آن‌چه در پي مي آيد بخش دوم مقاله‌ي «نهالستان ميوه‌هاي معتدله و مسائل مربوط به آن» است كه توسط دكترعلي ايماني عضو هيات علمي بخش تحقيقات باغباني در سازمان تحقيقات و اموزش كشاورزي موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر وزارت جهاد كشاورزي تدوين شده است.    
با شناخت كامل از ويژگي‌ها و توليد محصولات باغباني كه حدود بخش عظيمي از نياز غذايي روزمره‌ي بشر را تامين مي‌كند و پرداختن به اين موضوع مهم و استراتژيك در كشور مي‌توان علاوه بر ايجاد امكانات درآمدزايي و اشتغال‌زايي در اقتصاد كلان كشور، درآمد ملي را نيز افزايش داد. براي دست‌يابي به هدف در پيش گفته شده افزايش توان علمي و تحقيقاتي باغباني كشور، جذب نيروهاي متخصص و توسعه‌ي ارقام و پايه‌هاي مناسب ( نهال مرغوب) مهم و ضروري است؛ چراكه در تجارت به‌ويژه تجارت بين‌المللي و هم‌چنين كسب تاييديه‌ي سلامت محصولات كشاورزي در بازارهاي داخلي و خارجي، مرغوبيت و كيفيت بالاي محصولات و توجه به آئين نامه‌ها و استاندارهاي ملي و بين المللي است. بنابراين  اگر قابليت‌ها و امكانات توليد محصولات باغباني با تحقيقات در جهت افزايش كيفيت توليدات كشاورزي همراه شود مي‌توان به رونق اقتصاد باغباني اميدوار بود.
دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، آشنايي با مفاهيم تخصصي و فني در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستند سازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و افزايش نظارت عمومي بر اين فرآيند، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت آن در حوزه‌هاي مختلف شود.
سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (isnakeshavarzi@yahoo.com) مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش آن‌ها اعلام مي‌كند.
در ادامه متن كامل مقاله به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.

*آب نهال‌كاري*

هنگامي‌كه منبع آب به‌صورت چاه، درياچه و يا رودخانه است آلودگي‌ به علف‌هاي هرز، خزه‌ها و جلبك‌ها ممكن است مشكلاتي ايجاد كند. نفوذ آلودگي‌ شيمايي از فاضلاب‌ها به منابع آن همانند علف‌كش‌هايي كه در مزارع همسايه به‌كار رفته و يا كودهاي شيمايي اضافي كه بر روي محصولات مزرعه‌اي مصرف شده‌اند مي‌توانند موجب آسيب زدن به گياهان نهالستان شود.
نهال‌كاراني كه از آب‌هاي آلوده براي گياهان خود استفاده مي‌كنند بايد آب را پيش از كاربرد تيمار كنند؛ يكي از روش‌هاي خوب جهت تيمار آب عبارت است از:
1 ـ به كار بردن صافي‌هايي كه بتوانند جلو نفوذ آشغال‌هاي درشت را بگيرد.
2 ـ آب را با استفاده از وسايل خودكار از صافي‌هاي شني بگذارنيد با اين كار ذرات درشت و بذور علف‌هاي هرز گرفته مي‌شود.
3 ـ به آب كلر اضافه كنيد تا جلبك‌ها و عوامل بيماري‌زا را كنترل كنيد ميزان مصرف كلر 5/0 قسمت در ميليون (نيم ميلي گرم در ليتر) است. در اين نوع آب مي‌توان پس از آن‌كه كودهاي محلول در آن تزريق شد براي آبياري گياهان گلداني نهالستان مصرف كرد.
4 ـ اگر ميزان شوري آب زياد باشد مي‌توان با عبور دادن آن از يك دستگاه يون زدا، يا راند واژگون سطح شوري را اصلاح كرد.
براي نهالستان بايد از آبي استفاده كرد كه سالم و عاري از هرگونه عوامل بيماري‌زا باشد و براي اين كار مي‌توان از آب رودخانه،‌ چشمه، قنات، چاه‌هاي عميق و نيمه عميق براي آبياري استفاده كرد و در ميان منابع مذكور آب، آب رودخانه به علت حمل و اختلاط با مواد موجود در بستر مناسب نيست.

*آماده كردن و طراحي بستر كاشت*

براي آماده كردن و طراحي بستر كاشت با استفاده از ميخ‌هاي چوبي و ريسمان از لبه‌ي پشته‌ها ده سانتي‌متر جدا كرده، مخلوطي به موازات جوي‌هاي آب‌رساني كشيده و سپس شيارهايي به عرض 5 تا 10 سانتي‌متر و به عمق 4 الي 6 سانتي‌متر با توجه به نوع بذر روي پشته با فوكا ايجاد مي‌كنند.
لازم به توضيح است  پس از ايجاد شيار در نهالستان‌ ميوه‌هاي دانه‌دار، در داخل آن‌ها مقداري ماسه‌ي شسته (ماسه بادي) به عمق 3 سانتي‌متر مي‌ريزند كه بدين‌ترتيب بستر كاشت آماده خواهد شد.

*عمليات بذركاري و مسايل مربوط به آن*
 انتخاب بذر (Seed Selection)

بذر عبارت است گياهچه‌ي كوچك كه حاوي يك جنين (Embryo)، بافت‌هاي ذخيره‌ كننده‌ي موادغذايي (Storage Tissues) و پوشش‌هاي حفاظتي (Seed Covering) مي‌باشد، در انتخاب بذر براي توليد پايه (Root Stock) رعايت نكات زير لازم است:
1 ـ سالم و عاري بودن بذور از علف‌هاي هرز، آفات و بيماري‌ها
2 ـ يكنواخت بودن بذور
3 ـ انتخاب بذور از يك رقم (نه از ارقام مختلف) يا از موسسه‌ي قابل اطمينان
4 ـ داشتن قوه‌ي ناميه (ميزان قدرت باروري بذور موجود)
در مورد به‌دست آوردن نهال از بذر بايد يادآور شد كه بذور درختان ميوه‌ي سردسير را اگر بدون اعمال مدت تيمار بكارند سبز نخواهند شد؛ اين مدت تيمار كردن را شكستن دوره خواب مي‌نامند. بنابراين براي توليد نهال از بذور كاشته شده زماني ميسراست كه بذر توانايي تبديل به نهال بذر را دارا باشد چون بذور اغلب درختان ميوه به‌ويژه درختان ميوه‌ي مناطق معتدله داراي پوشش بذر سخت هم‌چنين داراي جنين خفته (Dormant Embryo) و جنين رشد نكرده (Rudimentary) مي‌باشند كه براي از بين بردن خواب اين گونه بذور براي جوانه‌زني نياز به تيمارها مختلف است كه در ادامه آورده شده است.

شكستن خواب بذور با پوست سخت: در برخي بذور به‌دليل پوشش سخت بذر، جنين در هنگام جوانه زدن نمي‌تواند توسعه يابد و اين گونه ركود بذر را ركود مكانيكي گويند مانند زيتون اين حالت غيرقابل نفوذ بدون پوشش بذر نسبت به آب توسط خراش‌دهي قابل برطرف كردن است.

شكستن خواب بذور داراي جنين رشد نكرده: بذوري كه داراي اين نوع ركود هستند پس از برداشت، توانايي جوانه‌زني را ندارند و عدم جوانه‌زني بذر مربوط به كامل نبودن جنين است؛ بذور پس از برداشت بايد مدتي انبار شوند تا بذر برسد به اين نوع از رسيدن پس‌رسي يا رسيدن بعدي مي‌گويند.
گفتني‌ست عدم جوانه‌زني در برخي بذور به‌ويژه بذور دورگه‌اي ميان گونه‌اي همانند هيبريد آلو و زردآلو يا بذور ارقام گيلاس و هلو، سقط خيلي زود وقت جنين و از بين رفتن آن مي‌باشد در اين ارقام بايد بلافاصله پس از رسيدن ميوه به محض درآوردن هسته از داخل آن جنين از هسته يا بذر جدا شود و در آزمايشگاه و در محيط  استريل كه داراي مواد غذايي لازم و اندكي گلوگز و آگار است كشت شود، در غير اين‌صورت نتيجه‌ي مطلوبي را نخواهد داشت.

شكستن خواب بذور با جنين‌هاي راكد: اين گونه بذور تا موقعي كه در دماي بالاي صفر الي 7 درجه سانتي‌گراد و در شرايط مرطوب سرما نبيند جوانه نمي‌زنند و عوامل بازدارنده جوانه‌زني بذر دروني بوده و در خود جنين تجمع پيدا مي‌كنند و وقتي بذور در پيش گفته شده در شرايط سرد و مربوط قرار مي‌گيرند سرما دهي باعث از بين رفتن خواب فيزيولويكي آن‌ها مي‌شود كه به اين عمل «استراتيفه كردن» مي‌گويند.
تعداد روزهايي كه بذر بايد بخوابد و درجه حرارت مناسب بر حسب گونه‌هاي مختلف به طور وسيعي متفاوت است. حد متوسط زمان لازم از صفر تا 160 روز تغيير مي‌كند. ( جدول 1 را در پيوست مشاهده كنيد)

نحوه كاشت بذر بدون استراتيفيه شده و زمان آن: پس از آماده‌سازي بذر و زمين نهالستان بايد بذور يا هسته‌ها كشت شوند، گفتني‌ست روش‌هاي زير در نهالستان‌ها متداول است.
الف ـ روش كرتي (دست‌پاشي)
ب ـ روش كرتي (خطي)
ج ـ روش جوي و پشته‌اي

*روش كار براي هسته كاري و  بذركاري*

بذور سالم سيب، گلابي يا به را با ماسه و خاك‌برگ مخلوط كرده و در شيارهايي كه در طول زمين به فواصل معين 60 الي 100 سانتي‌متر ايجاد شده كاشته مي‌شوند، به شيوه‌اي كه فاصله‌ي بذرها  از يكديگر حداقل 7 ـ10 سانتي‌متر باشد. روي بذرها را با ماسه‌ي مخلوط با خاك (دو قسمت ماسه و يك قسمت خاك‌برگ) مي‌پوشانيم سپس از كنار شيارها با نهركن‌هاي كوچك، جوي‌هايي به عمق حداكثر 10 سانتي‌متر ايجاد و آن‌ها را به نهر مادر كنار زمين متصل مي‌كنيم، آبياري به صورت نشتي انجام مي‌شود.
در مورد هسته‌كاري مي‌توان به همان روشي كه براي بذركاري گفته شد عمل كرد، اما بايد به اين نكته توجه شود كه فاصله‌ي هسته‌ها را روي رديف از همديگر بيشتر و در حدود 15 ـ 20 سانتي متر در نظر گرفت، بهتر است كشت آنها   درنهالستان جوي و پشته به فاصله‌ي 5 ـ 10 سانتي‌متر از لبه‌ي پشته،‌ هسته‌ها را به عمق 2ـ 3 برابر بزرگي و درشتي آنها در حفره‌هايي كه با بيلچه ايجاد مي‌كنند انجام شود. فاصله‌ي هر هسته روي رديف‌ها همان 15ـ 20 سانتي‌متر است؛ زمان كاشت مناسب اواسط پاييز بوده كه در هر صورت عمل كاشت بايد اوايل آذرماه تمام شود.
يكي از مزاياي كشت در پاييز، استفاده‌ي بذر يا هسته از رطوبت و يخبندان سطح خاك است كه خود يك نوع استراتيفيكاسيون طبيعي بذر است؛ در اين مدت پوست هسته ترك برداشته و از رطوبت خاك استفاده مي‌كند و تا بهار سال آينده به همان حال باقي خواهد ماند و اين طرز كاشت در حالتي است كه از نهالستان انتظار استفاده نشده و نهال‌ها در محل اصلي پيوند زده شده و در همان جا نيز آماده فروش و بهره برداري هستند.

ادامه دارد....