تئاتر کودک و نوجوان در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نقشی که می‌تواند در شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان ایفا کند، نقشی بی‌بدیل است ولی با این حال، در این حوزه شاهد مشکلات و کم‌توجهی‌هایی هستیم. در این راستا ضمن گفت‌وگو با خدیجه مهدوی، مدرس و کارشناس تئاتر و تحلیگر فرهنگی به بررسی مشکلات تئاتر کودک و نوجوان پرداخته‌ایم که مشروح آن در ادامه آمده است.

ایسنا: در تئاتر کودک و نوجوان یکی از مشکلات در زمینه نمایشنامه‌نویسی است. به‌طور خاص، نادیده گرفتن اهمیت نمایشنامه‌نویسی بومی و توجه به نیازهای روان‌شناختی این گروه سنی، چه عواملی را در پی دارد؟

مهدوی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تئاتر کودک و نوجوان در ایران، غفلت از نمایشنامه‌نویسی بومی و توجه به نیازهای روان‌شناختی و فرهنگی این گروه سنی است. این معضل ریشه در چندین عامل دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ناتوانی در درک پیچیدگی‌های سنین کودکی و نوجوانی و شرایط فرهنگی خاص کشور اشاره کرد. تئاتر کودک و نوجوان باید به‌گونه‌ای طراحی و نوشته شود که نه تنها پاسخگوی نیازهای روان‌شناختی و فکری این گروه سنی باشد، بلکه در قالبی فرهنگی و اجتماعی متناسب با جامعه ایرانی نیز بتواند به ترویج مفاهیم تربیتی کمک کند. 

متأسفانه، در بسیاری از موارد، آثار تئاتری این حوزه بیشتر از آنکه برگرفته از فرهنگ بومی و نیازهای داخلی باشند، ترجمه‌ شده یا برگرفته از آثار خارجی‌ هستند. در کنار این، بسیاری از تئاترهای کودک و نوجوان تنها به سرگرمی و تفریح محدود می‌شوند و به مسائل تربیتی و اجتماعی عمیق نمی‌پردازند. این مسئله موجب می‌شود که تئاترهای تولید شده، بیشتر به سرگرمی‌های سطحی تبدیل شوند و تأثیرات تربیتی و آموزشی بر شخصیت کودکان و نوجوانان نداشته باشند.

ایسنا: در این شرایط، نادیده گرفتن نمایشنامه‌نویسی بومی چه تأثیری بر کیفیت تئاتر کودک و نوجوان و فرآیند تربیت و رشد هویتی کودکان خواهد داشت؟

مهدوی: تأثیر نادیده گرفتن نمایشنامه‌نویسی بومی و عدم توجه به روان‌شناسی کودک و نوجوان، اثرات منفی عمیقی بر کیفیت تئاتر کودک و نوجوان خواهد داشت. نمایشنامه‌نویسی، اساس و هسته‌ هر تئاتری است و در صورتی که این پایه‌گذاری به‌درستی انجام نشود، سایر جنبه‌های تولید تئاتر، از جمله کارگردانی، بازیگری و طراحی صحنه، تحت‌الشعاع قرار خواهند گرفت. یکی از آسیب‌های جدی این غفلت، ناتوانی در ایجاد مفاهیم عمیق و مرتبط با دنیای درونی کودک و نوجوان است.

کودکان و نوجوانان، به‌ویژه در دوران حساس رشد، در حال شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی خود هستند و به آثاری نیاز دارند که بتوانند به چالش‌های درونی، روان‌شناختی و اجتماعی آنان بپردازند و آن‌ها را به تفکر و تأمل در مورد مسائلی مانند هویت، دوستی، اعتماد به نفس، تفاوت‌های فردی و روابط اجتماعی سوق دهند. اگر نمایشنامه‌نویسی به‌طور صحیح و با درک عمیق از نیازهای روان‌شناختی این گروه سنی صورت نگیرد، آثار تولید شده قادر به ارائه این مفاهیم پیچیده نخواهند بود و در نتیجه، تئاتر نمی‌تواند نقشی مؤثر در شکل‌گیری و رشد هویتی این نسل ایفا کند.

ایسنا: شما به‌طور خاص به بحران‌های هویتی و روان‌شناختی اشاره کردید، تئاتر کودک و نوجوان چگونه می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای مقابله با این بحران‌ها و چالش‌ها عمل کند؟

مهدوی: تئاتر به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان، می‌تواند به‌عنوان ابزاری مؤثر برای مواجهه با بحران‌های هویتی و روان‌شناختی عمل کند. این هنر نمایشی به‌طور ذاتی توانایی ایجاد موقعیت‌های مختلف و بحران‌های روان‌شناختی برای شخصیت‌ها را دارد و می‌تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم مسائل و مشکلات درونی کودکان و نوجوانان را به نمایش بگذارد.

