اشاره:
آن‌چه در پي مي آيد چهارمين بخش از مقاله‌ي نهالستان ميوه‌هاي معتدله و مسائل مربوط به آن است كه توسط دكتر علي ايماني عضو هيات علمي بخش تحقيقات باغباني در سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر وزارت جهاد كشاورزي تدوين شده است.    
با شناخت كامل از ويژگي‌ها و توليد محصولات باغباني كه بخش عظيمي از نياز غذايي روزمره‌ي بشر را تامين مي‌كند و پرداختن به اين موضوع مهم و استراتژيك در كشور مي‌توان علاوه بر ايجاد امكانات درآمدزايي و اشتغال‌زايي در اقتصاد كلان كشور، درآمد ملي را نيز افزايش داد.
براي دست‌يابي به هدف در پيش گفته شده افزايش توان علمي و تحقيقاتي باغباني كشور، جذب نيروهاي متخصص و توسعه‌ي ارقام و پايه‌هاي مناسب (نهال مرغوب) مهم و ضروري است؛ چراكه در تجارت به‌ويژه تجارت بين‌المللي و هم‌چنين كسب تاييديه‌ي سلامت محصولات كشاورزي در بازارهاي داخلي و خارجي مرغوبيت و كيفيت بالاي محصولات  و توجه به آئين نامه‌ها و استاندارهاي ملي و بين المللي از اهميت بالايي برخوردار است؛ بنابراين اگر قابليت‌ها و امكانات توليد محصولات باغباني با تحقيقات در جهت افزايش كيفيت توليدات كشاورزي همراه شود مي‌توان به رونق اقتصاد باغباني اميدوار بود.
دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، آشنايي با مفاهيم تخصصي و فني در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستند سازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و افزايش نظارت عمومي بر اين فرآيند، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت آن در حوزه‌هاي مختلف شود.
سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (isnakeshavarzi@yahoo.com) مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش آن‌ها اعلام مي‌كند.
در ادامه متن كامل مقاله به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.

 *عمليات داشت نهال بذري در نهالستان تا رسيدن به مرحله پيوندزني*
*آبياري*

آبياري پس از كاشت بذور يا هسته: بلافاصله پس از كشت بذور يا هسته نهالستان را آبياري مي‌كنند اين آبياري علاوه بر تامين رطوبت بذر موجب ارتباط و چسبندگي ذرات خاك با بذور يا هسته خواهد شد، در صورتي كه نهالستان زود آماده كاشت شود و يا به‌طور كلي با عدم بارندگي و خشكسالي مواجه باشيم، نهالستان به آبياري‌هاي ديگر نياز پيدا خواهد كرد. در مواردي كه آب در داخل جوي‌ها به سرعت جريان دارد با قرار دادن كيسه‌هاي پلاستيكي شامل ماسه در فواصل مناسب مي‌توان از سرعت زياد آب كه موجب فرسايش جوي و كناره‌هاي آن مي‌شود جلوگيري كرده و آب را به صورت نشستي درآورد.

آبياري پس از رشد نهال: در فصل بهار كه بذور رشد كرده و به صورت نهال كوچكي در آمدند در موقع نياز، آبياري انجام مي‌شود. فاصله‌ي آبياري در اين مرحله به شدت درجه حرارت، ميزان بارندگي و رطوبت هوا، نوع خاك، ميزان آب آبياري و ... بستگي خواهد داشت اما به‌طور كلي فاصله‌ي آبياري نهالستان به‌خصوص در تابستان مناسب‌تر است  از 7 ـ 8 روز تجاوز نكند. اصول آبياري را از اواخر پاييز قطع مي‌كنند كه اين كار در تسريع خواب زمستانه نهال مي‌تواند موثر واقع شود.

حفاظت و نگهداري: براي حفاظت نهالستان در مقابل صدمات ناشي از حيوانات، اطراف آن را با تور سيمي محصور مي‌كنند؛ از عمليات نگهداري در سال اول مي‌توان به وجين كردن، آبياري، سله‌شكني، دادن كود سرك، سم‌پاشي و ... اشاره كرد كه براي پرورش و تهيه‌ي نهال قوي و سالم بايد به موقع و صحيح انجام پذيرند.

وجين كردن: بذر علف‌هاي هرز ممكن است همراه كود، آب، باد و بذر نباتات به زمين نهالستان وارد شود و يا اين‌كه از قبل به نحوي در داخل خاك موجود باشد كه لازم است به موقع اقدام به دفع آنها كرد. عمل وجين را بهتر است زماني كه نهال‌ها كاملا مشخص شده‌اند، شروع كرد تا كارگران به اشتباه نهال را به جاي علف‌هاي هرز از بين نبرند.
به‌دليل آن‌كه علف‌هاي خود پوششي براي جلوگيري از خطر سرماي بهاره مي‌باشند مناسبتر است كه در انجام اين كار زياد عجله نكرد؛ عمل وجين با توجه به نوع و رشد علف‌هاي هرز و وضعيت نهال‌ها لازم است حداقل يك هفته در ماه انجام پذيرد.

سله شكني: براي نفوذ هرچه بيشتر هوا و آب به داخل خاك وهم‌چنين جلوگيري از تبخير آب حداقل هر ماه سله‌شكني روي پشته‌ها توسط پلانت دستي ، بيل و ... انجام مي‌دهند.

دادن كود سرك: براي تقويت نهال‌هاي جوان در موقع نياز مي‌توان از كود ازته به‌عنوان كودسرك استفاده كرد، اين كود را مي‌توان پاي خطوط كشت ريخته و با خاك مخلوط كرد و يا آن‌را در داخل جوي به آب اضافه كرد. ميزان كود سرك 100تا 150 كيلوگرم در هكتار بوده و بلافاصله پس از دادن كود ازته سرك نهالستان بايد آبياري شود.

سم‌پاشي: درصورتي كه آفات و بيماري‌هايي در نهالستان مشاهده شود، بهتراست به متخصصين مربوطه اطلاع داده شود.

تكثير پايه‌هاي كلوني: تكثير پايه‌هاي كلوني درحالت عمومي از راه غيرجنسي به سه شيوه انجام مي‌شود.
1 ـ قلمه‌هاي ريشه‌داري كه از راه خوابانيدن به دست مي‌آيند.
2 ـ قلمه‌هاي بدون ريشه
3 ـ نهال‌هاي خوابانده شده

1 ـ تكثر قلمه‌هاي ريشه داده شده‌ي حاصل از خوابانيدن
پايه‌هاي غيرجنسي (كلونال) را مي‌توان به آساني با اين روش زياد كرد، پس از تهيه‌ي زمين يا بستر مناسب درصورتي‌كه خاك اره در دسترس باشد بهترين ماده براي كپه در خوابانيدن است، درغير اين صورت از خاك تهويه دار استفاده شود.
قلمه‌هاي ريشه دار يا پاجوش‌هاي بي‌ريشه را به فاصله‌ي30 سانتي‌متر روي خطوط و به فاصله‌ي 2متر بين رديف در زمين نهالستان يا در بستر تهيه شده مي‌كارند و پس از گذشت يك‌سال قبل از شروع رشد نباتي بلافاصله آنها را از سطح خاك كف بر مي‌دارند.
شاخه‌هاي جوان را كه در داخل شيارهايي اطراف بوته‌ي مادري در زير لايه‌اي از خاك مي‌خوابانند هنگامي كه اين نوع شاخه‌هاي كپه‌اي در فصل مناسب ريشه‌دار شدند آنها را از زمين درمي‌آورده و در نهالستان مي‌كارند و در همان محل هم پيوند مي‌كنند (شكل 4 را در پيوست مشاهده كنيد.)

خاك اره محيط بسيار خوبي براي كپه و كار كردن با آن خيلي آسان‌تر از خاك است. به تجربه ثابت شده است كه پيوند اين نوع از پايه‌ها در بستر دائمي به‌خصوص تكرار آنها در يك بستر و نيز از نظر سلامت صحيح نبوده و روش متروكي به‌شمار مي‌رود زيرا اغلب ويروس‌هاي مضر در اين روش يعني تكرار كاشت در يك بستر بدون تناوب، پس از مدتي، ظاهر و شيوع پيدا مي‌كنند.

2 ـ تكثير پايه‌هاي كلوني توسط قلمه‌هاي بدون ريشه
ازدياد پايه‌هاي سيب به‌وسيله‌ي قلمه‌هاي بدون ريشه با آن‌كه تاكنون عموميت پيدا نكرده است اما يكي از مهمترين روش‌هاي جديد در تكثير پايه مي‌باشد، زيرا در مقايسه با قلمه‌هاي ريشه‌دار برتري قلمه‌كاري در آن است كه از نظر كيفيت مي‌توان تعداد بيشتري پايه با هزينه‌ي كمتري در واحد سطح به‌دست آورد اما از سويي نمي‌توان از تمام تيپ‌ها و گونه‌هاي مختلف به آساني قلمه‌ي ‌ريشه‌دار تهيه و توليد كرد، براي نمونه ريشه‌زايي قلمه‌ مشكل است به‌هر حال تكنيك كار تكثر از طريق قلمه اين‌گونه است كه دراوايل اردبيهشت شاخه‌هاي يك‌ساله را به طول 25سانتي‌متر (شاخه‌هاي رشد سال) و به ضخامت يك مداد از بوته‌ي مادري جدا كرده و انتهاي آنها پيش از كاشت با هورمون‌هاي ريشه‌زا آغشته يا اندود كرده و بلافاصله در بستر مي‌كارند اين هورمون‌ها باعث تحريك و تسريع عمل ريشه‌زايي در قلمه‌ها مي‌شوند. IBA (ايندول بوتيريك اسيد) يكي از هورمون‌هاي معروف است كه تاكنون با غلظت 3هزار در ميليون با آغشته كردن قلمه‌هاي گوناگون به‌كار مي‌رود؛ اما غلظت آن براي انواع قلمه‌ها متفاوت است.
قلمه‌هايي كه به اين شيوه پس ازگذشت يك فصل درنهالستان آماده‌ي پيوند خواهند شد، روش جديدتر و پيشرفته‌تر كه در مراكز توليد نهال توسط قلمه‌زني بيشتر استفاده مي‌كنند استفاده از سيستم و يا در شاسي يا گلخانه است.
در اين روش نيز قلمه‌هايي كه پس از تيمار با هورمون‌هاي ريشه‌زا و گلخانه يا شاسي‌هايي كه به‌وسيله‌ي كابل‌هاي برق تا 7 ـ 8 درجه سانتي‌گراد نسبت به قسمت هوايي گرم مي‌شوند در ماسه شسته يا پرليت مي‌كارند و پس از ريشه‌زايي به نهالستان منتقل مي‌كنند.
پس از انتقال پايه‌هاي كلوني به نهالستان عمليات نگهداري و حفاظت همانند وجين، آبياري، سله‌شكني، دادن كود سرك، مبارزه با آفات و بيماري‌ها انجام مي‌شود.

3 ـ تكثر پايه‌هاي كلوني توسط نهال‌هاي خوابانيده شده
براي توليد پايه‌هاي كلوني در اين روش لازم است زمين مسطح بوده و خاك آن سبك باشد. پيش از انجام عمليات‌هاي زراعي از علف‌كش‌هاي مناسب‌ مانند راندآپ براي از بين بردن علف‌هاي هرز به ميزان 4 ليتر علف كش راندآپ در هزار ليتر آب وبه‌طور معمول در اوايل شهريورماه بستر نهالستان (زمين نهالستان) را محلول‌پاشي كرده و به مدت سه هفته از انجام هرگونه عمليات ديگر خودداري شود تا در اين مدت علف‌كش، به خوي بتواند عمل كرد.
سه هفته پس از انجام عمليات محلول‌پاشي با علف‌كش راندآپ، كود دامي كاملاً پوسيده به ميزان 50 تا 100 تن در هكتار به همراه50 تا 100 تن تورب كه اگر تورب مقدور نباشد از 50 الي 100 تن خاك اره روي سطح زمين نهالستان پخش مي‌گردد و سپس شخم عميق زمين به عمق 40 ـ30 سانتي‌ انجام مي‌گيرد. سپس در جهان مختلف ديسك مي‌زنيم. بعد از شخم زمين و ديسك زدن و مخلوط كردن خاك با كودهاي حيواني و تورب يا خاك اره تسطيح زمين به كمك ماله انجام مي‌شود.
جهت كاشت به فواصل 70 سانتي‌متر شيارهاي به عمق20 سانتي‌متر ايجاد مي‌كنيم؛ فاصله ميان دو رديف 140 سانتي‌متر خواهد بود، طول پايه‌هاي كلوني استاندارد در اين روش تكثير براي خوابانيدن در حدود 60 سانتي متر است.
اين پايه در پاييز در شيارهاي ايجاد شده با زاويه 45 درجه كاشته مي‌شوند و تا بهار به آنها دست نمي‌زنيم، در بهار براي آن‌كه روي سطح خاك به صورت افقي قرار گيرد از مفتول سيمي براي بستن آن استفاده مي‌كنند. در بهار پيش از خوابانيدن براي تحريك رشد جوانه‌هاي جانبي از 40 سانتي متري نهال را هرس مي‌كنند.
نهال خوابانيده شده در حدود 8 ـ9 جوانه رشد كرده و ايجاد شاخه مي‌كنند و در سال اول از ميان اين شاخه‌ها حداكثر 3 ـ 4 عدد انتخاب كرده و اگر تمام آنها را نگه‌داي كنيم به دليل تغذيه ناكافي باعث تضعيف نهال‌ها مي‌شود.
زماني كه ارتفاع شاخه‌ها به 10 سانتي‌متر رسيد اولين خاك دهي با دست انجام مي‌شود. هنگامي‌كه ارتفاع شاخه‌ها به 20 سانتي‌متر رسيد مي‌توان از ماشين آلات ويژه‌اي براي خاك دهي به پاي نهال‌ها استفاده كرد البته در موقع خاك دهي بايد از خاك مرطوب استفاده شود و يا اين‌كه قبل از خاك دهي، خاك را مرطوب كرد. عمل خاك دهي 5 ـ6 بار تكرار مي‌شود و در نهايت در طول فصل رشد ارتفاع خاك پاي نهال‌ها به 30 سانتي‌متر خواهد رسيد و ريشه‌هاي ظاهر شده در 15 سانتي‌متري خواهد بود، هم‌چنين در طول فصل رشد سعي مي‌شود رطوبت پاي نسبي خاك پاي شاخه‌ها در حدود 60 ـ 70 سانتي متر حفظ شود.
در پاييز با چنگك خاك را كنار زده و از 2 سانتي متري سطح خاك نهال‌ها را جدا مي‌كنند، بدين ترتيب مي‌توان 10 سال نهال كلوني توليد كرد؛ نهال‌هاي جدا شده به خزانه انتظار منتقل مي‌شوند و در خزانه انتظار نهال‌هاي ريشه‌دار شده به فاصله 30 سانتي‌متر با رديف‌هاي 70 سانتي‌متر كاشته مي‌شوند و در مرداد عمل پيوند روي آنها صورت مي‌گيرد.

ادامه دارد....