« يلدا = ميلاد = نوئل » محمدرضا راشد محصل: آداب و سنت‌هاي هر ملت خاطرات جمعي آن ملت است غلامرضا صديق اورعي: كاركرد تاريخي شب يلدا امروزه ضدكاركرد شده است
سنتها و باورهاي كهن چنان در روح مردم ريشه دارد كه به راحتي نمي‌توان آنها از مردم جدا كرد.
دكتر محمدرضا راشد محصل ـ عضو هيات علمي دانشكده ادبيات دانشگاه فردوسي مشهد ـ در آستانه شب يلدا در گفت‌وگو با خبرنگار ايرانشناسي ايسنا با بيان مطلب بالا افزود: حتا كساني كه از لحاظ فرهنگي پايين باشند نيز نسبت به اين آيين و سنتها برداشتي بسيار عاطفي دارند و اين دليل اصلي ماندگاري جشني چون شب چله يا شب يلداست.
وي در ادامه در خصوص تاريخچه اين جشن تاريخي بيان داشت: دي نام روز اول هر ماه و روزي متعلق به “اورمزد“ است و طبق آداب ايران باستان هر روزي كه با نام ماه همانند بوده را جشن مي‌گرفتند.
او درباره معناي يلدا گفت: يلدا كلمه‌اي است سرياني و هم معنا با ميلاد در عربي و نوئل در لاتين است و نوئل از ريشه ناتاليسم به معناي ميلاد است.
راشد محصل گفت: نوئل اروپايي همان يلداي سرياني يا شب چله ايراني يا ميلاد عربي است كه در روز 30 آذر يعني 21 دسامبر است و اين روز مهر نجات بخش است كه به عنوان روز توليد مسيح (ع) برگزيده شد و در قرن 4 ميلادي در اثر شمارش سالهاي كبيسه از روز 21 دسامبر به روز 25 دسامبر تغيير پيدا كرد.
وي گفت: در گذشته بر اثر كشور گشايي‌هاي ايرانيان در دوره هخامنشي آيين ميتراييسم كه مذهب رسمي ايرانيان بود در اروپا رواج يافت و از اين رو بعدها كه اروپاييان مسيحي شدند اين روز را روز تولد مسيح (ع) اعلام كردند، زيرا تاريخ دقيق تولد مسيح (ع) را نمي‌دانستند.
او در ادامه افزود: در ايران باستان سال با فصل سرد آغاز مي‌شده؛ يعني فصلي كه محصول برداشت شده است و خود كلمه سرد از كلمه سرده گرفته شده كه به معناي ابتداي سال است.
اين عضو هيات علمي دانشگاه در خصوص آداب رسوم اين شب در گذشته گفت: در كتاب مرحوم فرح‌وشي كه اصليت كرماني داشت آمده است كه در گذشته در كرمان مردم در اين شب تا صبح بيدار مي‌ماندند؛ زيرا عقيده داشتند كه قارون برايشان شمش طلا مي‌آورد و اين عقيده در حال حاضر در كشورهاي مسيحي به اين صورت است كه عقيده دارند شب كريسمس پاپانوئل برايشان هديه مي‌آورد.
دكتر محمدرضا راشد محصل درباره ديگر آداب مرسوم در گذشته در اين شب گفت: در اين شب آتش مي‌افروختند تا خانه روشن باشد و با توجه به عقيده به وجود نيروي خدايي در آتش ديوها و پريان از خانه دور شوند.
وي گفت: هنوز هم در جنوب خراسان اين رسم تا حدودي اجرا مي‌شود و اصطلاح آتشاني يا چراغاني كه به كار مي‌رود نيز مربوط به مراسم همين شب بوده است؛ زيرا عقيده داشتند كه در اين شب، آتش نبايد خاموش شود.
او گفت: پس از اين شب در ايران باستان به مدت 90 روز تا زمان عيد نوروز جشنو برگزار مي‌كردند.
وي در خصوص اشاره‌هايي كه به اين جشن در ادبيات فارسي شده است، گفت: تا قرن ششم ميلادي از شب يلدا در نوشته‌ها و كتيبه‌هاي باقي مانده بسيار گفته شده است و بعد از آن تا مدتها كمتر از اين جشن در ادبيات سخني به ميان آمده است؛ مگر در اشعار شاعراني چون خاقاني و نظامي در دوره شروانشاهان كه خود را از سلسله ساسانيان و اشكانيان مي‌دانستند از جمله اين بيت:
تو جان لطيفي و جهان جسم كثيف است // تو شمع فروزنده گيتي شب يلدا
وي در ادامه افزود: در دوره غزنوي كه شاهان غزنوي ترك بودند با جشن‌هاي ايراني چندان موافق نبودند كه در اشعار اين دوره مي‌بينيم:
تو شاه ديني و اين رسم ما رسم گبران است // پس روا نباشد بر رسم گبران رفتن
او در خصوص ديگر اشارات شاعران به اين جشن گفت: در ديوان سنايي از يلدا به عنوان يكي از حواريون حضرت عيسي (ع) نام برده شده است:
به صاحب دولتي پيوند اگر نامي همي جوري // كه چاكري از عيسي (ع) چنان معرف شد يلدا
در واقع به نظر سنايي، يلدا، ميلاد يا نوئل، يكي از حواريون عيسي (ع) بوده است كه بيشتر شارحان سنايي بر اين عقيده‌اند كه اين اثر اشتباه تاريخي سنايي اتفاق افتاده است.
همچنين دكتر غلامرضا صديق اورعي - عضو هيات عملي گروه جامعه شناسي دانشگاه فردوشي مشهد ـ در خصوص كاركردهاي اين جشن در گذشته بيان داشت: نخستين كاركردي كه مي‌توان براي شب يلدا بيان كرد تجليل از تابستان و فصل گرماست. زيرا در گذشته با توجه به محدوديت امكانات و سختي و سردي زمستانها مردم در شب اول زمستان با برگزاري اين جشن و مصرف ميوه‌هاي تابستاني كه براي اين شب ذخيره كرده‌ان ياد فصل گرما و تابستان كه فصل فراواني است را نگاه مي‌دارند.
وي با اشاره به مصرف ميوه هندوانه در اين شب گفت: اين ميوه در واقع نهادي از فصل تابستان است كه در اين شب مصرف مي‌شود و البته در آن زماني نگاهداري اين ميوه از تابستان تا شب يلدا كار بسيار دشواري بوده است.
استاد جامعه شناس دانشگاه فردوسي مشهد در ادامه درباره كاركرد ديگر اين جشن بيان داشت: ديگر كاركرد جامعه شناسي اين جشن ايجاد همبستگي و تجديد احساس تعلق و وفاداري است.
وي گفت: هيچ جامعه‌اي بدون همبستگي باقي نمي‌ماند؛ زيرا جامعه اجتماعي از گروههايي تشكيل مي‌شود كه به يكديگر وابستگي و تعلق دارند و اين شب در واقع اين احساس را در اعضاي يك فاميل به نحو بارزتري ايجاد مي‌كرد.
او در ادامه در خصوص كاركرد ديگر اين جشن در گذشته گفت: ايجاد شادي در اولين شب زمستان در واقع نوعي رفع نگراني از زمستاني بود كه در پيش بود، زيرا در گذشته فصل زمستان و فضاي سرد موجود ايجاد نوعي افسردگي و نگراني در افراد مي‌كرد و با برگزاري اين جشن از اين حس جلوگيري مي‌شد.
دكتر صديق اورعي در ادامه درخصوص كاركردهاي اين جشن در حال حاضر گفت: شايد در حال حاضر كاركرد بازديد و ايجاد همبستگي در اين شب تبديل به يك ضد كاركرد شده باشد. زيرا با تغييراتي كه در روابط اجتماعي ايجاد شد و جامعه در فاز اقتصادي قرار گرفته است و افراد مزيت خود را با نماد اقتصادي نشان مي‌دهند، برگزاري اين مراسم نيز از اين منظر نگريسته مي‌شود.
اين مدرس دانشگاه گفت: در حال حاضر اين مراسم بيشتر از سوي افراد تازه خويشاوند برگزار مي‌شود كه به نوعي مي‌خواهند الزامات هنجاري خود را نشان دهند و در واقع نوعي اداي تكليف است و به هيچ وجه جنبه احساس همبستگي و علاقه‌مندي ندارد و در بعضي موارد كارهايي مي‌كنند كه بالاتر از حد توانايي اقتصاديشان است.
وي گفت: امروزه ديگر كمتر ديده مي‌شود كه افراد كوچكتر فاميل در اين به ديدار بزرگترهاي بروند و اين رسم بسيار كمرنگ شده است.
او در خصوص مهمترن كاركرد جشن شب يلدا در عصر حاضر و در جامعه ايران گفت: با توجه به دلمشغولي‌ها و گرفتاري‌ها و مشكلات رواني كه براي افرادي ايجاد مي‌شود، شايد مهمترين كاركرد شب يلدا در عصر حاضر حس شادماني و جشني است كه در اين شب برگزار مي‌شود و براي مدتي افراد خانواده را از غم‌ها و غصه‌ها و مشكلات دور مي‌كند.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات