سيدمهدي موسوي: استحاله‌ي شاگرد در روش استاد، آسيب جدي كارگاه شعر است
به اعتقاد سيدمهدي موسوي، استحاله شدن شاگردان در نگاه و روش استاد كارگاه، آسيب جدي كارگاه‌هاي شعر است.
اين شاعر در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، درباره‌ي كارگاه‌هاي شعر عنوان كرد: بيش‌تر از هر چيز در كارگاه‌هاي شعر اين اهميت دارد كه مطالعه كردن، پشتكار و تمرين در بين شاعران جوان نهادينه شود. بچه‌هاي شاعر به كارگاه‌هاي شعر مي‌روند و درباره‌ي شعر‌هاي آن‌ها صحبت مي‌شود؛ اما اين‌ها با گذر زمان فراموش مي‌شود و عده‌ي زيادي حتا ممكن است ادبيات را كنار بگذارند؛ اما چيزي كه باقي مي‌ماند و سبب رشد ادبيات، هنر و فكر و جامعه‌ي ما مي‌شود، مطالعه‌ي مستمر است و مهم اين است كه هنگامي كه از كارگاه بيرون مي‌رويم، روزي يك كتاب مطالعه كنيم و يا يك شعر بخوانيم و همچنين هنگامي كه با كتابي برخورد مي‌كنيم، با ديدي انتقادي با آن مواجه شويم. غير از اين، همه چيز تمام مي‌شود. درواقع، دوران اين دوستي‌ها و جريان‌ها گذراست.
او در ادامه خاطرنشان كرد: كارگاه شعر هم آسيب دارد و هم جنبه‌ي مثبت؛ از اين‌رو نمي‌شود گفت كارگاه شعر بالذات، يك فرآيند مثبت است؛ اما اگر خوب اجرا و در مسير درست هدايت شود، مي‌تواند به تعالي شعرها كمك كند و چنان‌چه مي‌بينيم، بسياري از شاعران جواني كه در فضاي شعر امروز مطرح‌اند، يا از دل كارگاه‌هاي شعر بيرون آمده‌اند، يا از دل محفل‌هايي كه فرآيند كارگاهي داشته‌اند.
موسوي تأكيد كرد: هنگامي جنبه‌ي مثبت كارگاه شعر بر وجوه منفي آن مي‌چربد كه به شاعران جوان راه را نشان دهيد و اين نباشد كه شاعران حاضر در كارگاه‌ها در روش و منش استاد كارگاه استحاله شوند؛ اما متأسفانه برخي از كارگاه‌هايي كه استادان پيشكسوت برگزار مي‌كنند، داراي اين آسيب هستند و با تأكيد بر تكنيك، مسير را به اشتباه طي مي‌كنند و چون تفكر نسبت به آن تكنيك‌ها نزد شاعران جوان نهادينه نشده است، مي‌بينيم رفته‌رفته خلاقيت فرد دچار محدوديت مي‌شود.
اين شاعر با اشاره به كارگاه‌هاي شعري كه خودش برگزار مي‌كند، يادآور شد: ما در كارگاه، بچه‌ها را در قالب و ژانر خاصي محدود نمي‌كنيم و در كارگاه‌هاي ما از داستان كوتاه تا شعر سپيد، غزل كلاسيك و غزل پست‌مدرن جا دارد و بيش‌تر سعي مي‌كنيم با رويكردي جزيي‌نگر، آثار را مورد نقد و بررسي قرار دهيم.
او تصريح كرد: اكنون در فضاي شعر اين سال‌ها، مفهومي به نام «كارگاه» داريم، كه اين نام انواع كارگاه‌هايي را كه در كشور هست، دربر مي‌گيرد؛ از كارگاه‌هايي كه پولي هستند و هنرآموزان هزينه‌ي گزافي مي‌پردازند، تا كارگاه‌هايي كه به گونه‌ي استادشاگردي برگزار مي‌شود و استاد درسي را ارائه مي‌دهد و ضرورت دارد بچه‌ها تكليف‌شان را انجام دهند. همچنين يك‌سري كارگاه‌ها هستند كه بيش‌تر جنبه‌ي محفلي دارند و شاعران جوان دور هم جمع مي‌شوند كه در فعاليت گروهي، تلاش‌هاي هنري خويش را پيش ببرند؛ از اين‌رو به اعتقاد من، بهتر است در كارگاه‌ها فعاليت‌هاي گروهي را ياد بگيريم و ضرورت دارد جمع‌هاي محفلي وجود داشته باشد. از اين منظر، به اعتقاد من، كارگاه‌ها پيش از اين‌كه بخواهند نياز يك شاعر را به نقد پاسخ دهند، سعي در پاسخ دادن نياز فرد به محفل‌گرايي - البته با شيوه‌ي علمي - دارند.
موسوي متذكر شد: بسياري از كارگاه‌ها با انگيزه‌ي مادي برپا مي‌شوند، بويژه كارگاه‌هايي كه برخي از استادان شعر سپيد برگزار مي‌كنند و برخي از كارگاه‌ها هم از طرف ارگان‌هاي فرهنگي برگزار مي‌شود، كه استاد كارگاه مسائلي را برحسب وظيفه ارائه و حق‌الزحمه را دريافت مي‌كند، كه در اين نگاه، شاعران پيشكسوت سعي در درآمدزايي از راه ادبيات دارند، كه البته اين خوب است و طبيعي است شاعري كه اطلاعاتش را در اختيار ديگران قرار مي‌دهد، به‌عنوان هديه هم شده، مبلغي را به آن استاد بدهند. با اين حال، معتقدم كارگاه‌هايي كه بر اساس انگيزه‌هاي مادي شكل نگرفته، موفق‌تر است؛ زيرا اين فعاليت با انگيزه‌ي عشق به ادبيات و آن كاري كه انجام مي‌دهند، فعاليتش را دنبال مي‌كند؛ چنان‌چه در كارگاه ما، بچه‌هايي هستند كه شبانه از شهرستان به تهران مي‌آيند، كه از شهرهاي فولاد‌شهر، رشت، گرمسار و شهرهاي ديگر هرهفته با تقبل هزينه‌ي سفر 15 تا 20هزار تومان، خود را به كارگاه مي‌رسانند، و طبيعي است كسي كه اين همه انرژي مي‌گذارد، قدر آن‌چه را كه به‌دست مي‌آورد، مي‌داند. از سويي، بنده تا حالا يك تومان از اين كارگاه‌ها به‌دست نياورده‌ام و برخي مواقع از جيبم هم گذاشته‌ام. از اين‌رو، معتقدم وقتي كه فرد با عشق و علاقه‌ي وافر ادامه مي‌دهد، موفق‌تر است از كسي كه با انگيزه‌هاي مادي فعاليت در حوزه‌ي شعر را دنبال مي‌كند.
او همچنين اظهار كرد: ما در سابقه‌ي ادبيات كلاسيك خود، يك نوع شيوه‌ي كارگاه شخصي داشته‌ايم؛ به اين معنا كه توصيه مي‌شد تا شاعران مثلا 20هزار بيت را از آثار گذشتگان حفظ باشند، كه اين خود نوعي سير مطالعاتي را براي شاعران به ارمغان مي‌آورد و از سويي، در ادبيات كلاسيك خود شاهديم كه نوعي فعاليت كارگاهي مراد و مريدي بوده كه شاعراني مانند عطار، ناصرخسرو و مولوي در اين شيوه به تعالي رسيده‌اند و استاد يا كسي جرقه‌اي به آن‌ها زده است و به يك شعر متعالي رسيده‌اند. در گذشته، به واقع، كارگاه‌هاي شعر فرد به فرد بوده است و اين نبوده كه در فرآيند فعاليت گروهي، شاعرانگي‌هاي فرد مورد نقد و بررسي قرار گيرد.
اين شاعر عنصر شهرت را تنها در ابتداي فعاليت يك كارگاه براي استاد تأثير‌گذار دانست و گفت: ممكن است در ابتداي كارگاه، شهرت شاعر در جذب مخاطب تأثير داشته باشد؛ اما آن چيزي كه استمرار و حضور يك فرد را تعيين مي‌كند، نه شهرت استاد؛ بلكه جو كارگاه، فضاي آن و دغدغه‌هاي مشترك است كه فرد را در كارگاه نگه مي‌دارد. چنان‌چه براي خودم پيش آمد كه كارگاهي را در شاهرود داشتم؛ در جلسه‌ي نخست، 70 تا 80 نفر آمدند، در جلسه‌هاي بعدي يك‌باره ريزش كرد و به 10 تا 15 نفر رسيد؛ از اين‌رو به بچه‌هاي كارگاه توصيه مي‌كنم به‌خاطر سيد مهدي موسوي به كارگاه نياييد؛ بلكه به‌خاطر ادبيات، فعاليت‌تان را در كارگاه دنبال كنيد.
او در پايان به تجربه‌ي كارگاهي ادبيات در غرب اشاره‌اي كرد و گفت: اكثر كلاس‌هاي ادبيات داستاني و شعر كه در دانشگاه‌هاي معتبر غربي برگزار مي‌شود، به شكل كارگاهي است. اصلا در هيچ جاي دنيا جز ايران و چند كشور ديگر اين‌طور نيست كه استاد ادبيات مباحث مربوط به حوزه‌ي ادبيات را از روي جزوه تدريس كند و متأسفانه هنوز در دانشگاه‌هاي ادبيات ما، نظام مكتب‌خانه‌يي حاكم است.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات