انتشار «راه حج» رسول جعفريان در آستانه‌ي ايام حج
«راه حج» جديدترين اثر حجت‌الاسلام والمسلمين رسول جعفريان است.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان دانشجويان ايران (ايسنا)، كتاب تازه‌ي اين محقق تاريخ اسلام و رييس كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي در آستانه‌ي ايام حج از سوي انتشارات سازمان جغرافيايي منتشر شده است.
جعفريان در يادداشتي در معرفي اين كتاب نوشته است: «گويا در سال 1327 شمسي نخستين‌بار زائران ايراني با هواپيما به حج سفر كردند. اصولاً حج در دوره رضاشاه جدي نبود و بسيار محدود شد. پيش از آن از حوالي سال 1300 ماشين نيز براي رفتن بخشي از راه به حج مورد استفاده بود. جلوتر از آن، ابزار حركت شتر و وسايل ديگر از همان قبيل بود كه در طول قرون مورد استفاده حاجيان در همه نقاط جهان اسلام قرار مي‌گرفت. استفاده از هودج و پالكي و تخت روان و جز اين‌ها چيزهايي بود كه روي چهارپاياني از نوع شتر و قاطر قرار گرفته و مردم با آن‌ها اين راه طولاني را طي مي‌كردند.
البته طي قرن نوزدهم كه قطار و كشتي بيش از پيش باب شد، زائراني كه از طريق دريا رفته يا از راه باكو به استانبول و از آن‌جا به جده مي رفتند، از اين وسايل نيز در برخي از مسيرها استفاده مي‌كردند.
از اين‌ها كه بگذريم، مهم «راه حج» است. مردم از چه راه‌هايي به حج مي‌رفتند؟
داستان راه حج در ادبيات جغرافيايي جهان اسلام بسيار اهميت دارد و كتاب‌هاي ويژه‌اي از قرن سوم به بعد در اين‌باره نوشته شده است. اين راه‌ها بسته به مبدأ و مقصد آن كه حجاز بود، از ميان منازلي مي‌گذشت كه هر كدام نام مشخصي داشت و اين قبيل كتاب‌ها به شرح مسير و منازل ميان راه مي‌پرداختند.
برخي از اين مسيرها بسيار مهم بوده و در طول هزاران سال مورد استفاده حجاج و تاجراني بوده كه از اين مسيرها عبور مي‌كردند.
براي نمونه راه كوفه به سمت مدينه يا مكه يكي از مسيرهاي بسيار شناخته‌شده است. در مسير مكه به كوفه بود كه امام حسين عليه‌السلام آن راه را طي كرد؛ اما در چند منزلي كوفه به دليل فشار سپاه كوفه مسير را به سمت كربلا تغييير داد. اين مسير براي كاروان‌هاي حج معمولا يك‌ماهه طي مي‌شد. در دوره قاجاري به اين راه، راه جبل گفته مي‌شد.
در يكي ازمنازل ميان راه مدينه به كوفه است كه منطقه ربذه قرار دارد؛ جايي كه ابوذر تبعيد شد و درگذشت و در همان ايام كارواني بر سر جنازه وي رسيد و عبدالله‌بن مسعود بر وي نماز خواند.
يكي از مهم‌ترين راه‌ها، راه شام به مدينه و از آن‌جا به مكه است كه منازل زيادي دارد. بخشي از اين مسير را پيامبر در جنگ تبوك هم طي كرد و آثاري از آن حضرت برجاي مانده است.
راه يمن به مكه نيز يكي از راه‌هاي پررفت‌و‌آمد است. جز آن‌كه حجاج يمني از چندين مسير اين راه را طي مي‌كردند. برخي نيز با كشتي راه را طي كرده، در بندر جده يا ينبع پياده مي‌شدند.
اطلاعات مهم مربوط به راه‌ها در سفرنامه‌هاي حج آمده است. براي مثال ابن بطوطه در قرن هشتم شرحي از مسير حجاج مغربي به دست داده است. در روزگاران قديم كساني كه از اندلس يا مغرب عازم حج مي‌شدند، برخي راه دريايي و برخي راه زميني را برمي‌گزيدند.
عثماني‌ها زماني كه استانبول را تصرف كردند، رهبري حج را در اختيار گرفتند. كاروان‌هاي حج از استانبول تا مدينه و مكه با شكوه تمام مي‌آمدند. بسياري از فرهيختگان ترك منازل‌نامه‌هايي نوشته و شرح دقيق منازل ميان راه و ساعات حركت و امكانات موجود را شرح دادند. در واقع منزل‌نامه‌نويسي يكي از رشته‌هاي جغرافياي كهن اسلامي است كه در ايران نيز تا حدودي رواج داشت.
سفرنامه ناصر‌خسرو نيز در شرح راه حج بويژه مسير دشواري كه از طريق احساء و قطيف و كويت به سمت عربستان مي‌رفت و از آن‌جا به مكه مي‌رسيد، اطلاعاتي به دست داده است.
سفرنامه‌هاي قاجاري نيز منبع مهمي براي ثبت اخبار مربوط به راه‌هاي حج هستند. بسياري از زائران دوره قاجاري از طريق انزلي به باكو رفته، با قطار يا فرغون به ساحل درياي سياه و از آن‌جا با كشتي به استانبول و از استانبول وارد مديترانه شده، از آن‌جا از طريق كانال سوئز به درياي سرخ و وارد جده يا ينبع مي‌شدند.
زائران جنوبي ايران از طريق بنادر جنوبي وارد خليج فارس، درياي عمان و سپس اقيانوس هند شده، از طريق يمن و گذر از آن‌جا وارد درياي سرخ شده به جده يا ينبع مي‌رفتند.
زائران هندي نيز از بمبئي يا بندر سورت و ديگر بنادر با كشتي راه طولاني اقيانوس هند و درياي سرخ را طي كرده به حج مي‌آمدند.»
كتاب «راه حج» دو بخش دارد؛ بخش اول كليات است كه شامل شرحي از راه‌هاي حج و متوني است كه در اين زمينه در كتاب‌هاي قديمي وارد شده است، بخش دوم هم سفرنامه‌ها و راه حج است كه شرحي از بسياري از سفرنامه‌هاي مشهور به دست داده شده و توضيحات آن‌ها در‌باره راه‌ها ارائه شده است.
در پايان كتاب، 38 نقشه رنگي مربوط به راهي كه هر يك از اين مسافران پيموده‌اند، با تعيين مسير رفت و برگشت با دو رنگ متفاوت چاپ شده است.
«راه حج» در 760 با قيمت 18هزار و 500 تومان در نسخه‌هاي محدودي توسط انتشارات سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح (زيتون سبز) انتشار يافته و به مناسبت فرارسيدن ايام حج توزيع شده است.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات