چرا زنان عشاير بايد از گردشگران بترسند؟ بررسي اثرهاي اجتماعي و فرهنگي سفر به جوامع محلي
«گردشگري، ارتباط دهنده‌ي فرهنگ‌ها» شعار امسال سازمان جهاني جهانگردي است كه به بهانه‌ي فرارسيدن روز جهاني جهانگردي (پنجم مهرماه) انتخاب شده است؛ اما آيا واقعا سفرهايي كه در كشور ما انجام مي‌شود، در تعامل ميان فرهنگ‌ها مؤثر بوده يا به تضعيف و تخريب آن‌ها منجر شده است؟ چطور مي‌شود برخي جوامع محلي، ديگر تمايلي به ورود گردشگران ندارند و حتا در اوج سفرهاي داخلي، از اجاره دادن خانه‌هاي شخصي و اقامتگاه‌هاي خود به مسافران خودداري مي‌كنند؟
افسانه احساني ـ فعال حوزه‌ي گردشگري و مدرس اكوتوريسم ـ در گفت‌وگو با خبرنگار بخش گردشگري خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، با استناد به نظريه‌ي داكسي (Doxy) كه به اثرهاي اجتماعي ـ فرهنگي گردشگري پرداخته است، وضعيت گردشگري در ايران و تأثير سفرهاي ناآگاهانه بر جوامع محلي و فرهنگ‌هاي بومي را بررسي كرد.
وي در اين‌باره گفت: معمولا در كلاس‌هاي آموزشي از دانشجويان مي‌پرسم، آيا تا به حال به مناطق روستايي و بومي رفته‌ايد كه مردم آن صادقانه محبت كنند و شما را به خانه‌هاي شخصي خود راه دهند؛ 90 درصد دانشجويان، مناطق جنوبي و غربي كشور را مثال مي‌زنند.
احساني ادامه داد: از اين دانشجويان مي‌خواهم از مناطقي كه جامعه‌ي محلي آن‌ها از حضور گردشگر ناراحت است و دوست ندارد به گردشگر خدمات دهد، مثالي بزنند كه 90 درصد آن‌ها به مناطق شمالي كشور اشاره مي‌كنند.
وي بيان كرد: دليل آن‌ها براي مثال‌هايي كه آورده‌اند، سفر زياد مردم به مناطق شمالي نسبت به نقاط جنوبي و غربي كشور است، چون در بيشتر مواقع اين سفرها بدون توجه به حقوق جامعه‌ي محلي و در حالي كه بيشترين بهره‌برداري از منابع آن‌ها شده است، انجام مي‌شود.
او در ادامه به نمونه‌اي از برخورد جوامع محلي روستايي در منطقه‌ي تالش اشاره كرد و افزود: شنيده بودم، تهيه‌ي اقامتگاه در آن منطقه كار خيلي سختي است، هرچند اين منطقه چندان هم گردشگري نيست؛ ولي ويلاسازي‌ها به اندازه‌ي كافي اثرهاي اجتماعي خود را برجا گذاشته است.
وي ادامه داد: پيش از اين‌كه سفري به اين منطقه داشته باشيم، با محلي‌ها تماس گرفتم تا با هماهنگي، ترتيب شام محلي را براي توقف كوتاه‌مدت گروه بدهند؛ ولي قبول نكردند، چون آن‌ها براي تهيه‌ي مواد اوليه بايد مسافتي طولاني را از روستا تا تالش طي مي‌كردند، ضمن آن‌كه به‌خاطر بدحسابي برخي تورها و پرداخت نكردن خسارتي كه به‌دليل لغو سفر تور، به روستايي‌ها وارد شده است، مردم محلي ديگر به گردشگران بدبين شده‌اند و حاضر نيستند به مسافران خدمات دهند. گاهي هم برخي از آن‌ها اين خدمات را به قيمت بالايي مي‌دهند، چون بعضي گردشگران آن‌ها را بد عادت كرده‌اند.
اين مدرس رشته‌ي اكوتوريسم اظهار كرد: در نظريه‌ي «داكسي» گفته مي‌شود، وقتي گردشگر قولي مي‌دهد و عمل نمي‌كند، يك بدبيني و نارضايتي در جامعه‌ي محلي پديد مي‌آيد.
احساني ادامه داد: براساس اين نظريه، منطقه‌اي كه كمتر به آن رفت‌وآمد مي‌شود، نخست در مرحله‌ي رضايت و خرسندي قرار دارد، به‌طوري كه جامعه‌ي ميزبان حتا براي پذيرايي از گردشگر در خانه‌ي شخصي خود داوطلب است؛ اما هنگامي كه رفت‌وآمد گردشگران به آن محل زياد مي‌شود و گردشگران ديگر آن جذابيت اوليه را براي مردم محلي ندارند، مرحله‌ي بي‌تفاوتي اتفاق مي‌افتد كه در اين مرحله، معمولا رفتار بومي‌ها با گردشگران سرد و رسمي است و ديگر داوطلب پذيرايي در خانه‌هاي خود نيستند.
اين فعال گردشگري در ادامه گفت: جامعه‌ي محلي با زياد شدن تعداد گردشگران، كم‌كم به رفتارها و حتا پوشش آن‌ها حساسيت نشان مي‌دهد و اگر گردشگران توجيه و آگاه نشوند كه چگونه بايد رفتار كنند، جامعه‌ي محلي به مرحله‌ي نارضايتي و آزردگي وارد مي‌شود. اگر گردشگران خيلي حواس‌شان به جامعه‌ي محلي نباشد و منابع آن‌ها را بي‌رويه استفاده و تخريب كنند، مردم بومي به مرحله‌ي خشونت مي‌رسند.
وي اظهار كرد: در سال 1383 وقتي تورهاي تابستاني به روستاي «شاهاندشت» در استان مازندران زياد مي‌رفتند، شنيدم كه يكي از راهنمايان تور كتك خورده است. متوجه شديم چون مسافران بي‌اجازه ميوه‌هاي باغ اين منطقه را مي‌چيدند و مي‌خوردند، اين اتفاق افتاده است.
احساني با اشاره به برخوردهاي ديگري از اين دست در اطراف روستاي سنگان، گفت: در كارگاه آموزشي‌اي كه در اين منطقه داشتم، متوجه شدم، مردم اين منطقه براي به بار نشستن پايه‌ي گيلاس بايد هشت سال منتظر بمانند. باغبان‌هاي اين منطقه به‌خاطر رفتار گردشگران به حدي از نارضايتي رسيده بودند كه مي‌خواستند، پايه‌هاي گيلاس‌ها را قطع كنند و جاي آن، گردو بكارند تا شايد از دست گردشگران در امان باشند.
او به نمونه‌ي ديگري از اثرهاي اجتماعي و فرهنگي سفرهاي ناآگاهانه بر جوامع محلي اشاره كرد و افزود: به‌تازگي سفري به منطقه‌ي فيروزكوه داشتم و يكي از مسؤولان محلي اين منطقه درباره‌ي مشكلات تنگه‌ي واشي پس از ورود گردشگران اطلاعاتي داد كه خيلي تأسف‌برانگيز بود.
وي با استناد به آن گفته‌ها، اظهار كرد: پيش از آن‌كه گردشگران اين منطقه را كشف كنند، مردم عشاير در اطراف اين تنگه چادر مي‌زدند. مردان عشاير به امور باغ مي‌رسيدند و زنان آن‌ها مديريت دام‌ها را برعهده داشتند. اين زن‌ها شب‌ها را به‌تنهايي در چادرهاي عشايري خود سپري مي‌كردند؛ اما از زماني كه گردشگران به اين منطقه قدم گذاشته‌اند، زنان عشاير مي‌ترسند شب‌ها را تنها در چادرهاي خود بمانند، براي همين با اين اوضاع گراني سوخت مجبورند هر شب تا روستا بيايند و صبح‌ها دوباره به محل چراي دام بازگردند.
اين راهنماي اكوتوريسم گفت: من به خواب هم نمي‌ديدم روزي زنان عشاير با آن خصوصياتي كه دارند، از گردشگر بترسند.
البته احساني معتقد است: گردشگري مانند شمشير دوبله است كه اگر آگاهانه باشد، حتما اثرهاي اجتماعي و فرهنگي مثبتي بر برخي جوامع محلي دارد كه گاهي رفتارهاي سنتي اشتباهي را انجام مي‌دهند.
او با بيان اين‌كه وقتي معاشرت بين گردشگران و جوامع محلي صورت مي‌گيرد، فرهنگ جامعه‌ي محلي ارتقا مي‌يابد، گفت: دقيقا اين اثرگذاري را در منطقه «اورامانات تخت» در استان كردستان شاهد بودم؛ به‌دليل رفت‌وآمد زياد مسافران، فرهنگ مردم محلي بالا رفته و درصد خودكشي و خودسوزي زنان در اين منطقه بسيار كمتر از ديگر نقاط استان كردستان است. اين مسأله سبب شده است، مردم روستاهاي ديگر هم از ورود گردشگران استقبال كنند.
وي ادامه داد: دنيا پس از آن‌كه اثرهاي منفي اجتماعي و فرهنگي سفر بر جوامع محلي و فرهنگ‌هاي بومي را ديد، به اين نكته رسيد كه براي به حداقل رساندن اين اثرها بايد «كدهاي رفتاري» را تعريف كند تا براساس آن، گردشگران در سفرهاي خود نسبت به ملاحظات اجتماعي، محيطي و فرهنگي مناطق بومي آگاهي پيدا كنند.
اين مدرس رشته‌ي اكوتوريسم بيان كرد: در تحقيق‌ها و بررسي‌هايي كه داشتم، اين مسأله كاملا تأييد شده است كه گردشگران خارجي به نسبت مسافران و گردشگران داخلي، كدهاي رفتاري را بيشتر رعايت مي‌كنند، اين موضوع را جوامع محلي هم تأييد كرده‌اند.
وي در اين‌باره به مثالي اشاره كرد و افزود: يكي از مردم روستاي «گرمه» در استان اصفهان تعريف مي‌كرد كه شاهد نحوه‌ي رفتار گردشگران خارجي با فرزندان‌شان هنگام سؤال پرسيدن بوده و با وجود آن‌كه زبان آن‌ها را نمي‌دانسته، ولي ديده كه چقدر با آرامش با كودكان خود رفتار مي‌كنند و خيلي تحت تأثير اين رفتار قرار گرفته و از آن به بعد تلاش كرده است، به همان شيوه با فرزندانش رفتار كند.
او معتقد است: تأثير گردشگران خارجي كه به ايران مي‌آيند، خيلي مثبت است، چون آن‌ها توجيه شده‌اند و در بيشتر مواقع، به رعايت كدهاي رفتاري مقيد هستند.
اين فعال گردشگري با بيان اين‌كه در ايران تا كنون كدهاي رفتاري تعريف نشده است، گفت: دولت‌هاي كشورها‌ي مختلف براي تهيه‌ي اين كدها بودجه صرف كرده‌اند؛ ولي ما با وجود تنوع زياد فرهنگي و اقليمي، هنوز در اين‌باره كاري انجام نداده‌ايم.
احساني تأكيد كرد: در تعريف اين كدها حتما بايد به جزييات زندگي و فرهنگ مردم محلي در روستاها و استان‌هاي مختلف توجه كرد و در استخراج آن‌ها لازم است، از جوامع محلي و شوراهاي روستايي كه به نيازها و رفتارهاي خود آگاه‌ترند، كمك گرفته شود. ضرورت دارد اين كدها مرحله به مرحله بازنگري شوند، چون اين كدها در هر روستا و در هر مرحله‌اي از رضايت، بي‌تفاوتي، نارضايتي و خشونت تفاوت مي‌كند.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات