طبق تحقيقات انجام شده مهم‌ترين خريد براي يك گردشگر و جهانگرد، صنايع دستي است و از اين رو ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع ‌دستي ارتباط تنگاتنگي با يكديگر دارند. اگر دايره اين ارتباطات به صورت مدون و منظم گسترش يابد مي‌توان اميدوار بود كه تحولان بنياديني براي توسعه صنايع دستي رو به اضمحلال رفته ايران پديد آيد. به گزارش خبرنگار بخش «صنايع دستي ايسنا» مدير صنايع دستي استان خوزستان در اين خصوص گفته است كه جهانگردان 90 درصد از صنايع دستي را به عنوان سوغات مي‌برند و ورود گردشگران باعث ايجاد بازاري پر رونق براي صنايع دستي مي‌شود. افزون بر اين اكنون بسياري از كارشناسان گردشگري و صنايع دستي نيز بر اين باورند كه رگ حيات صنايع دستي به توسعه گردشگري دوخته شده و توسعه جهانگردي مي‌تواند بازمانده هنرهاي سنتي ايرانزمين را از خطر نابودي حفظ كند. از همين رو سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري هم در برخي استان‌ها بر آن شده تا با راه اندازي غرفه‌هاي صنايع دستي در جنب جاذبه‌هاي توريستي به احياي صنايع دستي بپردازد. اما به طور حتم در كنار اين امر تبلغات نيز قادر است تا تحولاتي را در اين حوزه نمايان سازد. در واقع صنايع دستي ايران جلوه‌اي از هنر، فرهنگ و تمدن كهن اين سرزمين شرقي است كه روح هر بيننده‌اي را در نقوش و ظرافت خود مغروق مي‌سازد. و اگر تبليغات مناسبي در اين راستا انجام گيرد مي توان اميدوار بود كه رهاورد اصلي هر جهانگرد و گردشگري صنايع دستي باشد. اين امر در خصوص مناطقي چون اردبيل كه از جاذبه‌هاي توريستي و تاريخي نيز برخوردارند اهعميت مضاعفي پيدا مي‌كند. مهمترين سوغاتي‌ها و صنايع دستي اردبيل عبارتند از: گليم دست‌بافت‌هاي بشري با استناد به تحقيقات انجام شده از سابقه‌اي كهن در ايران است. گليم‌بافي از ديرباز در ايران رواج داشته و اكنون نيز يكي از صنايع دستي عمده مناطق و استان‌هاي ايران به شمار مي‌آيد. سابقه كهن و ظرافت‌هاي هنرمندانه ايرانيان در به تصوير كشيدن نقوشي رويايي درفرش و گليم و به طور كلي صنايع بافتني موجب شده است تا اين صنايع بيشترين آمار خريد را از سوي توريست‌هاي ورودي به كشورمان داشته باشد. بافت گليم در بيشتر مناطق روستايي بويژه در شهرستانهاي اردبيل، خلخال، نير و نمين رواج دارد. گليم‌هاي توليدي استان به صورت ساده، تخته‌اي و نقشه‌هاي متفاوت بافته مي‌شوند. ورني‌ و جاجيم عشاير و روستائيان منطقه مغان در استان اردبيل ورني‌هاي بسيار نفيس توليد مي‌كنند و ثبت نقش و نگارهاي زيباروي ورني‌ها، بيشتر از طبيعت منطقه و شيوه زندگي عشيره‌اي الهام گرفته شده است. در گذشته نه چندان دور در اين منطقه ورني در سطحي گسترده توليد مي‌شد، اما گراني آن رفته رفته از شمار مشتريان داخلي كاست. مشكل بازاريابي و محدوديت صادرات ورني به خارج از كشور، از دلايل افت اين صنعت در استان اردبيل در سالهاي گذشته است. در گوشه و كنار استان بسياري از زنان عشاير و روستايي به بافت جاجيم مي‌پردازند. نقش و نگارهاي ساده و زيباي جاجيم و ارزاني نسبي آن كاربرد فراوان آن به عنوان روكش‌هاي پشتي، رومبلي، تزئين كيف، تودوزي اتومبيل و ... در ميان مردم رواج داده است. روستاهاي «فمهيل» و «برندق» شهرستان خلخال كانون اصلي توليد جاجيم در استان اردبيل بوده و محصول توليدي اين مناطق بسيار معروف است. فرش دستباف شايد درميان صنايع دستي ايران كمتر هنري را بتوان پيدا كرد كه هم‌چون فرش علاوه بر جذابيت‌هاي مورد نظر براي گردشگران داخلي و خارجي در حوزه بازارهاي جهاني نيز از اقبال خوبي براي پذيرش برخوردار باشد. با اين حال شواهد امر نشان مي‌دهد كه با ورود برخي ديگر از كشورها چون هند و پاكستان به اين حوزه فرش ايران در بازارابي دچار مشكلات عديده‌اي شده است. توليد فرش دست‌بافت در ايران علاوه بر برخورداري از ريشه‌اي كهن، در مرحله‌ي توليد نيز حدود دو ميليون نفر را به عنوان قالي‌باف و بويژه تك‌بافت جذب خود كرده است. فرش اردبيل در مجموعه فرش‌هاي نفيس آذربايجان، مهم‌ترين صنعتي است كه تعداد بسياري از هنرمندان استان اردبيل به آن مي‌پردازند. صنعت فرشبافي در استان اردبيل از آن رو پررونق است كه يكي از مهم‌ترين منابع درآمد خانوارها است. نقش شكسته و اسليمي، زمينه فرشهاي توليدي فرشبافان اردبيلي را تشكيل مي‌دهد. از مهم‌ترين طرحهاي اين نقشه‌ها مي‌توان به طرح قيچي، تك‌گل، ستاره، ريزماهي، وان ـ هريس، زيرخاكي، كله قوچ، زرين قلم، طرح قاراباغ، لچك ترنج و مانند اينها اشاره كرد. در چند سال اخير فرش دستباف ايران با بحران‌هاي صادراتي رو به رو بوده كه يكي از دلايل بروز اين مشكلات، كم توجهي به مواد اوليه فرش و خصوصا پشم و نحوه‌ي استحصال آن بوده است. با تاسف بايد گفت كه امروز فرش ايراني با سال‌هاي اوج خود فاصله زيادي گرفته و متاسفانه روز به روز از دوران طلايي خود دور مي‌شود. البته قيمت ارزان و كيفيت بالاي فرشهاي استان اردبيل باعث شده تا مشتريان مناسبي در ايران و جهان داشته باشد. بيش از 80 درصد فرش توليدي استان به كشورهايي نظير آلمان، ايتاليا، فرانسه و ژاپن صادر مي‌شود. مسند مسند درخشانترين توليد دستي در استان اردبيل است كه در سطح جهاني نيز از معروفيت ويژه برخوردار است. كانون اصلي بافت مسند بخش عنبران در شهرستان نمين مي‌باشد. 90 درصد جمعيت 4000 خانواري اين بخش به بافت مسند مي‌پردازند. كوهستاني بودن منطقه و نبود اراضي مستعد كشاورزي در اين بخش در كنار عدم سرمايه‌گذاري در طي ساليان، بيشتر زنان، مردان و حتي كودكان روستايي را به بافت مسند در كارگاه‌هاي خانگي واداشته است. مسندهاي توليدي عنبران در نقشه‌هاي زيبا بافته مي‌شود كه از مهم‌ترين آنها مي‌توان به قيزيل‌گؤز، بوته، شعله، نقشه گلداني، نازنازي، قاراباغي، قاياق، گانگال سه پايه اشاره كرد. استفاده از رنگهاي گياهي در بافت مسند اين منطقه بر مرغوبيت و زيبايي مسند عنبران افزوده است. علاوه بر منطقه نمين، در شهرستان خلخال نيز مسندبافي رونق دارد. در منطقه خلخال هنرمندان مسند را به صورت برجسته نيز مي‌بافند. كشورهاي اروپايي به ويژه آلمان مشتاق خريد مسندهاي توليدي استان اردبيل هستند. خاتم‌كاري يكي از گونه‌هاي زيبا و هنرمندانه صنايع دستي كه امروزه مورد توجه بسياري از گردشگران در اصفهان و شهرهايي چون شيرا و اردبيل ز قرار دارد، خاتم‌سازي است. خاتم‌كاري، اين هنر بي‌بديل و كم نظير در واقع هنر آرايش سطح اشيا چوبي به صورتي شبيه به موزائيك با مثلث‌هاي كوچك است. بررسي‌ها نشان داده كه اين مثلث‌ها هر چه ظريفتر و طرح‌ها و اشكال هر چه منظم باشند، خاتم مرغوبتر خواهد بود. البته عوامل ديگري چون كيفيت مواد نيز در مرغوبيت خاتم نقش زيادي دارند. فرهنگ دهخدا خاتم را نشاندن پاره‌هاي استخوان با نقش و رنگار در چوب تعريف كرده است. هم‌چنين در كتاب صنايع اسلامي در مورد هنر خاتم سازي چنين نوشته شده است : از صنايعي است كه به خاور ميانه نسبت داده مي‌شود. تزئين اسباب و اثاثيه، صندوق، جعبه و ساير اشيائي كه با طرح‌هاي هندسي، مركب از قطعات كوچك چوب، عاج، استخوان يا صدف تزئين يافته است. آثاري‌ که‌ از خاتم‌هاي زمان صفوي باقي‌ مانده، نشان ميدهد که‌ اين‌ هنر در زمان صفوي رواج کامل‌داشته است‌ و درهاي کاخ‌ها، رحل‌هاي قرآن، صندوق‌هاي مقابر و صندلي‌ها را خاتم‌ کاري ‌مي‌کردند. صندوق‌ مرقد حضرت علي ابن‌ ابيطالب‌(ع) از ظريفترين‌ شاهکاري‌ ‌خاتم‌سازي‌ است‌ که‌ به دست‌ استادي‌ شيرازي‌ ساخته شده و از زمان صفوي باقي‌ مانده است‌ و نيز قسمت‌هائي‌ از صندوق‌ منبت مقبره شيخ صفي در اردبيل از خاتم‌ است‌.‌ گفتني است كه در استان اردبيل صنايع دستي ديگري چون بافت جوراب‌هاي پشمي، پشتي، قلاب‌دوزي، خورجين‌بافي، صنايع فلزي و چوبي، فرآورده‌هاي مسي، برنجي، نقره‌كاري، قلمكاري، خاتمكاري و سفال‌گري رواج دارد.