کشف يک شهر دوره‌ي اسلامي با نقشه‌اي هندسي به وسعت تقريبي يک کيلومترمربع در ميان حدود 25 کيلومترمربع آثاري كه بيش‌تر آن‌ها به دوران اشکاني و پيش از آن متعلق‌اند، باستان‌شناسان را حيرت‌زده کرد.

شهريار عدل در گفت‌و‌گو با خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در اين‌باره توضيح داد: با کشف فرهنگ‌هاي هزاره‌ي نخست پيش از ميلاد و شايد کهن‌تر از آن که مبتکر دانش حفر قنات و احياي حيات در منطقه‌ي گسل بم، بروات بم و نيز در کشور و ديگر اقليم‌هاي خشک بودند، اين پرسش مطرح شده بود که چرا و چه زماني اين دوران شکوفاني به‌سر آمده است. اين مسأله با کشف يک شهر متعلق به دوران صدر اسلام که آثار آن در ميان صدها هکتار محوطه‌هاي کهن‌تر پنهان شده بودند، حل شد.

او بيان كرد: اين رازگشايي، گمان پيشين را اثبات كرد كه جنگ‌هاي دروني ميان شاه‌زادگان سلجوقي کرمان و مداخله‌ي اقوام بيابان‌گرد «غُز» در آن آشوب‌ها، موجب فروريختگي نظام کشوري و اجتماعي و در نتيجه، عدم رسيدگي به نگهداري قنوات شده که به نوبه‌ي خود سبب انهدام شبکه‌ي پيچيده‌ي آبياري در منطقه شده است. اين اتفاق‌ها در سال 600 هجري قمري (1200 ميلادي) رخ داده و به دوران طلايي شهر بم و ناحيه‌ي آن پايان داده‌اند.

به گفته‌ي عدل که طراحي و هدايت عمليات يادشده را برعهده دارد، مرحله‌ي عملي که به کمک فرمانداري شهرستان بم و شهرداري بروات از زمستان سال گذشته سرعت گرفت، براساس تصاوير ماهواره‌يي و عکس‌هاي هوايي انجام شده است و توسط سازمان نقشه‌برداري کشور هدايت مي‌شود. هرچند هنوز هيچ کاوشي در اين منطقه نشده است، ولي يک گروه باستان‌شناس (زارع و عطايي) و زمين‌ريخت‌شناس فرانسوي زير نظر پژوهشکده‌ي باستان‌شناسي در آغاز عمليات زميني شرکت داشتند.

اين كارشناس اظهار داشت: برخلاف ديگر داده‌هاي سازه‌يي گسل بم، اين آثار در حوزه‌ي بروات واقع‌اند، نه روي نماي شرقي افراز، بلکه روي بخش غربي آن قرار گرفته‌اند و همين امر، يکي از عوامل پنهان ماندن آن‌ها بوده است. عامل ديگر، فرسودگي زياد سازه‌هاي موجود است که تشخيص شکل آن‌ها را بدون داده‌هاي هوايي و ماهواره‌يي ناممکن مي‌سازد.

عدل بيان كرد: اكنون چنين به‌نظر مي‌رسد که شهر حدود 1500 متر طول (شمالي ـ جنوبي) و 600 متر عرض (شرقي ـ غربي) دارد. دو ارگ به‌هم چسبيده، هسته‌ي اصلي آثار را تشکيل مي‌دهند. ارگ‌ها مربع بوده‌اند و داراي اضلاعي به طول تقريبي 250 متر هستند. کهن‌دژ در گوشه‌ي جنوب شرقي ارگ شمالي قرار دارد و دامنه‌ي آن به‌صورت يک فضاي باز روي گوشه‌ي شمال شرقي ارگ جنوبي کشيده مي‌شود. درون مربع هر کدام از دو ارگ به چهار مربع مساوي تقسيم شده است که هر کدام از چهار مربع به‌نوبه‌ي خود دوباره به چهار مربع ديگر تقسيم شده‌اند.

وي ادامه داد: دنباله‌ي اين تقسيم‌بندي‌هاي هندسي به خارج از ارگ و به منطقه‌ي شهري نيز کشيده شده و اين ديد کاملا هندسي در شهرسازي از مهم‌ترين دستاوردهاي کشف اين آثار است و اهميت زيادي براي درک سير تحول شهرسازي در نخستين قرن‌هاي دوره‌ي اسلامي دارد. هم‌چنين به‌نظر مي‌رسد، تهيه‌ي چنين طرحي هندسي در اين وسعت و اجراي آن، نمايان‌گر وجود يک نظام پرقدرت مبني بر علم و دانش در آن دوران در ناحيه بم و نرماشير است.

او هم‌چنين اظهار كرد: يک دستاورد بسيار مهم ديگر کشف اين شهر هم از نظر تاريخ تحول فن حفر کاريزها و هم پرونده‌ي ثبتي بم در ميراث جهاني، اثبات اين امر بي‌سابقه است که اکنون دست کم بيش‌تر قنوات منطقه‌ي گسل بم را به پيش از يك‌هزار سال پيش مي‌توان منسوب کرد.

عدل بيان كرد: ما پيش از اين، به اين نتيجه رسيده بوديم که در اين منطقه، شبکه‌هاي آبياري بيش از دوهزار ساله وجود دارند؛ ولي نمي‌شد، تصور کرد که قدمت مجموعه‌ي سيستم موجود دست كم بالاي يك‌هزار سال است.

وي اضافه كرد: اگر برنامه‌ي نقشه‌برداري كنوني عملي شود، اين امر به‌وضوح اثبات مي‌شود، زيرا ملاحظه خواهد شد که آثار شهر صدر اسلام كشف‌شده، دنباله‌ي رشته‌ي کاريزهاي گسل را پوشانده‌اند و اين امر به‌روشني ثابت مي‌کند که شهر يك‌هزار ساله و شايد قديمي‌تر، پس از حفر کاريزهايي که زير آثارش پنهان شده‌اند، پي‌ريزي شده است.

اسكندر مختاري ـ مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ميراث جهاني بم ـ نيز در اين‌باره گفت: كشف شهر يادشده در چارچوب آغاز مرحله‌ي عملي نقشه‌برداري هوايي دقيق آثار باستاني منطقه‌ي افراز بروات (گسل بم) در روزهاي اخير صورت گرفته است.

انتهاي پيام