ادامهي گزارش تحقيق و تفحص از واردات چاي/3/
ادامهي گزارش تحقيق و تفحص از واردات چاي
1- كشفيات
1-1- كشفيات نيروي انتظامي بين سالهاي 1375الي 1379
همانطوريكه در جدول شماره(2) در پيوست 4-2 ملاحظه ميشود در طي سالهاي 75 الي 79 (سالهاي واردات مشروط ) درصد ميزان چاي قاچاق كشف شده به قاچاق چاي برآورد شده در هر سال در دوره مورد رسيدگي ( 1379-1375) بين3/25درصد مربوط به سال79 و6/70درصد مربوط به سال 76 ميباشد و ميانگين كل دوره 4/36درصد بوده است.
شايان ذكر است از ميانگين بدست آمده و درصدهاي هر سال ميتوان در تحليل ريسك قاچاق چاي و احتمال دستگيري قاچاقچي استفاده نمود. محاسبات فوق نشانگر درجه ريسك پايين در قاچاق چاي ميباشد.
2-1- مقاذير وزني قاچاق چاي ثبت شده در گمركات جمهوري اسلامي ايران ازابتداي سال 1379 تا فروردين سال1382 برحسب گمركات
با نگاهي به جدول شماره(1) در پيوست 4-2 با تقسيم گمركات مورد اشاره به سه قسمت غربي، شرقي و جنوبي مشاهده ميگردد كه مجموع گمركات سنندج، مهاباد، همدان، تبريز، خوي و قم كه از نظر مرز بندي عمدتاً در نيمه غربي كشور قرار ميگيرد و مقادير ثبت شده قاچاق چاي در آن گمركات از ابتداي سال 79 تا فروردين ماه 82 سهمي معادل73.2 درصد را از قاچاق چاي به خود اختصاص ميدهد.
به دليل آن كه استان تهران در منطقه مرزي خاصي قرار نگرفته و مركز دپو چاي قاچاق از تمامي نقاط كشور ميباشد درمحاسبه فوقالذكر سهم گمرك جنوب تهران لحاظ نگرديده است. بر اين اساس اين سهم از كشفيات و تحليل آن مي تواند معنيدار باشد
3-1- كشفيات طبق گزارش گمرك جمهوري اسلامي ايران از ابتداي سال 1379 تا فروردين سال 1382
در جدول شماره ( ) درپيوست 4-2 ميزان كشفيات در سالهاي 79، 80،81 آمده است همانطوريكه ملاحظه ميشود درصد ميزان چاي قاچاق كشف شده به ميزان برآورد شده قاچاق چاي درسال 1379 برابر 29/ درصد و در سال 80 برابر 35/ درصد و در سال 81 برابر 1 درصد بوده است. درصد پايين كشفيات بيانگر استفاده از شبكههاي امن در سيستم قاچاق چاي ميباشد.
4-1- ميزان فروش چاي قاچاق كشف شده در انواع مختلف توسط نمايندگيهاي سازمان اموال تمليكي در سال 1381
جدول شماره ( ) در پيوست 4-2 حائز اهميت است.از مجموع 705536 كيلوگرم چاي فروش رفته در سال 81 مقدار 206434 كيلوگرم بدون ذكر نام بوده و صرفاً با عنوان فله ذكر شده است و بخش ديگر نوع و نام تجاري چاي ذكر شده است.
همانطوريكه ملاحظه ميشود از ميان چايهاي مكشوفه قاچاق كه توسط سازمان اموال تمليكي در سال 1381 به فروش رفته است سهم چاي قاچاق متعلق به شركت اكبر برادرز با نامهاي تجاري دو غزال، گيلاس، چكش سبز، پنكه، جيپ سبز و غيره و همچنين سهم چاي احمد متعلق به شركت چاي احمد، نسبت به ساير چايهاي عرضه شده به صورت قاچاق خيلي بيشتر است و اين موضوع دليل ديگري بر حجم گسترده فعاليت شركت اكبر برادرز و شركت چاي احمد در قاچاق چاي به ايران ميباشد.
5-1- پروندههاي قاچاق چاي در سازمان تعزيرات
پروندههاي قاچاق تشكيل شده درسازمان تعزيرات ك در جداول (6) و (8) پيوست 4-2 آمده است مشاهده ميشود در بين استانها، خراسان حدود 26 % ، اردبيل 18% ، بوشهر 16% ، كرمانشاه 15 % و تهران 6 % مقدار وزني قاچاق را تشكيل دادهاند و از نظر تعداد پرونده نيز سيستان و بلوچستان با 28 %، خراسان 25 % ، بوشهر 15 % ، كرمانشاه 10 % ، همدان 5 % ميباشد كه در مجموع سهم 5 استان مذكور نزديك به 81 % كل پروندههاي ميباشد.
به نظر ميرسد حجم بالاي قاچاق چاي در استان خراسان مربوط به ترانزيت چاي به مقصد دوغارون ميباشد كه پتانسيل قاچاق با توجه به شرايط موجود كشور (ممنوعيت واردات چاي و تقاضاي مصرف بالاي آن و سود آوري بالا) در آنجا بالا باشد.
قاچاق چاي در استان كرمانشاه به دليل مسيرعبوري مرسين - سليمانيه است كه از مراكز مهم قاچاق چاي به كشور مي باشند.
قاچاق چاي در اردبيل به دليل موضوع ترانزيت از گمركات آستارا و بيلهسوار ميباشد و بوشهر نيز بندري در جنوب و به عنوان مبداً ورودي چاي از دبي پتانسيل بالاي قاچاق را دارد. تهران نيز به عنوان شهري كه پتانسيل بالاي مصرفي دارد داراي بازار بزرگ مصرفي وتوزيعي است.
الف - فروشندگان خارجي
به منظور شناسائي فروشندگان خارجي چاي، عملكرد كليه شركتهاي فروشنده جاي به ايران در دوره واردات قانوني استخراج گرديد. نتايج بدست آمده آن بر اساس رتبه و سهم بازارتلخيص، طبقهبندي و درجدول ذيل منعكس شده است.
بدين ترتيب به نظر ميرسد:
شركتهاي مزبور حلقه اصلي فروشندگان چاي به كشوررا تشكيل ميدهند.
خريداران اصلي
بعضي از كسانيكه در جاي جاي گزارش اشاره شده نمايندگان رسمي وفعالين در امر واردات شركتهاي عمده چاي سريلانكا وهندوستان درايران ميباشند آنها با داشتن قدرت مالي وسوابق طولاني درتجارت چاي،از اداره كنندگان مهم چاي هستند مضافا اينكه ساختارسنتي بازارايران شرايطي رافراهم نموده است تا ايشان بتوانند نقش رهبري توزيع كنندگان داخلي رانيز ايفا نمايند.
واسطههاي اصلي توزيع چاي
اعضاء شبكه توزيع ازبازرگانان عمده تشكل شده است اين گروه واسطههاي اصلي (توزيع كنندگان اصلي) جاي دركشورميباشند آنها بستهبندي، انبارداري، فروش چاي فله و همچنين عرضه به عمده فروشيها، دلالها، خرده فروشيها را سازماندهي، عملياتي و مديريت مينمايند.
در واقع نقش مهم واسطههاي اصلي، خريد و انتقال چاي از خريداران اصلي در مقياس زياد و سپس عرضه به صورت فله يا بستهبندي و عرضه آن در مقادير كم با بستهبندي و نام تجاري خود از طريق خرده فروشان به مصرف كنندگان ميباشد.
بدين ترتيب واسطههاي اصلي در شبكه توزيع با ايجاد هماهنگي ميان عرضه و تقاضاي چاي قاچاق نقش مهمي ايفا نموده و در اثر اين فرآيند همواره منافع خود را حداكثر ميكنند و با اتكاء به توانمندي، شهرت نام تجاري، اعتبار و عملكرد گذشته حضورموثري در بازار داشته و حتي براي افزايش سهم بازار خود نيز با هم رقابت ميكنند.
به استناد مدارك و شواهد بخش قدرتمندي از بازرگانان و توزيع كنندگان چاي كشور از جمله آقايان «ح -ع» ، «ح- ر» ،« ب- د » ، «ج- د» ، «م- ش» ، «ق -د» ، «ا- د» ،« ر- د» ،« ب -ح -ك»، «م-م » و شركت « گ » ، شركت « ش » ،شركت «ع» ، شركت« ج» و ….. ميباشند كه نقش مهم واسطههاي اصلي را در شبكه توزيع چاي قاچاق به عهده دارند آنها با حضوري موثر در بازار چاي و ارتباط تنگاتنگ با عمده فروشان، دلالها، خرده فروشان و نيز داشتن كارگاههاي بستهبندي اين نقش را رهبري مينمايند. ضمن آنكه برخي از اين افراد داراي پرونده قاچاق چاي در گمرك يا نيروي انتظامي يا تعزيرات هستند.
شركت AKBAR BROTHERS LTD
همانطوري كه ملاحظه ميشود از ميان 7 شركت برتر عرضه كننده چاي به ايران بيشترين سهم بازار داخلي به شركت AKBAR BROTHERS LTD از كشور سريلانكا به مبلغ 50ميليون دلارتعلق دارد.
بررسي نقش شركت اكبربرادرز دربازار چاي ايران ازآن جهت اهميت دارد كه بدانيم:
قاچاق چاي به ايران درسال 1381به ميزان 90000تن برآوردشده است ازاين مقدارتقريباً حدود 50درصدبه صورت بسته بندي و50درصد به صورت صندوقي (درعرف فله) ميباشد.
شركت اكبربرادرباعرضه چاي دوغزال حداقل نيمي ازبازارچاي بسته بندي شده حدود22500تن راكسب نموده است مضافا اينكه حدود25000تن از كل چاي قاچاق فله متعلق به اين شركت است درواقع سهم اين شركت ازچاي قاچاق شده به ايران حدود47500تن درسال 1381ويا به عبارت ديگر بيش ازنيمي از كل چاي قاچاق شده به كشور متعلق به اين شركت است.
حاج عباس فرزند اكبرعلي از پيشكسوتان چاي سريلانكا و از شركاء عمده شركت AKBAR BROTHERS است .كه بعضي از افراد ايراني نيز در آن شريك هستند.
زمينه تأسيس اين شركت با همكاري آقايان «م-ح-ك» و«م-ح» در سالهاي پيش از انقلاب در كشور سريلانكا فراهم شد. شناخت بسيار دقيق آقاي « م-ح» از چاي و بازار مصرف ايران باعث شد اين شركت بتواند براي نقاط مختلف ايران مانند تهران، اصفهان، تبريز، مشهد و …. چاي باب طبع و ذائقه همان منطقه را تهيه و استاندارد نمايند.
پس ازحدود يكسال بعلت تعارض ديدگاه آقاي « م-ح» و « م-ح-ك» در نحوه عرضه و فروش چاي به كشور موجب شد آقاي «م-ح» از مجموعه خارج شوند و خود رأساً به تجارت چاي بپردازند.
آقاي «م-ح-ك» همكاري را با شركت اكبر برادرز ادامه مي دهند و هم اكنون نيز به عنوان نماينده(شريك ) و سهامدار اين شركت در ايران مشغول كارهستند.
نامبرده نه تنها نماينده شركت اكبر برادرز بلكه شريك در كمپاني اكبر برادرز مي باشد، يكي از فعالان وفروشندگان عمده چاي مورد مصرف ايران ميباشد و عمده فعاليت وي در خصوص محصولات چاي از كشور سريلانكا مي باشد. .طبق اظهارات نامبرده بخش عمده اي از تجار و توليد كنندگان داخلي چاي مورد نياز خود را در BLEND هاي مختلف از طريق ايشان تأمين مينمودند در اين خصوص تني چند از تجار و وارد كنندگاني كه با ايشان در ارتباط بودهاند به شرح ذيل ميباشد:
آقايان «م - ش »،« ح - ر »،« ح - ع » ، «ق- د »،« ا - د »، « ر- د » و « ع-ا -ق » و بعضا ً شركتهايي از قبيل شركت هاي چاي « ع » و «گ».
قابل ذكر است قسمت عمدهاي از چايهاي خارجي ( سريلانكا ) به نمايندگي آقاي«م-ح- ك » ( اكبر برادرز ) با ماركها و برند هاي مختلف تحت عناويني از قبيل دو غزال، چكش، طاوس، فضا نورود، گيلاس، جيپ و پنكه توسط رابطين داخلي به بازارهاي مصرف عرضه ميگرديده است.
آقاي« م-ح » راجع به نحوه همكاري و تشكيل شركت اكبر برادرز ميگويند:
عباس (مالك فعلي شركت اكبر برادرز) آمدند پيش ما گريه مي كردن كه دو تا عمو داريم با پدرمان، ( Hebtulabhoys) سه تا شريكند، ما را اسير گرفتند، كار را ما ميكنيم، نون رو اينها ميخورند.
عباس گفت: ما شما را ميشناسيم كه ميآييد به سيلان، بياييد به ما كمك كنيد تا ما مستقل بشويم.
بنده (م- ح ) با آقاي «ك» رفتيم سيلان.
آقاي « م-ح» در ادامه ميگويند آنها كار چاي را بلد بودند. چاي باب ايران بلد نبودند ما استاندارهايشان را بر اساس تركيبي از گريدهايHigh , low, meidem درست كرديم يكسال و اندي با ما بودند استاندارد چاي ما در ايران اول شده بود ولي آنها خودشان با هم ( عباس و «م-ح-ك» ) يك شركت ثالثي درست كردند.
آقاي «م- ح» در خصوص جدا شدنشان از آن مجموعه ادامه ميدهند: بعضي كارها را بنده نميكردم ميگفتم اين كار غير شرعي است من اين كار را نميكنم و يك روز هم گفتم من ديگه با شما ( عباس و «م-ح-ك» ) شريك نيستم.
( آقاي «م -ح -ك» نيز از موضع رعايت شرع مسائل ديگري را عنوان ميكند.)
دراينجا لازم است به صراحت بيان شود شركت اكبر برادرز با عرضه چاي دو غزال در سالهاي اخير(از 1379 به بعد) حضور متفاوت در بازار چاي ايران داشته است وبا توجه به ممنوعيت واردات قانوني چاي ( از پايان 1379) تاكنون مي توان به صراحت اظهار نظر نمود كه چاي بسته بندي دو غزال و انواع چاي فله عرضه شده شركت مذكور به صورت غير قانوني يا قاچاق وارد كشور شده است.
دراين گفتگو آقاي «م-ح-ك» راجع به شيوه ورود چاي متعلق به شركت اكبر برادرز و نحوه فروش مي گويد:
«من وارد نميكنم، ميفروشيم، اگر كسي بخواهد به او ميفروشيم، كسي اگردردبي يا مرسين بخواهد بايد اعتبار باز كند ميفروشيم، اعتباربه سيلان، از هرطريقي ميتواند اعتبار باز كنند، ما هم دستورميدهيم به سيلان كه براي آنها جنس را بار بزنند، به مقصد دبي، به مقصد مرسين. در دبي نماينده خريدار جنس را تحويل ميگيرد اين نمايندهها به صورت كميسيوني كار ميكنند. هيچ كس حاضر نيست جنس را اين جا به شما بفروشد (تحويل دهد)، خريدار نماينده تعيين ميكند، سيلان هم با اون نماينده تا ميكند، هزار تا كميسيون كار در دبي نشستهاند كه براي افراد كار مي كنند.»
همچنين آقاي «م-ح-ك» در بخش ديگر از گفتگو ميگويد:
«بستهبنديهاي چاي دوغزال كه در بازار هست، همه اش از مرسين است، همانهايي كه در سليمانيه نشستهاند اونها همهاش را ميآورند، سه چهار سال است كه بستهبندي شده، از زماني كه ممنوع شده، بستهبندي شروع شده »
براي درك وضعيت قدرت تصميم گيري آقاي « م-ح-ك» به بخشي از گفتگو با ايشان اشاره ميكنيم:
ايشان ميگويد:
- عباس « اكبربرادرز » به همه ميفروشد، سابقهاش تا حالا چنين بوده جنس را مغاير نداده،
-آقاي م-ح-ك» ميگويد: شما نفت را به همه ميفروشيد، كالاهاي ديگر ميفروشي،
- در جواب به اين سؤال: اگر كسي الان بخواهد ميتونه نماينده اكبر برادرز را به راحتي بگيره،
- وي ميگويد، اگر نداده باشه، بله.
- سؤال ميشود: بنابراين حالا كه داده ديگه نميتونه امتياز بده،
- جواب: دقيقا، نميتونه.
- سؤال: غير از شما براي ايران كسي نميتونه كار بكنه،
- در جواب ميگويد: درسته اما شما نميتوانيد بگوييد كه آقا جنسي را كه من دبي و تركيه ميفروشم، جلويش را بگيريد.
- در پاسخ به اين اعتراض كه ولي شما نماينده اكبربرادرز در ايران هستيد.
- نامبرده ميگويد: ما دخالت در مرسين نميكنيم.
آقاي « م-ح-ك» در گفتگو در مورد وضعيت احتمالي براي جلوگيري از قاچاق چاي ( اكبربرادرز ) به ايران و نيز فروش چاي ايران ميگويد:
اكبر برادرز حاضر است جنس شما را همهاش را بخرد و در مقابل جنس خارجي به شما بدهد.
وي در پاسخ به اين سؤال كه يعني مثلاً 20 هزارتن بخرد و 20 هزار تن بفروشد ؟
در جواب ميگويد: بله، اما شما اين كار را نميكنيد.
سؤال تكرار ميشود: يعني اكبربرادرز قول ميدهد اگر 20 هزار تن جنس از ايران خريد، 20 هزار تن بفروشد و ديگر نگذارد جنس مازاد به ايران بيايد.
- آقاي « م-ح-ك» ميگويد: شما 20 هزار تن بخريد ديگر به كسي نميفروشد ميايد با شما قرارداد ميبندد .20 هزار تن شمار را ميبرد. شما هر قراردادي كه بخواهيد ميبنديم .بگوييد كه اين علامتي كه در ايران هست شما حق نداريد در دبي بفروشي، تركيه بفروشي، حتي دبي، حتي تركيه، اين قرارداد را ميبنديم، 20 هزار تن كه وارد شد ، تمام شد، تا 20 هزار تن بعد.
آقاي « م-ح-ك» در توجيه قاچاق چاي اكبر برادرز به ايران ميگويند:
مشتري به فروشنده مراجعه ميكند،فروشنده كه مشتري را رد نميكند جنس را براي فروش ميبره در دنيا تجارت هم آزاد است شما اگر ميتوانيد بايد مرزها را كنترل كنيد.
شركت جيهان
شركت اكبر برادرز با تشكيل شركت جيهان در تركيه يك خط قاچاق چاي به ايران را سازماندهي و عملياتي نموده است . شركت جيهان همزمان با ممنوعيت واردات چاي به ايران ( 1379) فعاليت خود را در تركيه آغاز و شعبه اصلي اين شركت در بندر مرسين است وظيفه اصلي اين شركت انتقال چاي اكبربرادرز اعم از بستهبندي (دوغزال) و فله ( صندوقي) به منطقه سليمانيه در عراق است.
آقاي «م-ح-ك» در پاسخ به اين سؤال: آيا اكبربرادرز چاي به جيهان ميدهد؟
ميگويند: بله، بله از طريق كردستان، اين طرف و اون طرف مرتب ميآوردند.
درپاسخ به اين سؤال: هزينه انتقال چاي تا به مرزهاي ايران چقدر است ؟
ميگويند :65 سنت خرج دارد از مرسين تا سليمانيه.
در پاسخ به اين سؤال: هزينه حمل و ماليات وسط راهي و …. چقدر است ؟
ميگويند: اون ديگه خود افراد ميآورند، تمامش را افراد منطقهاي ميآورند.
درپاسخ به اين سؤال: شركت جيهان كارش تو سليمانيه تمام مي شود؟
مي گويند: بله تمام ميشود، قطع ميشود، اونجا ميفروشه پولش را ميگيرد و ميرود.
در پاسخ به اين سؤال: شركت جيهان چاي را به افراد منطقهاي ميفروشد يا به اشخاص ديگر؟
مي گويد: نميدانم.
مطالعه و بررسي دو شركت متشكله در دبي وسريلانكا بنامهاي « ميعاد» و « ايمپريال » با مديريت ايراني و سريلانكايي و كشف نوع استاندارد چاي آنها به ماركهايي چون STD666 ، STD222و STD777 كه چايهاي سيب، فيل، عقاب طلايي را توليد ميكند كه به نظر هيأت رابطه قوي و ارگانيك با اكبربرادرز را ثابت مي كند هر چند برخي از مسئولين آن سعي به كتمان مسئله داشتهاند.
7-3- شركت Ahmad Tea London ـ چاي احمد
مقدمه
شركت چاي احمد متعلق به آقاي« الف- الف» و خانواده ايشان است وي ايراني و از اوائل انقلاب به كشور انگلستان رفته و درآن كشور نيز اقامت دارند.
استراتژي شركت چاي احمد بر عرضه چاي بستهبندي شده در بازارهاي جهاني استوار است و بر اين اساس نيز هدف گذاري مينمايند هدف اصلي اين شركت عرضه چاي با استاندارد معين در بازارها است.
سهم بازار چاي احمد توسط مصاحبه شوندگان در سنوات اخير در داخل كشور حداقل بين 25 الي 30 هزار تن در سال برآورد شده است. لذا بررسي عملكرد اين شركت از اين حيث حائز اهميت است كه:
اولاً- واردات چاي بستهبندي شده خارجي به كشور همواره با محدوديتهاي قانوني براي ورود مواجه بوده است.
ثانياً- تاكنون فعاليت قانوني شركت در زمينه چاي بستهبندي در وزارت بازرگاني ثبت نشده است.
با توجه به موارد مذكور به صراحت مي توان اظهار نظر نمود چايهاي وارد شده به كشور به نام احمد از طريق غير قانوني يا قاچاق بوده است.
گزارش حاضر بر اساس مصاحبه با دستاندركاران و مطلعين از عملكرد شركت چاي احمد تهيه شده است.
معرفي آقاي « الف - الف »
آقا ي «الف - الف» در گذشته در استان خوزستان چايي به نام كشكولي بستهبندي و عرضه مينمودند ايشان وقتي از خوزستان به تهران ميآيند در بازار آهن مشغول به كار ميشوند و در سال 1332 به همراه پدر و برادرشان كارخانه چايسازي جاويد در فومنات را تأسيس مينمايند.
عليرغم پيشينه آقاي «الف - الف» در چاي ، شركت Ahmad Tea London با پيشينه 15 ساله ميباشد و در كشور انگلستان تأسيس و تشكيل شده است.
يكي از مذاكرهشوندگان ميگويد: به آقاي «الف » گفتم عزيز من، شما حكم اسفنج را داري، تو مييائي اينجا را مي چاپي اونجا ميري، دولت انگليس فشارت ميده، مالياتش رو ازت ميگيره ، تو اينجا پول درمياري اونها ازت مي گيرن "
در هر صورت در مورد اين كه بعضي از تحركات به خاطر تمديد ممنوعيت واردات چاي در سالهاي اخير از جانب گروههاي مختلف انجام شده است. هيأت در خصوص موضوع مطروحه به قطعيت نرسيد.
عوامل مؤثر در رشد و بلوغ شركت چاي احمد
به نظر مي رسد مهمترين عامل در رشد و بلوغ اين شركت را بايد حضور در بازارهاي بينالمللي جستجو كرد عليرغم اينكه چاي احمد در شروع فعاليتش فقط يك دستگاه بسته بندي Tea Bag دسته دوم داشته و اساساً توليد كننده چاي ( باغدار ) نيست ولي نحوه ورود و حضور آن در بازار داخلي جاي تأمل دارد.
در اين قسمت عين عبارات يكي از مصاحبه شوندگان نقل ميشود:
1- رشد چاي احمد به خاطر اشتباهاتي بود كه سازمان چاي كرد، به خاطر ميداني بود كه سازمان چاي بهش داد، آقاي « آ ـ م » رفت چاي سيلان رو آورد توي بستههاي قرمز و سبز و در تمام ايران توزيع كرد.
2- بعد از اون (ورود چاي قرمز و سبز) چايي كه سازمان چاي آورد به اون خوبي نبود، چاي احمد يواش يواش شروع كرد رشد كردن
3- اين نظريه كه " در واقع اين سازمان چاي بود كه ذائقه ايراني را به نفع چاي خارجي 100 درصد تغيير داد " توسط مصاحبه شوندگان تأئيد شده است.
سهم بازار چاي احمد
برآوردآقاي «الف - الف» از مصرف چاي در كشور حدود 110 الي 120 هزار تن مي باشد وي بيان مي كند عليرغم اينكه در سال 1382 عرصه براي ورود چاي قاچاق به ايران تنگ شده ولي هنوز يك شركت يا گروه هستند كه در هفته يكصد كانتينر 40 فوتي به وزن حدود 14 تن ( در سال 73.000 تن ) از انواع چاي بسته بندي مانند احمد، دو غزال و انواع چاي فله به صورت قاچاق وارد كشور مينمايند سهم چاي احمد از مقدار مذكور حدود 20 الي 30 هزار تن در سال برآورد شده است. ضمن آنكه تصريح مينمايند از اين مقدارحداقل در سال 50.000 تن چاي بسته بندي شده متعلق به چاي دو غزال ( متعلق به شركت اكبر برادرز سريلانكا ) و چاي احمد جمعاً به ارزش 150 ميليون دلار در كشوربه فروش ميرسد.
راجع به سهم بازار چاي احمد (بين 20 الي 30 هزار تن در سال) واينكه تفاوت (ده هزار تن) از چه عواملي ناشي مي شود سؤالاتي مطرح گرديد كه در اين قسمت جمعبندي پاسخها عيناً نقل ميگردد:
1- يكي از منابع مهم تأمين و بستهبندي چاي احمد شركت اكبر برادرز در كشور سريلانكا است اين شركت پس از آنكه چاي احمد به عنوان " عرضه كننده چاي با استاندارد مشخص" موفقيت بدست آورد خود به عنوان رقيب جدي وارد بازار بستهبندي چاي شد.
در اين خصوص نقل ميشود شركت اكبر برادرز با خريد عطر چاي احمد ( كه در انحصار احمد بوده است ) وارد بازار شد و قسمتي از بازار احمد را گرفت.
شركت اكبر برادرز با عرضه چاي دو غزال قسمتي از سهم بازار داخلي كشور را به دست آورد، ضمن اينكه رويكرد مصرف كنندگان به مصرف چاي بستهبندي شده نيز يكي از عوامل مهم تثبيت بازار بستهبندي چاي خارجي در داخل كشور ميباشد.
2- در اثر كشف محموله قاچاق چاي از شركت هاي بستهبندي داخلي مثل گلستان، عقاب، شهرزاد، و غيره نتيجتاً بازار داخلي دچار كمبود ميشود، به نظر مي رسد حاشيه امنيت چاي بسته بندي قاچاق از عوامل مهم ديگر افزايش سهم بازار چاي احمد و دو غزال در بازار داخلي است.
3- رفتار مصرف كنندگان در مورد اطلاعيه بهداشتي و تأثير آن بر روند فروش چاي احمد جاي تأمل دارد.
عين عبارتي كه نقل شده بيان ميگردد:
آنها گفتند: "چاي احمد سرطانزا است همين چهار كلمه، فروش چاي احمد رو در ايران 2 برابر كرد! "
خريداران چاي احمد
در اين خصوص اظهار ميشود:
چاي احمد در 55 كشور نمايندگي دارد. نمايندگي تهران فعاليتش يك فعاليت تبليغاتي است. كار تبليغات چاي احمد از طريق بعضي روزنامهها ساماندهي شده است.
در ادامه توضيح ميدهند خريداران عموماً از طريق دبي يا به صورت مستقيم (انگليس) با آقايان برادران حاج « ر - الف» و حاج «ك- الف» مذاكره و معامله مينمايند.
راجع به نحوه پرداخت اظهار ميدارند آنها حاج « ر - الف» و حاج «ك- الف» اهل ريسك نيستند ودريافتهاي ايشان نقدي است و به كسي هم اعتبار نميدهند خريداران مبلغ معامله را از طريق طرفها به حساب چاي احمد در دبي يا انگلستان يا حسابهاي بين المللي واريز مينمايند. چاي احمد پس از اطمينان از دريافت وجه دستور حمل كالا را صادر ميكند. ضمناً تعدادي از خريداران عمده چاي احمد را به شرح زير معرفي مينمايند:
1- سفارش ايران را عمدتاً به دفتر دبي كه مسئوليت آن را آقاي« ع» به عهده دارد ميدهند ايشان سفارش براي ايران ميگيرند.
2- در مناطق آزاد شركت «ب- ك» ، «پ- ق» و آقاي « م» در چاي احمد فعاليت مينمايند.
3- آقاي «1-م » در شيراز تقريباًحالت نماينده بودند، سالها خريدار اول چاي احمد در ايران بودند.
4- آقايان « پ» و« م » نيز جزء خريداران چاي احمد در ايران در اوايل دوران فعاليت چاي احمد بودهاند.
شايان ذكر است هيأت تحقيق و تفحص با مسؤلين شركت چاي احمد در انگلستان آقايان «الف- الف » و « ر-الف» مكاتبه نمود. در نامه ارسالي درخواست گرديد سهم بازار در دهه گذشته ميزان فروش به كشورهاي ايران، امارات متحده عربي و تركيه را ارئه و خريداران عمده را معرفي نمايد ولي متأسفانه در جوابيه ارسالي به هيچ يك از موارد مطروحه پاسخي داده نشده است و از پاسخ گويي طفره رفته وصرفاً اعلام كرده آقاي الف -الف جزء هيأت مديره شركت نيستند.
نحوه ورود چاي احمد به داخل كشور
همانطوريكه در ابتداي گزارش اشاره شد تاكنون فعاليت قانوني متناسب از عملكرد تجاري شركت چاي احمد در كشور ثبت نشده است. يكي از مطلعين موثق و وابسته به چاي احمد اظهار مينمايد: "من هيچ وقت فكر نميكنم كه چاي احمد هيچ وقت به صورت قانوني وارد شده باشد." در واقع واردات چاي احمد به صورت غيرقانوني بوده است "
در اين قسمت به روشهاي حمل چاي احمد و تعيين سهم مرزهاي ورودي در قاچاق ميپردازيم.
مصاحبه شوندگان اظهار ميدارند:
چاي احمد ريسك نميكند،محموله چاي را به مرز ايران بفرسته، در مرسين (تركيه) تحويل ميدهد يا در دبي، در ادامه تأكيد مينمايند تقريباً دو سوم محمولهها به مرسين منتقل و تحويل خريدار ميشود.
خريدار عمده عراقي كه در محور عراق فعاليت ميكنند آقاي دكتر « ن » هستند ايشان محموله رابه منظور ارسال مرزهاي ايران از مرسين به عراق منتقل ميكنند و در داخل عراق به دو گروه كرد عراقي ماليات پرداخت مينمايند در مجموع هزينه انتقال از مرسين تا مرز هاي كشور حدود 6000 ريال ميباشد.
محموله چاي كه از سريلانكا حركت ميكند به دليل محدوديتها نميتواند در كيش يا قشم يا چابهار پهلو بگيره، قابليتش رو نداره، ميرود دبي در آنجا تخليه ميكند با لنج، ميياد براي كيش، قشم و چابهار ضمن اينكه يك سري از محموله هم مستقيم به بنادرغير گمركي حمل ميشود.
ضمناً بررسي هيات نشان ميدهد كه اين شركت ترانزيت خود را از طريق شركت باربري « ا- ت » و نيز استفاده از شركت( SALWA TRADING ) ثبت شده در دبي انجام ميدهد.
آقاي « م - ح »:
آقاي « م - ح » ايشان در تجارت چاي فله به خصوص چايهاي مورد مصرف بستهبنديها مثل شركت « گ» و « ع» فعاليت داشتهاند كه البته عمدتاً با بازار هند فعاليت ميكند اما در حوزه سريلانكا و ارتباط با بعضي شركتها و نمايندگي آنها مثل « Van Rees» نيز داراي فعاليت است كه تأمين كننده چاي مورد نياز تعداد عمدهاي از تجار و فروشندگان چاي در داخل بوده است كه در اين ارتباط ميتوان از آقايان «ح - ر» ،« ح - ع »، «ب - د» ، «ج- د » نام برد نامبرده داراي شركتهايي چون « م » و « خ- ق » بوده كه در امر چاي فعال ميباشند.
آقاي « س-س-ن -ش »:
در كنار آقايان «م-ح-ك »و« ح » ميتوان از آقاي « س-س-ن-ش » به عنوان فروشنده چاي خارجي تحت نمايندگي شركت JAFAR.JEE ( سيلان ) در ايران نام برد. نامبرده چاي خارجي محصول سيلان را قالباً با ماركهاي دو شيرنشان و دو پلنگ از طريق سفارش توسط دلالان و تجار داخلي به بازارهاي مصرف در ايران عرضه مينموده است.
ساير
بعضي ازعناصر نيز معمولاً خود رأسا و بدون مباشرت افراد ديگر اقدام مينمايند مانند آقاي «ع - ا - ق» در رابطه با شركت STASSEN ، شركت «گ» در رابطه با شركتهاي تحت نظر خود درخارج چون Phoenix يا Magna و يا شركت « ن » كه با شركتي مانند AL SHOKUR فعاليت مينمايد يا آقاي « م-ش » در رابطه ثانوي جدي با اكبربرادرز و آقاي « م-ح-ك »كه خود چاي گيلاس را نيز به عهده دارد.
در اينجا چون قصد بيان ريشهها را داشتهايم از بيان افراد خاص صرف نظر نمودهايم.
نمونهاي از كشفيات
شركت چاي مريم
شركت توليدي و پخش آفتاب چاي با مشاركت سازمان همياري شهرداريهاي استان اردبيل متعلق به استانداري اردبيل ( 49% سهام ) و شركت SUNTEA ومتعلق به خانواده «گ» در سال 1379 شهرستان اردبيل تأسيس ميشود.
در مذاكرات انجام شده فيمابين سازمان همياري و شركت SUNTEA توافق بعمل آمد:
آورده شركت SUNTEA ، ماشينآلات بستهبندي و سرمايه در گردش وآورده استانداري ( سازمان همياي شهرداريها) زمين، ساختمان و اخذ مجوز قانوني، در شركت توليدي و پخش آفتاب چاي باشد
شركت مذكور به منظور توزيع چاي بسته بندي توليد خود بنام مريم مبادرت به تأسيس شركت ونتك نوين با مديريت آقاي «م - گ » نموده و فروش انحصاري محصولات خود را به شركت ياد شده واگذار مي نمايد .
در زمان ممنوعيت واردات چاي، هيأت مديره شركت رسماً در تاريخ 1381/8/11صورتجلسه تأمين چاي از طريق قاچاق را با همكاري سازمان همياري شهرداريهاي اردبيل نهائي مينمايد به همين منظور شبكه هاي تأمين و توزيع چاي قاچاق سازماندهي و عملياتي ميشود.
1 ـ شبكه تأمين: شامل شركاء شركت آفتاب چاي در دبي كه وظيفه خريد و انتقال چاي به عراق و ايران داشته اند از افراد مؤثر در اين سيكل ، خانواده « گ » (« ط-گ»- «س-گ» -« م-گ »- «خانم ف-گ» - «خانم ز-گ» ) ، آقاي «ك -ش- هـ » قاچاقچي عراقي مستقر در شمال عراق وآقاي« ج- خ » در ايران را ميتوان نام برد.
2 ـ شبكه توزيع: از سازمان همياري شهرداريهاي استان اردبيل و شركت ونتك نوين و بنكدارهاي وابسته تشكيل شده است.
سازمان همياري شهرداريهاي استان اردبيل وظيفه، انتقال چاي بستهبندي به شهرها از طريق صدور مجوز براي امكان عبور كاميون از پاسگاههاي انتظامي بين مسير، صدور برگ مأموريت دولتي براي كارمند همراه راننده كاميون ودر صورتيكه به هر دليل چاي به ظن قاچاق توسط نيروي انتظامي و گمرك متوقف ميشده مسئول پيگيريهاي قانوني واداري تا حصول نتيجه نهائي بوده است. شركت ونتك نوين وظيفه عرضه چاي قاچاق به بنك دارها و خرده فروش ها را عهده دار بوده است.
الف ـ تاريخچه تأسيس
1- نحوه تشكيل شركت توليدي و پخش آفتاب چاي
در اوايل سال 1379 با مسافرت هيأتي از استانداران كشور از جمله استاندار وقت اردبيل به جمهوري آذربايجان و مذاكره با شركت SUNTEA توافق گرديده است كه در شهرستان اردبيل ، سرمايه گذاري مشتركي فيمابين استانداري اردبيل و شركت SUNTEA صورت پذيرد.
متعاقب توافق فوق شركت توليد و پخش آفتاب چاي با مسئوليت محدود در تاريخ 1379/4/12 به شماره ثبت 4708 با مشاركت گروه SUNTEA و سازمان همياري شهرداريهاي اردبيل وابسته به استانداري تأسيس ميشود.
49 درصد از سهم اين شركت متعلق به سازمان همياري شهرداري هاي اردبيل و مابقي به شركت SUNTEA و ( خانواده « گ» ) تعلق دارد.
1-1- مديران شركت توليدي و پخش آفتاب چاي
2-1- شركت خدمات بازرگاني ونتك نوين
نماينده انحصاري فروش محصولات شركت آفتاب چاي
به موجب قرارداد انحصاري فروش محصولات چاي مريم كه به تاريخ 1381/7/1منعقده فيمابين شركت توليد و پخش آفتاب چاي و شركت خدمات بازرگاني ونتك نوين به مديريت عاملي آقاي« م- گ» از همان خانواده منعقد شده است نمايندگي انحصاري فروش انواع چاي در جريان توليد و بسته بندي شركت آفتاب چاي به نحوي كه شركت ونتك بتواند با انتخاب نمايندگان خود در سراسر كشور و تعيين قيمتهاي مصرف كننده راسأ نسبت به توزيع و فروش محصولات شركت آفتاب چاي اقدام نمايد به شركت فوق الذكر اعطاء شده است.
2-واحد بستهبندي چاي اردبيل
پروانه بهره برداري كارگاه بسته بندي مذكور درتاريخ 1381/4/17صادر شده است و پروانه تأسيس صادره از سوي اداره كل نظارت بر مواد غذائي، آشاميدني، آرايشي و بهداشتي وزارت بهداشت درمان نيز در تاريخ 1381/4/19 براي واحد مذكور صادر شده است.
متعاقباً اداره كل مذكور در تاريخ 1381/6/16 مبادرت به صدور پروانه ساخت چاي 100 درصد خارجي را در ماههاي مختلف سال 1381 نيز پروانه ساخت ارقام مختلف چاي با درصد هاي چاي داخلي و خارجي را صادر نموده است.
نكات قابل تأمل آن است كه:
1- عليرغم ممنوعيت واردات چاي در سال 1379واحد مذكور چگونه قادربه ادامه فعاليت خود بوده است ؟
2- عليرغم ممنوعيت واردات چاي در سال 1379به بعد، چگونه وزارت بهداشت و درمان در سال 1381 مبادرت به صدور پروانه ساخت چاي 100 % خارجي يا مخلوط نموده است؟
1-2-واردات قانوني
در نتيجه مجموع واردات قانوني شركت توليد و پخش آفتاب چاي و سازمان همياري شهرداريهاي استان اردبيل در دوره واردات قانوني در سال 79 مقدار 130.000 كيلوگرم مي باشد. لازم به ذكر است از اين مقدار ميزان 20.000 كيلوگرم قبل از تأسيس شركت توليد و پخش آفتاب چاي ميباشد.
2-2- واردات شبه قانوني
شركت در مستندات خود به خريد چاي از شركت هاي تعاوني مرزنشيني اشاره مينمايد كه با توجه به بخشنامه لغو واردات چاي توسط تعاوني مرزنشيني صادره از سوي وزارت بازرگاني در سال 1380 و نيز استفاده مكرر از اظهارنامههاي گمركي شركت هاي تعاوني مرزنشيني در محاكم به منظور فرار از قاچاق ، موضوع تكراري خريداران چاي قاچاق ميباشد.
شايان ذكر است شركت آفتاب چاي براي رفع توقيف چاي قاچاق مبادرت به ارائه پروانه هاي گمركي شركتهاي تعاوني مرزنشيني مينمايد، صحت موضوع پيگيري شده است در پاسخ شركتهاي مزبور اعلام مينمايد:
1- نامه شماره 723/ت /م مورخ 82/7/14 شركت مرزنشينان بندر امام خميني (ره)فقط مقدار 21.040 كيلوگرم از سهميه واردات سال 1379 را به آقاي « ا - خ» در آبان ماه واگذار نموده و مابقي سهميه به مصرف اعضاء تعاوني رسيده است.
2- نامه شماره 266/82 مورخ 1382/7/13شركت تعاوني مرزنشينان بخش مركزي ماهشهر فقط 20% سهميه سال 1379 خود را به كشور تعاوني مرزنشينان استان بوشهر ( كنگان) واگذار و مابقي سهميه به مصرف اعضاء تعاوني رسيده است.در مجموع ثابت شده مدارك جمعآوري شده توسط متهمان با مشخصات كالا تطبيق نميكند.
3-2- واردات غيرقانوني يا قاچاق
1-4-2- نقش سازمان همياري شهرداريهاي اردبيل در تأمين و چاي قاچاق فله براي شركت توليدي و پخش آفتاب چاي
* به موجب اعترافات آقاي «م -گ » مدير عامل شركت ونتك نوين در برگه هاي بازجويي:
در مورخ 1381/8/11 هيأت مديره شركت توليدي و پخش آفتاب تصويب مي كند كه عليرغم پيگيري هاي قانوني بعمل آمده از سازمان چاي، وزارت جهاد كشاورزي وديگر مراجع ذيربط به منظور تأمين مجوز لازم جهت واردات چاي منتج به نتيجه نشده است، لذا مقرر گرديد شركت نسبت به خريد 300 سيصد تن چاي خارجي مورد نياز خود توسط سازمان همياري شهرداري هاي استان اردبيل كه در تجارت داخلي و خارجي فعال است اقدام نمايد .
در ابتدا سعي ميشود منبع تأمين چاي فردي عبوري بنام كامبيز در بازار مولوي معرفي شود اما اسناد و مدارك نشان داد كه تأمين جنس عمدتاً از دبي و با واسطگي شخصي به نام « ك-ش- هـ »صورت گرفته است به موجب فاكتورهاي شماره 3594- 3595 -3596 و 3598 كه همگي بدون تاريخ هستند.
2-3-2- نقش آقاي « ك -ش- هـ » ( قاچاقچي عراقي )
قاچاقچي معروف آقاي« ك- ش - هـ» تبعه شمال عراق نقش مؤثري در تأمين چاي شركت توليدي و پخش آفتاب چاي داشته است آقاي «م- گ» از اداره كنندگان اصلي شركت در اعترافات خود مورخ 1372/8/11 اعلام مينمايد:
1- بنده آقاي« هـ » را ميشناسم و مقداري چاي از ايشان خريدهام و وجه آن را به ايشان پرداخت كردهام از آنجائي كه ما احتياج به مقداري چاي خارجي داشتيم از ايشان خريداري كرديم و پولش را پرداخت كرديم. در ضمن مقدار تحويلي از آقاي « هـ » 110 تن ميباشد.
2- براساس صورتجلسه تحويل فيمابين «م- گ » و« ك -ش- هـ » مقدار 111.866 كيلوگرم به ارزش 122.527 دلار از ارقام مختلف چاي تا ت1382/2/16 طرف آقاي «ك- ش- هـ » تحويل كارخانه اردبيل شده است .
بر اساس اطلاعات بدست آمده نياز كارگاه بستهبندي اردبيل توسط خانم « ف - گ » به شركت SUNTEA در دبي ارسال كه اين شركت وظيفه تأمين چاي را عهدهدار بوده و سپس با مشاركت آقاي« ك ـ ش ـ هـ » ( عراقي ) و « ج ـ خ » ( ايراني ) چاي قاچاق از طريق مرزهاي غربي وارد كشور و به انبارهاي شركت تحويل ميگرديده است.
پس از تأييد ميزان كالاي رسيده، آقاي «م- گ » دستور تسويه وجه كالا را به طرفهاي تجاري در دبي صادر مي نموده است( موضوع طرفهاي تجاري قابل تأمل است.)
3- سيستم توزيع چاي قاچاق بسته بندي شده مريم
1-3- نقش سازمان همياري شهرداري اردبيل و توزيع چاي قاچاي بسته بندي شده مريم:
از مشكلات مهم و جدي شركت توليد و پخش آفتاب چاي مسئله انتقال و جابجائي چاي بسته بندي شده از كارگاه شهرستان اردبيل با بازارهاي هدف در سطح كشور بوده است.
با توجه به ممنوعيت ورود چاي خارجي همواره جابجائي چاي به عنوان يك معضل و تهديد جدي منجر به كشف محموله قاچاق براي شركت مطرح بوده ، با توجه به مدارك بدست آمده مسئله انتقال و جابجائي با سوء استفاده از امكانات دولتي توسط سازمان همياري شهرداري اردبيل سازماندهي و عملياتي شده است.
سيكل انتقال چاي از اردبيل به سطح كشور:
1- چاي بسته بندي شده قاچاق در شهرستان اردبيل توسط كاميونها بارگيري و آماده حمل شده است.
2- براي هر كاميون نماينده اي از سوي سازمان مذكور بعنوان همراه ( مأمور بدرقه ) تعيين و همراه راننده اعزام شده است.
3- براي هر كاميون مجوز عبور با سربرگ استانداري اردبيل سازمان همياري شهرداري هاي استان به عنوان فرماندهي پاسگاههاي انتظامي بين راهي مسيرها مانند مسير اردبيل تهران صادر و در آن علاوه براعلام آنكه چاي بستهبندي شده توسط كارخانه توليدي و پخش آفتاب چاي متعلق به سازمان همياري شهرداري هاي استان اردبيل مي باشد نام راننده، شماره ماشين و نام نماينده سازمان كه توضيح داده شده به منظور فروش داخلي حمل مي شود قيد مي گرديده است.
4- سازمان شهرداريهاي استان اردبيل براي نماينده خود همراه چاي قاچاق ( مأمور بدرقه ) برگ مأموريت اداري دولتي موضوع بند الف ماده 11 قانون استخدام كشوري صادر مي نموده است.
بدين ترتيب محموله قاچاق چاي در حاشيه امنيت دستگاههاي دولتي از عدم بازرسي و كنترل به شهر هاي كشور منتقل شده است.
شايان ذكر است در صورتي كه محموله انتقالي به هر دليلي توسط نيروي انتظامي متوقف و به ظن قاچاق متوقف مي گردد و به منظور بررسي هاي قانوني تحويل گمرك منطقه مي شده ، سازمان همياري شهرداري هاي استان اردبيل با پيگيري هاي مستمر در جهت رفع توقيف محموله اقدام نموده است.
به عنوان نمونه در هنگام انتقال 270 كارتن چاي مريم به شهرستان مشهد ، محموله در شهرستان سمنان متوقف گرديده، سازمان مذكور با صدور نامه 1261 هـ / س مورخ 82/4/14 درخواست رفع توقيف از چاي قاچاق را نموده است.
5- بر اساس اسناد موجود سازمان همياري شهرداريهاي استان اردبيل پس از تخليه چاي قاچاق در مراكز فروش در سطح كشور، هزينه مأموريت نماينده خود را ( مأمور بدرقه چاي قاچاق ) از شركت توليدي و پخش آفتاب چاي دريافت نموده است.
به عنوان نمونه نامه شماره 853/س و مورخ 82/3/13 با سربرگ استانداري اردبيل سازمان همياري شهرداريهاي استان بعنوان مديريت شركت آفتاب چاي صادر و در آن قيد گرديده حق مأموريت كاركنان سازمان همياري بابت حمل چاي بسته بندي شده به شهرهاي مختلف به حساب سازمان همياري نزد بانك ملي شعبه اردبيل واريز شود.
ساير دريافتهاي سازمان همياري شهرداريهاي اردبيل از شركت SUNTEA
سازمان همياري طي نامه شماره 3053/س مورخ 1381/8/18 بعنوان مدير كل شركت SUNTEA در دبي اعلام مي دارد:
از آنجائيكه تأمين زمين مورد نياز جهت توسعه شركت آفتاب چاي به عهده اين سازمان مي باشد ، چون در حال حاضر جابجائي موسسه عمران از زمين مجاور شركت آفتاب چاي براي اين سازمان مقدور نميباشد خواهشمند است مبلغ 650.000.000 ريال به صورت قرض الحسنه در اختيار سازمان قرار داده تا نسبت به جابجائي مؤسسه عمران از آن محل اقدام لازم بعمل آمده و زمين مذكور در اختيار شركت آفتاب چاي قرار گيرد، ضمناً قرض الحسنه پرداختي تا آخر سال از محل حق السهم اين سازمان از كاركرد شركت آفتاب چاي مستهلك گردد در صورتيكه عايدي سازمان از آن محل مبلغ مذكور را پوشش ننمايد نقداً در وجه شركت پرداخت خواهد شد.
متعاقب نامه چك 51958/078 به تاريخ 1381/8/1 در وجه سازمان همياري شهرداريهاي استان اردبيل كارسازي مي گردد.
ادامه دارد........
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بیاحترامی به اشخاص، قومیتها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزههای دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر میشود.
نظرات