/در آستانه‌ي روز بزرگداشت فردوسي/ يك عضو هيأت علمي دانشگاه: شاهنامه براي ايرانيان يك ناموس ملي بوده است
عضو هيأت علمي گروه ادبيات دانشگاه فردوسي گفت: شاهنامه فردوسي متني است كه كاملا با انگيزه‌هاي ملي تأليف شده است؛ در نتيجه فرهنگ ملي در سراسر بخش‌هاي شاهنامه ديده مي‌شود.
دكتر فرزاد قائمي در آستانه روز بزگداشت فردوسي در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خراسان رضوي، در خصوص حماسه‌سرايي فردوسي اظهار كرد: در دوران پيش از اسلام، خداي‌نامه‌سرايي وجود داشت كه موبدان ساساني دست به تأليف مكتوب خداي‌نامه‌ها زدند. بخشي از اين خداي‌نامه‌ها، روايات كهن بود كه ساسانيان آن را به تاريخ دوره خود الحاق کردند.
او در ادامه عنوان كرد: بعد از اسلام، ايرانيان براي حفظ تاريخ خود، خداي‌نامه‌ها را به عنوان يك متن تاريخي معرفي كردند و براي اولين‌بار ترجمه اين متون به عربي آغاز شد كه اين ترجمه مبناي تاريخ‌نويسي اسلامي شد. از قرن سوم نيز با رسميت يافتن زبان فارسي، اين متون به زبان فارسي تحت عنوان شاهنامه ترجمه شد.
قائمي افزود: ترجمه و تأليف شاهنامه ابتدا به نثر و سپس به نظم با انگيزه ملي - سياسي انجام شد و انگيزه اصلي جريان شاهنامه‌سرايي در ايران خاوري كه در قرن سوم و چهارم به اوج خود رسيده بود، تشخص بخشيدن به هويت ايراني در مقابل با هويت‌هاي ديگر بود.
وي خاطرنشان كرد: فردوسي با وجود انگيزه‌هاي خاص ملي - ميهني خود به تنهايي انگيزه حماسه‌سرايي نداشت؛ بلكه اين انگيزه متعلق به جريان چندين‌ساله فرهنگي است كه در زمان فردوسي به وسيله شاعر توانايي مثل او به اوج رسيد.
قائمي ادامه داد: فردوسي زندگي خود و ثروت و دارايي‌اش را در راه خلق شاهنامه خود وقف كرد تا توانست اثري بزرگ‌تر از شاهنامه‌هاي پيشين به وجود آورد كه ماندگار شود و شاهنامه فردوسي به شاخص اصلي جريان شاهنامه‌سرايي در قرن سوم و چهارم هجري تبديل شود.
عضو هيأت علمي گروه ادبيات دانشگاه فردوسي توضيح داد: فردوسي كار شاهنامه را بر مبناي كتاب "نامه باستان" آغاز كرد و تا انتهاي عمرش مرتب در اين كتاب دست مي‌برد و تجديد نظر مي‌كرد. فردوسي تنها به يك كتاب متکي نبود و علاوه بر آن از متون ديگر نيز استفاده كرد.
او يادآور شد: ابيات شاهنامه لبريز از افتخار به ايراني بودن و برتري‌جويي ايراني نسبت به اقوام ديگر است. در واقع شاهنامه يك اثر ملي است و از آن‌جايي كه فردوسي مسلمان است، باورهاي اسلامي هم در شاهنامه او ديده مي‌شود.
دكتر قائمي در خصوص ماندگاري حماسه‌سرايي فردوسي ابراز كرد: علت اصلي ماندگاري حماسه‌سرايي فردوسي در ارزش هنري و ملي - سياسي شاهنامه است. آن‌چه كه ارزش هنري شاهنامه را نسبت به متون قبل و بعد فردوسي برجسته كرده، قدرت شعري‌اش است؛ شعر او از استحكام لازم براي خلق حماسه برخوردار بوده و اغراق‌ها نيز متناسب با فضاي حماسه پرداخته شده است.
او با اشاره به اين‌كه شخصيت‌پردازي‌ها در شاهنامه بسيار دقيق است، گفت: فردوسي شخصيت‌ها را طوري برجسته كرده است كه براي مخاطبين باورپذير باشد و گرايشات فكري فردوسي در پرداخت شخصيت‌ها به اهميت شاهنامه دامن زده است. علاوه بر اين، اهميت عدالت، آزادگي و جوانمردي و نوع تعاملات بين ايرانيان در روند داستان‌هاي شاهنامه، آن را از لحاظ ادبي و هنري به يک متن بي‌مانند تبديل كرده است.
قائمي درباره ارزش ملي - سياسي شاهنامه عنوان كرد: شاهنامه بيش از آن‌كه يك متن ادبي باشد، براي ايرانيان يك ناموس ملي بوده و از هويت آن‌ها دفاع كرده است. مردم نيز هويت خود را در شاهنامه جست‌وجو كرده و آن را مهم‌ترين شناسنامه خود مي‌دانسته‌اند.
عضو هيأت علمي گروه ادبيات دانشگاه فردوسي خاطرنشان كرد: در دوران بعد از فردوسي،حماسه‌هايي از جمله بهمن‌نامه و گرشاسب‌نامه به وجود آمد؛ اما هيچ‌يك از اين متون به اهميت و اعتبار شاهنامه فردوسي دست نيافتند. براي اين موضوع دو علت وجود دارد؛ يك علت، جريان فرهنگي - سياسي در قرن‌هاي سوم و چهارم بود كه تأليف آثاري مثل شاهنامه را تشويق مي‌كرد و با روي كار آمدن حكومت‌هاي ترك مثل غزنويان و سلجوقيان انگيزه‌هاي ايراني بودن و هويت ملي ايران به تدريج كم‌رنگ شد؛ در نتيجه شاهنامه‌سرايي پشتوانه لازم در جامعه را پيدا نكرد.
او افزود: دليل ديگر اين است که سرايندگان متون حماسي كه بعد از فردوسي خلق شدند، انگيزه‌هاي متفاوتي با فردوسي داشتند و براي آنان آن‌طور كه فردوسي به هويت ملي نظر داشت و سعي كرد در شاهنامه خود غرور ايرانيان را ترسيم كند و هويت ملي ايراني را از نو جان بخشد، چندان اهميتي نداشته است.
قائمي پژوهش‌هاي انجام‌شده در زمينه فردوسي را كافي ندانست و يادآور شد: پژوهش‌هايي كه در مورد زندگي فردوسي، داستان‌ها و ارزش‌هاي اساطيري روايات شاهنامه انجام شده، قابل توجه بوده است؛ اما در مقابل آن‌چه كه بايد انجام شود، قطره‌اي از درياست و ما هنوز در شناخت شاهنامه فردوسي، عناصر داستاني و انديشه‌هاي فردوسي راه درازي در پيش داريم.
او افزود: براي آن‌كه پژوهش‌ها عميق‌تر و جدي‌تر شود و براي بخش بزرگ‌تري از جامعه استفاده شود، هم به حمايت دستگاه‌هاي فرهنگي و دولتي و هم به حمايت رسانه‌يي نياز است تا به يك كالاي فرهنگي تبديل شود و در اختيار جامعه قرار گيرد. علاوه بر اين، عطشي كه در جامعه، بخصوص نسل جوان، براي شناخت فرهنگ گذشته خود وجود دارد، برآورده شود.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات