند که عدالت محقق شود.

وی با بیان این‌که «کتابی با عنوان "تراز حیات" نوشته‌ام و معتقدم که آن مبین نظریه عدالت است و به ساختارشناسی عدالت در نهج‌البلاغه می‌پردازد» افزود: در قدم اول سخن از عدالت و طرح آن در جامعه، باید از جایگاه عدالت بحث کرد و اجرای آن اینگونه است که انسان و زندگی انسانی در همه حوزه‌های آن بدون عدالت بر پا و بسامان نیست و در تفسیری که ائمه ما از بعضی آیات قرآن کردند همین حرف را شاهد هستیم.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث ادامه داد: مثلا امیرمومنان می‌فرمایند که "مردم به سامان نمی‌شوند مگر به عدالت" یا مثلا می‌فرمایند "خدا عدالت را برای اینکه انسان‌ها برپا شوند قرار داده و این عدالت است که انسان‌ها را از گناهان و ستم‌ها پاک می‌کند و روشنی چراغ اسلام است" و معنای "عدالت، روشنی چراغ اسلام است" این است که اسلام مانند یک چراغ است اما اگر بی‌عدالتی کنید مانند این است که این چراغ هست ولی روشن کننده و راهبر نیست.

دلشاد تهرانی اظهار کرد: در آموزه‌های علی(ع) به صراحت می‌بینیم که ایشان می‌فرمایند "من حکومت را برای عدالت خواستم و اگر این نبود نمی‌پذیرفتم و مثل سابق خود را کنار می‌کشیدم" و همچنین در نهج‌البلاغه است که فرموده‌اند "همه کارهای نیک و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر مثل آب دهانی در برابر اقیانوس خروشان است" و این به معنای این است که دیگر کارها در این قیاس هیچ نیستند و برترین امر به معروف و نهی از منکر "سخن عدالتخواهانه در برابر پیشوای ستمگر" است و این جایگاه عدالت و عدالتخواهی است.

وی همچنین گفت: در آموزه‌های دین، عدالت در پنج مفهوم آمده است و اگر بخواهیم عدالت را درست بشناسیم تا برپایش بداریم و بدین منظور بخواهیم برای آن نظریه‌پردازی کنیم باید هر پنج مفهوم آن تبیین شود.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: "قراردادن" و قرار یافتن هر چیز در جای خود"، یکی از این پنج مفهوم است و عدالت از اینجا شروع می‌شود و مثالش این می‌شود که اگر بخواهیم عدالت را دنبال کنیم باید ببینیم در عرصه مدیریت جامعه افراد در جایگاهشان قرار دارند و آیا توانایی و صلاحیت لازم برای آن جایگاه را دارند.

وی افزود: از فردی حکیم پرسیدند که چرا دولت ساسانی با آن عظمتش سقوط کرد؟ و آن حکیم گفت "در دولت ساسانی افراد کوچک را بر سر کارهای بزرگ و آدم‌های بزرگ را بر سر کارهای کوچک گماردند" و این اوج بی‌عدالتی است.

دلشاد تهرانی در ادامه اظهار کرد: "انصاف و داد" مفهوم دیگری از عدالت است که بر اساس آن باید سهم هر فرد را به خودش داد. انصاف از نصف می‌آید یعنی نصف به نصف و بر اساس آن آدمی از دیگران چیزی می‌خواهد که برای خودش نیز همان را می‌خواهد.

وی با بیان این‌که «مساوات مفهوم دیگری از عدالت است» افزود: در حقوق عمومی و در قانون، عدالت به معنای مساوات است .آن جاهایی که تفاوت هست عدالت متناسب با تفاوت است ولی در حقوق عمومی و در قانون مساوات به عنوان یکی از مفاهیم عدالت است.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث گفت: "رعایت حقوق و رساندن حق هر ذی حقی به خودش" نیز از جمله مفاهیم عدالت است به این معنا که هر حقی برای هرکس و هر گروه اجتماعی تعریف شده است باید ادا شود .

دلشاد تهرانی با بیان این‌که «اعتدال و میانه ‌روی نیز از جمله مفاهیم عدالت در متون دینی است» اظهار کرد: ما باید این پنج مفهوم در متون دینی را از نظر مفهوم‌شناسی تبیین کنیم و حوزه‌هایشان را مشخص کنیم، زیرا اگر قرار است عدالت دنبال شود معنایش هر پنج مورد این‌ها است.

وی افزود: بحث بعدی "ملازمه‌شناسی عدالت" است در آموزه‌های دینی عدالت چهار ملازمه دارد که عدالت بدون آنها بی‌معنا است و امکان ندارد که محقق شود و عدالت بدون این چهار مورد، راه به ظلم می‌برد نه عدالت و بنابراین تحقق عدالت در شعار می‌ماند.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث با بیان این‌که «تحقق عدالت بدون تحقق آزادی، اخلاق، حقوق و قانون در جامعه امکان‌پذیر نیست» گفت: نمی‌توان از عدالت سخن راند و آن را محقق کرد مگر اینکه در جامعه آزادی‌های شخصی و فردی تامین شود یعنی اینکه من در برگزیدن هدایت و ضلالت آزاد باشم زیرا نمی‌توان به زور کسی را به بهشت برد چون این خلاف عدالت است و من باید آزاد باشم و انتخاب کنم. هدایت باید «ابلاغ» شود و راه و چاه نشان داده شوند ولی انسان‌ها باید آزاد باشند.

دلشاد تهرانی اظهار کرد: همچنین انسان‌ها در فرصت این جهانی، در سازندگی خود باید آزاد باشند و نیز در تعیین مکان زندگی، سرنوشت اجتماعی سیاسی خود، انتخاب حکومت و زمامدار، رای دادن یا رای ندادن، عقیده، بیان، نظر، اعتراض و دادخواهی، آزادی داشته باشند و اگر اینها نباشند، عدالت بی‌معناست.

وی گفت: همچنین عدالت با اخلاق در هم تنیده است، یعنی امکان ندارد که برای عدالت منهای پاسداشت اخلاق بتوانیم قدمی برداریم زیرا به محض اینکه اصول اخلاقی زیر پا گذاشته شود عدالت هم شکسته می‌شود.

دلشاد تهرانی افزود: مثلا امکان ندارد که بگوییم می‌خواهیم عدالت را پیاده کنیم و دروغ بگوییم، فریب‌کاری نماییم و یا پیمان‌شکنی کنیم، این محال است و بر این اساس عدالت دیگر معنا پیدا نمی‌کند.

وی با بیان این‌که «یک جاهایی بزنگاه‌های شکست و تنگناهای اخلاق است» افزود: اخلاق در چهار وقت زیر پا گذاشته می‌شود، در فشار، بحران، جنگ و در قدرت ؛ و عدالت آن است که در این موارد اخلاق حفظ شود و کمترین کار غیراخلاقی انجام نشود.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: علاوه بر پیوند عدالت و اخلاق ؛ عدالت و حقوق ملازم هم هستند. عدالت همگام با پاسداشت حقوق پیش می‌رود، بنابراین باید همه عرصه‌های حقوق شناسایی شده و با پاسداشت حقوق، عدالت تحقق پیدا کند.

دلشاد تهرانی گفت: اگر حکومت، حقوق مردم را و اگر مردم، حقوق حکومت را زیر پا گذاشتند، دیگر عدالت محقق نمی‌شود.

وی با اشاره به لزوم رعایت قانون در زمینه تحقق عدالت در جامعه، گفت: نمی‌شود با بی‌قانونی عدالت را محقق کرد اگر در جامعه‌ای کسانی باشند که فرا قانون، قانون‌شکن و بیرون از دایره قانون عمل کنند دیگر خیلی راحت عدالت زیر پا گذاشته می‌شود. بنابراین آن عدالتی که در متون دینی مطرح است، عدالت قانون‌گرا است.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث افزود: اما عدالت وجوهی دارد یعنی نمی‌شود که وجهی از عدالت را گرفته و وجه دیگر آن را نادیده بگیریم مثلا عدالت اجتماعی باشد، عدالت اقتصادی نباشد یا مثلا عدالت اقتصادی باشد عدالت قضایی نباشد یا مثلا عدالت قضایی باشد عدالت فرهنگی نباشد، نمی‌شود ؛ زیرا اینها مانند "ظروف مرتبطه" هستند و اگر وجهی از عدالت را زیر پا بگذاریم، بقیه حوزه‌های آن نیز آسیب می‌بینند.

وی اظهار کرد: حوزه‌های عدالت عبارتند از عدالت فردی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی که اینها همه باید با هم دیده شود و برای همه آنها باید تلاش صورت گیرد.

دلشاد تهرانی با بیان این‌که «در عدالت فردی شاخص‌هایی باید تحقق پیدا کنند» افزود: "پایبندی به موازین عدالت" از جمله این شاخص‌ها است یعنی زمینه تربیت افراد باید به گونه‌ای فراهم شود که به موازین عدالت پایبند باشند و بتوانند به خلاف و خطاهایشان اقرار کرده و آنها را اصلاح کنند.

وی گفت: در حوزه اجتماعی نیز باید حدود و حقوق افراد پاس داشته شود و گروه‌های اجتماعی در جای خود قرار داشته باشند و حقوقشان تعریف شود و آن حقوق به وسیله حکومت و گروه‌های دیگر نیز رعایت شود و ارزش‌های اجتماعی نیز بسامان باشد و در جهت پاسداشت آنها تلاش چمعی صورت گیرد.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: در حوزه «عدالت سیاسی»، باید حدود و مرزهای الهی پاس داشته شوند و پایبندی به "کیفیت استخدام وسیله" رعایت شود و سیاستمداران قائل به این نباشند که می‌توانند به هر وسیله‌ای سیاست را جلو ببرند.

دلشاد تهرانی افزود: همچنین صراحت و صداقت باید وجود داشته باشد و شفافیت کامل، راستی، اعتدال و میانه روی؛ و رفق و مدارا بر سیاست حاکم باشد.

وی اظهار کرد: در حوزه «عدالت مدیریتی» باید کسانی بر سرکار بیایند که در مجموع پنج ویژگی‌ لازم در این زمینه یعنی درایت، معرفت، عدالت، قوت و سلامت را داشته باشند. همچنین باید گزینش‌ها نیز درست باشد و همه مسائل مدیریتی تعریف شده و مشخص و برنامه ریزی شده باشد و زندگی مدیران و کارگزاران و کارکنان تامین شود.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث ادامه داد: همچنین باید امنیت شغلی، شفاف‌سازی، نظارت، بازرسی و پیگیری وجود داشته باشد و هیچ‌کس از پایین‌ترین تا بالاترین مسوول یعنی از رهبر تا یک مستخدم پایین‌مرتبه نباید بیرون از دایره نظارت، بازرسی و پیگیری باشند و همه باید حساب‌خواهی و حسابرسی شوند و کار همه باید ارزشیابی شده و قدردانی و جزادهی شود.

دلشاد تهرانی گفت: در حوزه مدیریت، آموزش و تربیت باید اصل باشد و مدام بسامان‌سازی شود یعنی ضعف‌ها دیده شده و آنها بسامان‌سازی شود.

دلشاد تهرانی در پاسخ به این پرسش که در مورد پرسش از مقامات کشوری گفته می‌شود که یک ساختارهایی وجود دارد که آنها را به صورت پنهانی بازرسی می‌کنند آیا منظور شما نیز همین است یا اینکه به شکلی دیگر است؟ اظهار کرد: امیرالمونین(ع) فرمانی دارد که می‌گوید باید به غیر از اسرار نظامی بقیه امور مانند صحرا در مقابل چشم مردم گذاشته شود و همه چیز شفاف شفاف باشد.

دلشاد تهرانی گفت: هرجا در حکومت، اقتصاد، مدیریت و سیاست دیوارهای بتونی وجود داشته باشد پشتش فساد هم هست و روال تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ها و اقدامات مسوولان باید در مقابل چشم مردم باشد.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث با بیان این‌که «هزینه‌ها و درآمدها نیز باید روشن باشد و آن‌ وقت است که فساد از بین می‌رود» اظهار کرد: تا در حکومت‌ها و مدیریت‌ها، شفاف‌سازی کامل نباشد فساد هم وجود دارد. در حوزه اقتصادی باید فقر و ناداری نکوهیده‌ترین و زشت‌ترین پدیده اجتماعی تلقی شود و خط فقر به درستی تعریف شود.

دلشاد تهرانی افزود: از مجموع آموزه‌های دینی و پرسش‌هایی که از ائمه(ع) در مورد اینکه چه کسی فقیر محسوب می‌شود یک خط فقر اتخاذ می‌شود که با یک جمع‌بندی باید گفت بر این اساس کسی زیر خط فقر قرار ندارد که به صورت خوب، معتدل و درست و بدون اسراف و تبذیر خوراکش تامین باشد و همچنین پوشاک، نوشاک، مسکن و مرکبش نیز تامین باشد و اگر بخواهد، بتواند ازدواج کند و همچنین بتواند حج بگزارد و مازاد بر این‌ها را نیز داشته باشد.

وی ادامه داد: باید تکلیف این موارد روشن شود البته نه اینکه بتوان آنها را در ظرف چند سال انجام داد ولی باید جهت‌گیری‌ها به این سمت باشد و برایشان برنامه‌ریزی شود.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: اگر ما یک الگویی برای عدالت داشته باشیم بعد از یک دهه می‌توانیم به این موارد نزدیک شده و آن‌وقت از نظر فرهنگی برای یکسری موارد بستر "عدالت اقتصادی" را فراهم کنیم مثلا باید اسراف و فرهنگ آن و تبذیر و تجمل پرستی نفی شوند.

دلشاد تهرانی با بیان این‌که «جهت تحقق عدالت در جامعه باید فرهنگ "اتلاف" نفی شود» ادامه داد: فرهنگ کار و تلاش اقتصادی باید فراهم شود یعنی نفس "کار کردن" باید ارزش باشد و کار و تلاش اقتصادی باید منشاء درآمد و رفاه باشد نه اینکه با حقه بازی درآمد حاصل شود رانت خوری رایج باشد و یک شبه، پول‌های باد آورده بیاید.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث ادامه داد: سستی، تن‌پروری، کم‌کاری و بیکاری باید ضد ارزش شده و فرهنگ "غنای کفافی" باید فراهم شود یعنی افراد بدانند که چگونه بسنده و شایسته زندگی کنند و مازاد درآمد خود را در چرخه تولید و استفاده همگانی قرار دهند.

دلشاد تهرانی با بیان این‌که «فرهنگ پاکی اقتصادی و کیفیت‌گرایی و نه کمیت‌گرایی لازمه ترویج عدالت در جامعه است» اظهار کرد: مثلا اینکه ما آمار بدهیم که تولید خودرومان این رقم است منتهی وقتی آن را تحویل گرفتیم باید آن را در جاده فلان به تعمیرگاه ببریم. این فرهنگی غلط است و باید درست شود.

وی اظهار کرد:‌ فرهنگ قناعت‌ورزی یعنی اینکه آدم‌ها به اندازه خود در زندگی قناعت کنند. فرهنگ اعتدال و میانه‌روی اقتصادی بستر هستند و عدالت اقتصادی پایه‌هایی دارد که این پایه‌ها دانش اقتصادی هستند. اقتصاد از جنس دانش است و نمی‌توان آن را شعار داد. یک چیزی است که اگر قوانین آن را بلد نباشید خردتان می‌کند مانند اینکه یک دستور اقتصادی می‌دهیم که تورم باید پایین بیاید، ولی چون دانش اقتصادی نداریم تورم را بالا می‌بریم.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث با بیان این‌که «برنامه‌های دولت بسامان باید همراه با عقلانیت، برنامه‌ریزی و تدبیرمندی باشد» گفت: دولت نابسامان نمی‌تواند عدالت اقتصادی را پیاده کند. زیرا این مهم به امنیت اقتصادی نیاز دارد و یک شبه نمی‌توان تصمیمات عدالت اقتصادی را پیاده کرد مثلا امروز بگوییم که صادرات کتاب آزاد است و فردا بگوییم ممنوع است زیرا این رفتار، نبود امنیت اقتصادی را می‌رساند.

دلشاد تهرانی افزود: سرمایه‌گذاری، بستر لازم خود را می‌طلبد و تولید و برنامه‌ریزی درست برای بهره‌وری، عمران و آبادی، نظام مالیاتی و تامین اجتماعی درست و حفظ توازن محیط زیست در عرصه امنیت اقتصادی پایه هستند.

وی با بیان این‌که «در عدالت قضایی مهمترین کار دو چیز است: یکی نظام قضایی و دیگری قاضیان» اظهار کرد: گزینش قاضیان باید بدرستی صورت پذیرد و آنان باید بدرستی تامین مالی شوند و امنیت شغلی داشته باشند.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه علوم حدیث افزود: در نظام قضایی، باید آداب قضاوت مثل برابری میان طرفین دعوا، پرهیز از قضاوت در حال نامناسب، قضاوت نکردن پیش از شنیدن سخنان طرفین دعوا، در گوشی صحبت نکردن در محکمه، پرهیز از عجله در داوری، وحدت رویه قضایی، نظارت بر کار قاضیان، مراقبت از قضاوت آنان، عزل قاضیان متخلف و برخورد با قاضی متخلف پاس داشته شوند.

دلشاد تهرانی در ادامه به ذکر حکایتی تاریخی پرداخت و گفت: علی (ع)، یکی از یاران خود به نام "ابوالاسود دوئلی" را به عنوان قاضی القضات بصره گذاشت. وی به مدت خیلی خیلی کوتاهی قاضی بود و بعد حضرت وی را عزل کرد و به عنوان فرمانده نظامی از وی استفاده کرد. ابوالاسود دوئلی اعتراض کرد که "من نه جنایتی و نه خیانتی کرده‌ام" چون اگر یک قاضی را عزل می‌کنند لابد یکی از این کارها را انجام داده است و حضرت فرمود "دیدم که در جایگاه قضاوت، صدایت را بر صدای یکی از طرفین دعوا (مثلا متهم)، بلند کرده‌ای."

وی افزود: متوجه باشیم که حضرت می‌فرمایند قاضی نباید جرات کند صدایش را بر متهم بلند کند چه برسد به اینکه در گوشش زده باشد یا شکنجه‌اش کرده باشد بنابراین تا این فضا در دستگاه قضایی ایجاد نشود این دستگاه درست نمی‌شود.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه علوم قرآن در ادامه به پاسداشت اصول دادرسی کیفری در نظام اسلامی جهت تحقق عدالت اشاره کرد و گفت: در این عرصه حرمت و کرامت متهم و مدعی نباید زیر پا گذاشته شود و نباید به ایشان بی‌احترامی شود و آزار و شکنجه به هر شکلی که باشد باید ممنوع شود و اینکه دادگاه‌ها نیز به هیچ وجه نباید غیرعلنی باشند از جمله دیگر موارد در عرصه پاسداشت این اصول دادرسی کیفری هستند.

دلشادتهرانی اظهار کرد: همچنین "آزادی متهم در دفاع از خود" و "صدور حکم بر اساس ظواهر" و "رعایت احتیاط در مجازات" خیلی مهم است و باید حق اعتراض به رای قاضی و تجدیدنظرخواهی در حکم رعایت شود.

وی اظهار کرد: در حوزه عدالت فرهنگی باید بیشترین سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش همگانی بوده و تربیت انسان‌ها اصل باشد و آگاهی‌یابی و گردش آزاد اطلاعات وجود داشته باشد زیرا نمی‌شود که مجاری آگاهی را بست و عدالت هم باشد و این امکان ندارد.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث با بیان این‌که «پاسداشت سنت‌ها و آیین‌های درست و نفی سنت‌ها و آیین‌های نادرست لازمه عدالت است» گفت: باید به خرافات‌زدایی پرداخت چون نمی‌شود به خرافات دامن زد و آن را تقویت کرد و عدالت هم تحقق پیدا کند.

دلشاد تهرانی، زدودن فرهنگ چاپلوسی و ستایشگری و ترویج فرهنگ انتقاد و خیرخواهی را از جمله دیگر مقدمات رواج عدالت در جامعه دانست و افزود: نفی فرهنگ ریاکاری و فریب‌کاری و تثبیت فرهنگ راستی و درستی و نفی شخصیت‌زدگی نیز از ملزومات تحقق عدالت در جامعه است زیرا در جامعه‌ای که شخصیت‌زدگی وجود داشته باشد عدالت تحقق پیدا نمی‌کند.

وی گفت: ترویج حق‌معیاری و اینکه "حق" ملاک باشد نه اشخاص و امر به معروف و نهی از منکر از دیگر موارد لازم جهت تحقق عدالت است باید به سراغ موانع فردی و اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی برویم و آنها را شناسایی کنیم و برطرف کردن آنها را آغاز کنیم.

مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: در برنامه‌ای 10 ساله می‌توان قدم‌هایی اساسی برای تحقق عدالت در جامعه برداشت.

انتهای پیام