انتشار نقد كتاب «ايران بين دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامي»
نقد و بررسي كتاب "ايران بين دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامي" از سوي دفتر مطالعات و تدوين تاريخ ايران و با همكاري معاونت سياسي نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها منتشر شد.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، به نقل از مركز ارتباطات و اطلاع‌رساني نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها "مأوا"، كتاب "ايران بين دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامي" نوشته "يرواند آبراهاميان" استاد دانشگاه نيويورك و ترجمه كاظم فيروزمند، حسن شمس‌آوري و محسن مدير شانه‌چي از جمله كتاب‌هايي است كه همواره مورد استفاده و بهره‌برداري استادان و دانشجويان در حوزه علوم سياسي، جامعه‌شناسي، تاريخ و تحولات سياسي معاصر قرار مي‌گيرد؛ تا جايي كه در مواردي جزو منابع مطالعاتي آزمون كارشناسي ارشد و دكتري رشته‌هاي فوق قلمداد مي‌شود. ضمن اين‌كه دكتر آبراهاميان از جمله روشنفكراني است كه آثارش مورد توجه محافل روشنفكري لاييك و سكولار داخلي هم بوده است.
بنابراين ضرورت دارد ضمن بازكاوي اين اثر به نقد، بررسي و تحليل محتوايي آن پرداخته شود. متن حاضر كه در دو بخش "تلخيص" و "نقد و بررسي" ارائه مي‌شود، از سوي دفتر مطالعات و تدوين تاريخ ايران گردآمده است.
در بخشي از زندگي‌نامه نويسنده كتاب آمده است: يرواند آبراهاميان به سال 1320 شمسي در تهران متولد شد و پس از اخذ مدرك دكتري از دانشگاه كلمبيا به تدريس تاريخ ايران در دانشگاه‌هاي پرينستون و آكسفورد مشغول شد و هم‌اكنون نيز استاد تاريخ عمومي بويژه تاريخ اروپاي جديد و جهان سوم در كالج باروك دانشگاه نيويورك است.
كتاب حاضر درصدد بررسي سياست در ايران نو از طريق تحليل كنش متقابل سازمان‌هاي سياسي و نيروهاي اجتماعي است. اين نيروها را به طور كلي مي‌توان به گروه‌هاي قومي و طبقات اجتماعي رده‌بندي كرد. در اين كتاب، عبارت «گروه قومي» در توصيف گروه‌بندي عمومي افراد با علقه‌هاي مشترك زبان، تبار قبيله‌يي، دين يا همولايتي‌گري به كار رفته است. اصطلاح «طبقه اجتماعي» به معني اقشار وسيع افقي متشكل از افرادي داراي ارتباط مشترك با وسايل توليد، رفتار متقابل مشترك با شيوه مديريت و در محيط‌هاي توسعه‌يافته رويكرد مشترك به نوسازي اقتصادي، اجتماعي و سياسي خواهد بود.
رفتارگرايان ادعا مي‌كنند كه افراد در كشورهاي در حال توسعه غالباً به ايدئولوژي‌ها وابسته‌اند تا به اعضاي طبقه اجتماعي - اقتصادي خود. به گفته آنان نيروهاي سياسي را آراي متقابل به وجود مي‌آورند نه طبقات متنازع.
اين كتاب با ارائه مطالعه‌اي موردي در مباني اجتماعي سياست، اميدوار است هم بر مسائل عمده در توسعه سياسي بويژه نقش ستيزهاي قومي در كشورهاي در حال ظهور و هم بر مسائل نظري در جامعه‌شناسي سياسي بخصوص مزايا و نيز معايب تحليل طبقاتي پرتوي افكنده باشد. فرض اساسي در سراسر اين كتاب رويكرد نوماركسيستي ئي.پي. تامپسن است كه پديده طبقه را نبايد صرفاً برحسب ارتباط آن با شيوه توليد (آن‌گونه كه ماركسيست‌هاي آييني اغلب معتقدند)؛ بلكه برعكس در متن زمان تاريخي و اصطكاك اجتماعي آن با ديگر طبقات معاصر درك كرد.
در بخشي از نقد كتاب مي‌خوانيم: متأسفانه بايد گفت نگاه جانبدارانه و يك‌سويه آقاي آبراهاميان به رضاخان موجب شده است كه عمداً يا سهواً بسياري از حقايق تاريخي در كتاب ايشان ناگفته ماند و اظهارنظرهاي صورت‌گرفته درباره مسائل و موضوعات مختلف اين دوران، به هيچ وجه از اتقان و استحكام لازم برخوردار نباشد. به عنوان نمونه، هنگامي كه ايشان از «شتاب دادن به عزيمت نيروهاي انگليسي از ايران» (ص 119) توسط رضاخان پس از كودتاي سوم اسفند سخن مي‌گويد و بدين ترتيب چهره‌اي ضدانگليسي براي وي ترسيم مي‌كند، بايد انگشت تحير به دندان گزيد، كه چگونه ممكن است براي دست‌يابي به چنين منظوري، حقايق مسلم تاريخي را ناديده گرفت و خوانندگان را به مسيري كج‌راهه در تاريخ معاصر رهنمون شد؟
درست است كه نيروهاي نظامي انگليسي پس از كودتاي سوم اسفند به سرعت ايران را ترك كردند؛ اما مسأله اين نبود كه رضا خان با به دست‌گيري قدرت، آن‌ها را از ايران اخراج كرد؛ بلكه واقعيت اين بود كه انگليسي‌ها رضاخان را بر سر كار آوردند تا بتوانند نيروهاي نظامي خود را با خيالي آسوده به سرعت از ايران خارج سازند و در مناطقي كه به شدت به آن‌ها نياز داشتند، به كار گيرند. همان‌گونه كه پيش از اين آمد، انگليسي‌ها اگرچه پس از انقلاب سوسياليستي در روسيه، به منطقه قفقاز حمله بردند و بخش‌هايي از آن را تحت كنترل خود در آوردند؛ اما با هجوم ارتش سرخ، نيروهاي نظامي خود را به پشت مرزهاي شوروي منتقل ساختند. از طرف ديگر، با انعقاد توافق‌نامه اقتصادي ميان دولت‌هاي شوروي و انگليس، به نوعي آتش‌بس ميان آن‌ها برقرار شد و باب همكاري‌هاي ميان آن دو حوزه در اروپا باز شد.
همچنين امضاي عهدنامه مودت ميان ايران و شوروي، اين اطمينان خاطر را براي انگليسي‌ها فراهم آورد كه ارتش سرخ پاي خود را اين سوي ارس نخواهد گذارد، به اين ترتيب بايد گفت انگليسي‌ها با توجه به معاهدات «لندن - مسكو» و «تهران - مسكو» به نوعي آتش‌بس همه‌جانبه با بلشويك‌ها در آن برهه دست يافتند. از طرفي در چنين شرايطي كه سال‌هاي اوليه پس از جنگ جهاني اول بود، انگليسي‌ها به دنبال درهم شكستن امپراتوري عثماني، روزهاي بسيار پركاري را در خاورميانه پشت سر مي‌گذاردند؛ چرا كه در حال پي‌ريزي شالوده جديد سياسي اين منطقه حساس براي دهه‌هاي بعد بودند؛ بنابراين آن‌ها نياز مبرمي به بهره‌گيري از تمام قواي نظامي خويش، از جمله نظاميان مستقر در ايران در بين‌النهرين و خاورميانه داشتند، به همين دليل نيز پس از بركشيدن رضاخان- كه درباره آن سخن گفته شد - از آن‌جا كه احساس خطري از جانب بلشويك‌ها نمي‌كردند، نيروهاي نظامي خود را به سرعت سمت مناطق مزبور حركت دادند و سردار سپه و قزاقان تحت امر او را جانشين آنان ساختند.
با توجه به اين حقايق، طبيعي است كه سخن گفتن از اخراج نيروهاي انگليسي توسط رضاخان را چيزي جز وارونه‌نويسي تاريخ نمي‌توان به شمار آورد. در پايان بايد گفت كتاب «ايران بين دو انقلاب» بيش از آن‌كه مبتني بر واقعيات سياسي، فرهنگي و اجتماعي ايران باشد، بر مبناي ذهنيات و علايق سياسي و فرهنگي نويسنده محترم آن، آقاي آبراهاميان به رشته تحرير درآمده است، به طوري كه بسياري از وقايع و رويدادها و اخبار مندرج در اين كتاب تحت تأثير اين ذهنيات از واقعيات تاريخي فاصله گرفته يا حتا به كلي تحريف شده‌اند. از سوي ديگر تحليل‌هاي ارائه‌شده نيز به اجبار نويسنده، در قالب‌هاي تنگ طبقاتي ريخته و به خوانندگان عرضه شده است؛ لذا اين كتاب بيش از آن‌كه واقعيات جامعه و حكومت ايران را در سال‌هاي ميان دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامي بازگو كند، تصويري مجازي و تخيلي از اين دوران پيش روي خوانندگان قرار مي‌دهد.
در اين كتاب 180صفحه‌يي بخش‌هايي با عنوان‌هاي مقدمه، زندگي‌نامه نويسنده، خلاصه كتاب: بخش يك، زمينه تاريخي، بخش دو سياست برخوردهاي اجتماعي، بخش سه ايران معاصر و نقد و بررسي گردآمده است.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات