حجت‌الاسلام سید محمدباقر مشکاتی، در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه امام علی(ع) با عملکرد و سیره خود، الگوی کاملی از یک حاکم اسلامی ارائه دادند، اظهار کرد: حاکمان و دولتمردان در سراسر جهان می‌توانند با مطالعه سیره و آموزه‌های امام علی(ع)، سبک حکومتی و الگوی حکمرانی علوی را مبنا و شاخص خود قرار دهند، حتی امروز هم الگوی حکمرانی امام علی(ع) می‌تواند راهنمای مسلمانان در سراسر جهان برای رسیدن به جامعه‌ای آرمانی و سعادتمند باشد.
وی افزود: معیارِ حکومت علوی، همان الگویِ حکومت الهی و مبتنی بر قرآن کریم و سیره و سنت پیامبر(ص) بود. چراکه امام علی(ع) در تمام امور حکومتی به قرآن و سنت پیامبر(ص) استناد کرده و از آن تخطی نمی‌کردند. ایشان در پی بنای جامعه‌ای عدالت‌محور، توحیدی و معتقد بودند که عدالت در همه جوانب و شئون خود، محور و مدار جامعه اسلامی باشد.
این محقق، تاریخ‌پژوه و مدیر حوزه علمیه حضرت معصومه(س) ادامه داد: امام(ع) به حقوق مردم احترام می‌گذاشتند و در پی ایجاد جامعه‌ای اخلاقی و پرهیزگار بودند که در آن با فساد و ظلم به شدت برخورد و مردم توسط حکومت و یکدیگر به تقوا و پرهیزگاری دعوت می‌شوند؛ امیرالمؤمنین(ع) در دوران کوتاه حکومت خود، اقدامات بسیار ارزشمندی برای آبادانی و رفاه جامعه انجام دادند که تا به امروز الگوی بسیاری از حاکمان و دولتمردان بوده است. امیرالمومنین(ع) با عملکرد و سیره خود نشان دادند که چگونه می‌توان با عدالت، تقوا، مردم‌داری، تدبیر و دوراندیشی، جامعه‌ای نمونه و آرمانی برپا کرد.
حکمرانی علوی؛ الگوی جامع و جاودانه
مشکاتی بیان کرد: الگوی حکمرانی علوی یک الگوی جامع و کامل و جاودانه است که در همه ابعاد و عرصه‌های زندگی بشر، از جمله سیاست، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ و سایر ابعاد زندگی، شمولیت و قابلیت پیاده‌سازی دارد. این الگو می‌تواند به‌عنوان راهنمای عمل برای مسلمانان در سراسر جهان باشد و آنها را در رسیدن به پیشرفت و سعادت جوامع اسلامی و جهان بشریت یاری کند. برخی از این شاخص‌های حکمرانی علوی عبارتند: عدالت، تقوا و پرهیزگاری، مردم‌داری، شایسته‌سالاری، مشورت بزرگان و دانشمندان، قانون‌مداری و تبعیت از شرع اسلام، زهد و ساده‌زیستی، علم و دانش در حکومت، شجاعت و دلاوری در جهاد و دفاع، فصاحت و بلاغت در گفتار، رعایت حقوق مردم، دفاع از مظلومان، مراقبت از بیت‌المال و پرهیز اسراف و تبذیر آن، توجه به معیشت مردم، ترویج علم و دانش، توجه به عمران و آبادانی، توجه به امنیت و صلح‌طلبی، قناعت و پرهیز از اسراف، شکرگزاری، عقلانیت و تدبیر، شجاعت در برابر ظالم، صبر و بردباری سختی‌ها و مشکلات، توکل و امید به خدا، مهربانی و عطوفت، انصاف ومدارا، فروتنی با مردم، حیا و عفت، صداقت و راستی و ده‌ها ارزش والای اسلامی که در کنار یکدیگر الگوی حکمرانی علوی را می‌سازند.
شاخص‌های کلیدی در حکمرانی علوی
وی افزود: بر اساس منابع معتبر چون نهج‌البلاغه و شرح‌ها و پژوهش‌های مرتبط، از بین شاخص‌هایِ الگوی حکمرانی امام علی(ع) که دربردارنده ده‌ها شاخص برتر در این زمینه است، می‌توان به ۱۴ شاخص کلیدی حکمرانی که در حکومت امام علی(ع) آمده اشاره کرد. یکی از این شاخص‌ها عدالت همه‌جانبه است؛ عدالت در اندیشه و سیره امام علی(ع) جایگاهی محوری دارد. ایشان عدالت را حقیقت مطلق و زیربنای جامعه‌ای سالم و سعادتمند می‌دانستند. امام علی(ع) در تمام امور حکومتی، از جمله قضاوت، بیت‌المال، حقوق مردم و… عدالت را سرلوحه کار خود قرار می‌دادند و در این زمینه هیچ تبعیضی بین افراد قائل نمی‌شدند، به میزانی که شهادت ایشان را به علت شدت عدالت‌خواهی حضرت می‌دانند و مشهور است که بعد از شهادت حضرت گفته شد:«قُتِلَ علی ابن ابیطالب لِشده عدله.»
مشکاتی ادامه داد: دومین ملاک توحید و خداپرستی است؛ توحید و خداپرستی، زیربنای اندیشه و سیره امام علی(ع) که تمام امور زندگی و جامعه بر اساس اندیشه توحیدی تنظیم می‌شد، در این نگاه خدا در تمام لحظات زندگی حضور دارد و عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال، جایگاه ویژه‌ای در زندگی حاکم دارد. شاخص بعد تقوا و پارسایی بود؛ تقوا در حکمرانی علوی نیز نمودِ بارزی داشت. امام(ع) معتقد بودند که حاکمان باید اولین الگوی تقوا و پارسایی برای جامعه باشند.
این مدرس حوزه افزود: شایسته‌سالاری شاخص بعدی حکومت امام علی(ع) بود؛ حضرت در انتخاب کارگزاران و مسئولان، شایسته‌سالاری را ملاک عمل قرار می‌دادند، از افراد متعهد و کارآمد در پست‌های مختلف استفاده می‌کردند، وابستگی‌های قبیله‌ای و خانوادگی را دخالت نمی‌دادند و در صورت مشاهده اشتباه و تخطی از مسیر درست، بدون اغماض برخورد می‌کردند، ایشان معتقد بودند که کارگزاران باید از امانت‌داری، عدالت‌خواهی و کفایت لازم برخوردار باشند.
وی ساده‌زیستی، عقل و مشورت و نظارت و بازرسی را شاخص‌های دیگر حکمرانی امام علی دانست و گفت: ایشان در نهایت ساده‌زیستی زندگی می‌کردند و این امر در میان اهل‌بیت ایشان نیز حاکم بود، ایشان حاکم را در نحوه زندگی، الگوی مردم می‌دانستند که باید در پایین‌ترین سطح مردم زندگی کند و از تجمل‌گرایی و اسراف بپرهیزند، همچنین امام(ع) در امور مختلف، با کارشناسان و متخصصان مشورت می‌کردند و از نظرات آنها استفاده می‌کردند. ایشان معتقد بودند که مشورت، عقل را به کمال می‌رساند و از خطا و اشتباه جلوگیری می‌کند، حضرت نظام منظمی را برای نظارت بر عملکرد کارگزاران خود تدوین کرده بودند و به‌طور مرتب عملکرد آنها را مورد ارزیابی قرار می‌دادند، چرا که معتقد بودند که نظارت و بازرسی، از فساد و سوءاستفاده جلوگیری می‌کند.
این محقق و تاریخ‌نگار به مراقبتِ دقیق و عجیب بیت‌المال، رعایت حقوق مردم و بیان اندیشه و نظر مردم در سیره حکومتی امام علی(ع) اشاره کرد و افزود: دقت و توجه حضرت در صرف بیت‌المال و جلوگیری از دست‌درازی کارگزاران حکومت به آن در روایات بسیاری نقل شده است. امام علی در حفظ حقوق مردم، از جمله جان، مال و ناموس آنها، نهایت تلاش را به کار می‌بردند و به بیان و اندیشه آنها احترام می‌گذاشتند، ایشان به مردم اجازه می‌دادند که نظرات خود را آزادانه بیان کنند و تبادل افکار و اندیشه‌ها را برای رشد و تعالی مردم و جامعه لازم می‌دانستند، گفته شده که زنی در حضور معاویه با او مخالفت کرد و معاویه گفت: «علی ابن ابیطالب جرات بر سلطان را به شما چشانده، چقدر طول خواهد کشید که طعم آن را از زبان شما بازگیرند!»
وی بیان کرد: صلح و مسالمت، عزت و کرامت و توجه به علم و دانش را دیگر شاخص‌های این نوع حکمرانی نامید و بیان کرد: تاکید حضرت همواره بر صلح و مسالمت بود و از شروع جنگ پرهیز می‌کردند. گرچه در صورت ناچاری از جنگ و جهاد، با شهامت و شجاعت دفاع و جهاد می‌کردند، به عزت نفس مسلمانان احترام گذاشته و در مقابل دشمنان اسلام، قاطعانه از کیان مسلمانان دفاع می‌کردند و معتقد بودند که مسلمانان باید در برابر ظلم و ستم ایستادگی کنند و عزت و کرامت خود را حفظ نمایند؛ حضرت همچنین به علم و دانش اهمیت فراوانی می‌دادند و مردم را به رفتن در پی علم تشویق می‌کردند که علم نور راه انسان در زندگی برای رسیدن به سعادت و کمال است.
انتهای پیام
نظرات