آب، این مایه حیات، بدون شک یکی از بزرگ‌ترین نعماتی است که طبیعت به انسان‌ها و موجودات زنده هدیه داده است. در ۲۲ مارس، روز جهانی آب فرصتی فراهم می‌شود تا بار دیگر به این حقیقت ساده اما عمیق توجه کنیم که زندگی ما و طبیعت به طور کامل به این منبع بی‌نظیر وابسته است. از جریان آرام یک رودخانه گرفته تا بارش یک قطره باران، هر لحظه از زندگی‌مان با آب پیوند خورده است.
آب نه تنها برای بقای انسان‌ها ضروری است، بلکه برای طبیعت، کشاورزی، صنعت و بهداشت نیز حیاتی است. در دنیایی که منابع آبی روز به روز محدودتر می‌شوند و تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای پایداری این منابع به شمار می‌آید، مسئولیت ما در حفظ و مدیریت درست آب بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. هر قطره آبی که امروز بی‌دقت مصرف می‌کنیم، ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور زندگی‌مان را تحت تاثیر قرار دهد.
در این روز، از همه ما خواسته می‌شود تا به اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب پی ببریم و با نگاهی مسئولانه‌تر به رفتارهای روزمره‌مان، از این گنج بی‌پایان مراقبت کنیم، چراکه هر تغییر کوچک، می‌تواند گامی بزرگ در حفظ این نعمت حیاتی برای نسل‌های آینده باشد. در این راستا، دکتر مرتضی کریمی، پژوهشگر منابع آب پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی به ارائه روش‌هایی برای کاهش هدررفت آب و مدیریت بحران منابع آبی در بخش‌های کشاورزی، خانگی و صنعت می‌پردازد.
مرتضی کریمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در خصوص راهکارهای کاهش هدررفت آب در سیستم‌های آبیاری کشاورزی، اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش هدررفت آب در بخش کشاورزی، استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین مانند آبیاری قطره‌ای، بارانی و زیرسطحی است که به‌طور قابل‌توجهی بهره‌وری مصرف آب را افزایش می‌دهند.
وی افزود: علاوه بر این، اجرای برنامه‌های مدیریت آبیاری که بر اساس نیاز واقعی گیاه و شرایط اقلیمی تنظیم می‌شوند، می‌تواند از اتلاف آب جلوگیری کند. روش‌هایی برای کاهش تبخیر مخازن آب، استفاده از فناوری‌های سنجش رطوبت خاک و تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر نیز نقش مهمی در کاهش هدررفت دارند.
استفاده از فناوری‌های نوین برای بهینه‌سازی مصرف آب
پژوهشگر منابع آب پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی با اشاره به استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های آبیاری هوشمند برای بهینه‌سازی مصرف آب، گفت: فناوری‌های نوین همچون سنسورهای هوشمند یا پردازش تصاویر ماهواره‌ای، امکان پایش دقیق میزان رطوبت خاک، دمای هوا و نیاز واقعی گیاهان به آب را فراهم می‌کنند. این اطلاعات به سیستم‌های آبیاری هوشمند ارسال شده و آبیاری بر اساس نیاز واقعی گیاه تنظیم می‌شود. همچنین، مدل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند داده‌های اقلیمی و زراعی را تحلیل کرده و برنامه‌های آبیاری بهینه‌ای ارائه دهند، این رویکرد نه‌تنها مصرف آب را کاهش می‌دهد، بلکه بهره‌وری محصولات کشاورزی را نیز افزایش می‌دهد.
کریمی در پاسخ به این سوال که چه روش‌هایی برای شناسایی و جلوگیری از نشتی در سیستم‌های توزیع آب موثر است، تصریح کرد: یکی از روش‌های مؤثر برای شناسایی نشتی در شبکه‌های توزیع آب، استفاده از حسگرهای فشار و دبی‌سنج‌های دیجیتال است که می‌توانند تغییرات غیرعادی در جریان آب را تشخیص دهند. روش‌های نوین دیگر شامل تصویربرداری حرارتی، تحلیل صوتی نشتی و استفاده از پهبادهای مجهز به سنسورهای مادون قرمز برای شناسایی نشت در خطوط لوله است. همچنین، اجرای برنامه‌های نگهداری پیشگیرانه و جایگزینی لوله‌های فرسوده نقش مهمی در جلوگیری از نشتی دارد.
وی در خصوص اقدامات لازم برای بهبود کیفیت آب و جلوگیری از آلودگی آن ادامه داد: برای حفظ کیفیت آب، باید از ورود آلاینده‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی به منابع آبی جلوگیری شود. این امر مستلزم مدیریت دقیق فاضلاب، جلوگیری از ورود سموم و کودهای شیمیایی به منابع آب و اجرای استانداردهای سخت‌گیرانه در تصفیه پساب‌ها است. علاوه بر این، احداث و توسعه تصفیه‌خانه‌های پیشرفته و پایش مستمر کیفیت آب با استفاده از حسگرهای آنلاین، از مهم‌ترین اقدامات برای جلوگیری از آلودگی آب به شمار می‌آید.
پژهشگر پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی، آب خاکستری مثل آب حاصل از شست‌وشو را برای مصارف غیرشرب قابل استفاده دانست و گفت: آب خاکستری مثل آب‌های حاصل از شست‌وشوی دست، حمام و ماشین لباسشویی با تصفیه مناسب می‌تواند برای مصارفی مانند آبیاری فضای سبز، شست‌وشوی معابر و فلاش تانک توالت‌ها مورد استفاده قرار گیرد. برای بهینه‌سازی این فرآیند، می‌توان از سیستم‌های تصفیه خانگی و شهری که شامل فیلترهای بیولوژیکی، کربن فعال و فناوری‌های غشایی هستند، استفاده کرد. اجرای سیاست‌های تشویقی برای نصب سیستم‌های بازیافت آب خاکستری در ساختمان‌ها نیز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان الگوی مصرف آب را در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و خانگی بهبود داد، تصریح کرد: برای اصلاح الگوی مصرف آب در کشاورزی، باید به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر، توسعه سیستم‌های آبیاری هوشمند و کاهش هدررفت در آبیاری حرکت کرد. در بخش صنعت، استفاده مجدد از آب، کاهش مصرف در فرآیندهای تولید و تصفیه پساب‌های صنعتی اهمیت زیادی دارد. در بخش خانگی نیز فرهنگ‌سازی و اجرای تعرفه‌های تشویقی و بازدارنده برای مصرف‌کنندگان پرمصرف، نقش مهمی در مدیریت مصرف آب دارد.
مدیریت بحران‌های آبی در خشکسالی نیازمند یک رویکرد جامع است
کریمی با بیان اینکه می‌توان از منابع آب غیرمتعارف مانند آب باران یا آب دریا برای تأمین نیازهای آبی استفاده کرد، گفت: جمع‌آوری و استفاده از آب باران در مناطق خشک می‌تواند نقش مؤثری در کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی داشته باشد. در همین راستا، باید سیستم‌های استحصال، ذخیره‌سازی و تصفیه آب باران در مناطق مستعد توسعه یابد. علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های آب‌شیرین‌کن در مناطق ساحلی، با در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی و بهینه‌سازی مصرف انرژی، می‌تواند به تأمین منابع جدید آب کمک کند.
پژوهشگر منابع آب پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی در پاسخ به این سوال که چه استراتژی‌هایی برای مدیریت بحران‌های آب در مواقع خشکسالی پیشنهاد می‌دهید، افزود: مدیریت بحران‌های آبی در خشکسالی نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل سیاست‌های کنترل برداشت از منابع زیرزمینی، اعمال محدودیت‌های مصرف، بهینه‌سازی توزیع آب، و افزایش بهره‌وری مصرف در تمامی بخش‌ها می‌شود. علاوه بر این، توسعه زیرساخت‌های ذخیره‌سازی آب، بازچرخانی آب و استفاده از آب‌های نامتعارف نیز در مقابله با خشکسالی بسیار ضروری است.
وی با بیان اینکه سیستم‌های بازیافت آب در خانه‌ها و کارخانه‌ها قابل اجرا هستند و در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته مورد استفاده قرار می‌گیرند، ادامه داد: در خانه‌ها، می‌توان آب خاکستری را تصفیه و برای مصارف غیرشرب استفاده کرد. در کارخانه‌ها نیز استفاده از سیستم‌های بازچرخانی و تصفیه پساب می‌تواند مصرف آب تازه را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. چالش‌های اصلی در این زمینه شامل بالا بودن هزینه‌های اولیه، نبود قوانین تشویقی کافی و نیاز به فرهنگ‌سازی برای پذیرش عمومی این فناوری‌ها است.
کریمی تأکید کرد: اگر روند کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و مدیریت نادرست مصرف آب ادامه پیدا کند، کشور در سال‌های آینده با بحران شدیدتر کم‌آبی مواجه خواهد شد. تأثیرات این بحران می‌تواند شامل کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش مهاجرت‌های ناشی از کمبود آب، افت سطح آب‌های زیرزمینی و تنش‌های اجتماعی و اقتصادی باشد. بنابراین، اتخاذ سیاست‌های فوری و عملی برای مدیریت منابع آب ضروری است.
پژوهشگر منابع آب پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی با اشاره به اهمیت مدیریت مصرف آب در بخش خانگی، کشاورزی و صنعتی بیان کرد: اگرچه اجرای تعرفه‌های پلکانی برای مصرف آب و ترویج فرهنگ صرفه‌جویی در جامعه، تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کاهش هدررفت آب ضرورت دارد. اما این امر کافی نبوده و با توجه به شرایط بحرانی منابع آب باید به سمت بازچرخانی فاضلاب به عنوان یک راه حل پایدار و موثر برای مدیریت مصرف آب گام برداشت و اقدامات لازم برای سرمایه‌گذاری در این حوزه صورت گیرد.
انتهای پیام
نظرات