روز جهانی آب، که هر ساله در ۲۲ مارس برگزار می‌شود، فرصتی برای برجسته کردن اهمیت مدیریت منابع آبی و مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی است. در این روز توجه جهانیان به بحران‌های آبی و تلاش‌ها برای حفظ این منابع حیاتی، جلب می‌شود. بحران آب یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی کشورها در دهه‌های اخیر به شمار می‌آید و مدیریت صحیح منابع آبی به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی برای حفظ تعادل اکوسیستم‌ها، تأمین نیازهای اساسی انسانی، صنعتی و تضمین پایداری اقتصادی در مناطق مختلف در دستور کار قرار دارد. در ایران رودخانه‌ها و سدها به‌عنوان منابع حیاتی تأمین آب در سطح کشور شناخته می‌شوند و زاینده‌رود به‌ویژه در استان اصفهان، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آبی، نقش ویژه‌ای در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت ایفا می‌کند. 

بحران منابع آبی در ایران به‌ویژه در حوضه زاینده‌رود، به‌دلیل کاهش چشمگیر بارش‌ها و ورودی آب به سد، نگرانی‌های جدی را به‌دنبال داشته است. آمارهای رسمی اعلام شده نشان می‌دهند که در سال آبی جاری، ورودی‌ها به سد زاینده‌رود ۱۹ درصد کمتر از سال گذشته و ۵۳ درصد پایین‌تر از میانگین بلندمدت بوده است که این باعث کاهش شدید حجم ذخایر آب در سد و فشار بر تأمین نیازهای شرب، کشاورزی و صنعتی منطقه شده است. سدزاینده‌رود، که تأمین‌کننده آب بسیاری از بخش‌های اصفهان و حتی استان‌های مجاور است، در چند سال اخیر با مشکلات جدی در زمینه کمبود منابع آبی، کاهش شدید ورودی‌ها و تغییرات شدید در وضعیت ذخایر آبی روبه‌رو شده است، در همین راستا بررسی و تحلیل وضعیت سد و راهکارهای مدیریتی برای مقابله با بحران آبی در این منطقه، ضروری به نظر می‌رسد.

ورود آب به سد زاینده‌رود در سال‌های اخیر با کاهش چشمگیری روبه‌رو شده است و این کاهش ورودی‌ها، با توجه به‌ پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته مبنی بر نبود بارش‌های کافی در فصل بهار امسال، شرایط بحرانی‌تری را برای سال‌جاری به دنبال خواهد داشت. این تغییرات نگران‌کننده و بحران‌های آبی ناشی از آن، مسئولان و کارشناسان را به اتخاذ تدابیر ویژه و مدیریت یکپارچه منابع آبی واداشته است. این تدابیر شامل کاهش مصرف در بخش‌های مختلف از جمله شرب، صنعت و کشاورزی، بهره‌برداری بهینه از بارش‌های فصلی و اجرای طرح‌های انتقال آب است. در کنار این موارد، ضروری است که برنامه‌های بلندمدت برای مدیریت منابع آبی در این حوضه، با هدف ایجاد پایداری و جلوگیری از بروز مشکلات زیست‌محیطی، به‌ویژه در بخش اکولوژی و حفظ تنوع زیستی و محیط زیست رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی به اجرا درآید. این اقدامات باید در چارچوب یک برنامه جامع و هماهنگ بین نهادهای دولتی و خصوصی، به‌منظور حفظ منابع آبی و ارتقای وضعیت اقتصادی و اجتماعی منطقه صورت پذیرد.

سید مجتبی موسوی نایینی، مدیر بهره‌برداری و نگهداری از سد و نیروگاه زاینده‌رود و کوهرنگ به ایسنا می‌گوید: طبق آخرین داده آماری و بررسی‌ها در یک فروردین ۱۴۰۴، تراز دریاچه سد ۲۰۱۶.۳۰ متر و حجم سد در این تاریخ با توجه به بارندگی‌های دو روز اخیر ۱۴۸.۸۱میلیون مترمکعب بوده است.

وی می‌افزاید: حجم سد در اول فروردین ۱۴۰۴، ۳۲۸ میلیون مترمکعب و در بلندمدت میزان آن ۶۹۷ میلیون متر مکعب بوده است، به نسبت پارسال ۵۵ درصد کاهش و در مقایسه با بلندمدت نیز حجم آب ذخیره‌شده در سد ۷۹ درصد کاهش داشته است. 

مدیر بهره‌برداری و نگهداری از سد و نیروگاه زاینده رود و کوهرنگ بیان می‌کند: آمارهای موجود نشان می‌دهد که ورودی و خروجی سد زاینده‌رود در این سال‌ها در مقایسه با ۵۴ سال گذشته در پایین‌ترین سطح یعنی رتبه ۵۳ قرار دارد، تنها در سال‌های آبی ۹۶-۹۷ و ۷۸-۷۷ حجم آب ورودی تا این مقطع زمانی کمتر از وضعیت کنونی بوده است.

موسوی نایینی ادامه می‌دهد: کمبود بارش‌ها در بهار پیش‌رو موجب نگرانی‌هایی شده است، چرا که برخی پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهند که سال جاری ممکن است، بارش‌های بهاری مطلوبی نداشته باشیم، که این موضوع ممکن است منجر به شرایط بحرانی مشابه سال‌های ۹۶-۹۷ شود و ممکن است با این شرایط مجبور به اعمال محدویت‌های شدیدتری شویم.

وی مطرح می‌کند: سد زاینده‌رود به‌ دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، شرایط موجود در بالادست و حجم مخزن سد، به طور طبیعی با مسئله رسوب کمتر روبه‌رو است. طبق آخرین ارزیابی‌ها و هیدروگرافی انجام شده میزان رسوبات ۴۰ ساله در حدود ۱۲ میلیون مترمکعب برآورد شده است که برای این سد رقم بالایی نیست، اما تغییرات اقلیمی و توسعه‌های جدید در بالادست می‌تواند چالش برانگیز باشد.

یکی از اقدامات اصلی وزارت نیرو برای مقابله با بحران آب در حوضه زاینده‌رود، مدیریت یکپارچه منابع آبی است. این مدیریت شامل شناسایی تمامی ذی‌نفعان و مصرف‌کنندگان منابع آبی و تنظیم نیازهای مختلف آنان می‌شود. چشم‌انداز بلندمدت منابع آبی در حوزه زاینده‌رود وابسته به اجرای موفقیت‌آمیز مدیریت یکپارچه منابع آبی، کاهش مصرف آب و انتقال آب از مناطق دیگر است. اجرای این طرح‌ها می‌تواند به پایداری وضعیت منابع آبی در درازمدت کمک کند، البته این اقدامات بدون مدیریت صحیح مصرف آب تأثیر زیادی نخواهند داشت و بنابراین تمام ذی‌نفعان باید در این فرایند همکاری کنند.

در کنار این اقدامات، باید تحولی در بخش کشاورزی ایجاد شود تا شیوه‌های سنتی کشاورزی به شیوه‌های مدرن و کارآمد تبدیل شوند. همچنین در بخش‌های شرب و صنعت نیز باید مصرف آب به حداقل برسد تا منابع آبی به‌طور بهینه استفاده شوند. بخش‌های شرب و صنعت در حوضه زاینده‌رود باید به‌گونه‌ای مدیریت شوند که مصرف آب به حداقل برسد و بتوان از منابع آبی موجود به‌طور بهینه استفاده کرد. در این زمینه، شورای عالی آب تصمیمات مناسبی اتخاذ کرده و یکی از طرح‌های انتقال آب در حال اجراست. امید است که با انجام این طرح و مدیریت منابع آبی موجود، شرایط پایداری حوضه به حداکثر برسد.

اگر انتقال آب به درستی انجام شود، اما مدیریت مصرف‌ به خوبی صورت نگیرد، با چرخه معیوب تأمین و مصرف روبه‌رو خواهیم شد که در آن تأمین بیشتر، مصرف بیشتری را به همراه خواهد داشت. این وضعیت می‌تواند محیط زیست اصفهان را که در سال‌های اخیر به شدت شکننده شده است، تحت فشار قرار دهد. با فصلی شدن رودخانه زاینده‌رود در سال‌های اخیر، بسیاری از مسائل زیست‌محیطی دچار تنش شده و گونه‌های بومی منحصر به این رودخانه در معرض خطر قرار گرفته‌اند.

در صورتی که فرایند پایداری منابع به درستی پیگیری شود، باید توجه ویژه‌ای به نیازهای زیست‌محیطی رودخانه زاینده‌رود داشته باشیم، همان‌طور که در بسیاری از کشورهای جهان این موضوع در اولویت قرار دارد. در صورت تحقق این هدف، شرایط مطلوبی ایجاد خواهد شد. با این حال، در شرایط کنونی و به‌دلیل اولویت‌های تأمین آب شرب و صنایع اصفهان، که جمعیتی بالغ بر شش میلیون نفر و صنایع مادر کشور به آن وابسته‌اند، فشار زیادی به محیط زیست وارد شده است که باید با دقت و هوشیاری مدیریت شود.

 انتهای پیام