در تئاتر کودک و نوجوان، نمایشنامه‌نویس می‌تواند شخصیت‌هایی خلق کند که درگیر بحران‌های هویتی، اضطراب‌های اجتماعی و حتی مشکلات روان‌شناختی پیچیده‌تری مانند افسردگی یا اختلالات اضطرابی باشند، این شخصیت‌ها می‌توانند با پرسش‌هایی چون «من کی هستم؟»، «چطور می‌توانم خودم را در دنیا پیدا کنم؟» یا «چگونه می‌توانم با احساسات و مشکلاتم مقابله کنم؟» روبه‌رو شوند. این نوع مسائل در دوران رشد و نوجوانی بسیار رایج است و تئاتر می‌تواند فرصتی فراهم کند تا کودکان و نوجوانان از طریق مشاهده این شخصیت‌ها و درگیر شدن با داستان‌های آنان، با بحران‌های خود روبه‌رو و از تجربیات دیگران بهره‌مند شوند.

نمایش‌هایی که به مسائلی مانند اضطراب اجتماعی یا چالش‌های روابط میان فردی می‌پردازند، می‌توانند برای نوجوانانی که با این مسائل روبه‌رو هستند، مدل‌های رفتاری و ذهنی ایجاد کنند و به آن‌ها کمک کند تا راه‌حل‌هایی برای مشکلات خود پیدا کنند.

ایسنا: پس می‌توان گفت که تئاتر کودک و نوجوان باید به‌عنوان یک ابزار جدی آموزشی و تربیتی در نظر گرفته شود، نه صرفاً یک وسیله سرگرمی؟

مهدوی: بله دقیقاً همین طور است، تئاتر کودک و نوجوان باید به‌عنوان یک ابزار تربیتی و آموزشی اساسی در نظر گرفته شود. همان‌طور که اشاره کردم، تئاتر می‌تواند به‌طور عمیق به رشد عاطفی، اجتماعی و شناختی کودکان و نوجوانان کمک کند. این هنر نه‌تنها باید سرگرمی ایجاد کند، بلکه باید به کودکان و نوجوانان کمک کند تا با دنیای پیچیده‌تر اطراف خود آشنا شوند، توانایی تفکر انتقادی را در خود پرورش دهند و از طریق تعامل با داستان‌ها و شخصیت‌ها، خود را بهتر بشناسند و راه‌های مقابله با مشکلاتشان را پیدا کنند.

نمایشنامه‌نویسی باید به‌گونه‌ای انجام شود که تئاتر نه تنها به تفریح بپردازد، بلکه مفاهیم تربیتی و آموزشی مؤثری را نیز منتقل کند. این آثاری که بر اساس فرهنگ و تاریخ بومی نوشته می‌شوند، می‌توانند به کودکان و نوجوانان کمک کنند تا ارتباطی عمیق‌تر با میراث فرهنگی خود برقرار کنند و احساس تعلق به جامعه و تاریخ خود پیدا کنند.

ایسنا: در نهایت، با توجه به مشکلات موجود، چه پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت تئاتر کودک و نوجوان در ایران دارید؟

مهدوی: برای بهبود وضعیت تئاتر کودک و نوجوان در ایران، اقدامات اساسی و تخصصی باید صورت گیرد. اولین گام، توجه به نمایشنامه‌نویسی بومی است. نویسندگان باید بر اساس نیازهای روان‌شناختی، اجتماعی و فرهنگی کودکان و نوجوانان ایرانی آثار خود را خلق کنند. برای این منظور، پژوهش‌های روان‌شناختی و فرهنگی دقیق‌تری در زمینه کودک و نوجوان باید انجام شود و نویسندگان تلاش کنند تا آثار متناسب با فرهنگ ایران تولید کنند.

دومین گام، آموزش و حمایت از نویسندگان تئاتر کودک و نوجوان است. این حمایت‌ها می‌تواند شامل تسهیل دسترسی به منابع مالی، برگزاری کارگاه‌های نویسندگی و ایجاد ارتباط مؤثر بین نویسندگان و گروه‌های اجرایی باشد. برگزاری دوره‌های تخصصی برای نویسندگان و کارگردان‌های تئاتر کودک و نوجوان نیز می‌تواند به ارتقای سطح کیفی آثار کمک کند.

سومین گام، تقویت زیرساخت‌های آموزشی در مدارس است. آشنایی کودکان و نوجوانان با مفاهیم تئاتر از سنین پایین و تشویق آنان به نوشتن آثار نمایشی می‌تواند نسل جدیدی از نویسندگان و کارگردان‌ها را تربیت کند. در نهایت، ایجاد فضاهای تخصصی برای تولید آثار بومی و تقویت گروه‌های تئاتر کودک و نوجوان می‌تواند به رشد کیفی و کمی این عرصه کمک کند؛ در این فضاها باید به نویسندگان و هنرمندان فرصت دهند تا در محیط‌های حرفه‌ای و تخصصی به خلق آثار نمایشی بپردازند.

ایسنا: بنابراین، بهبود وضعیت تئاتر کودک و نوجوان در ایران نیازمند تغییرات اساسی در نگرش‌ها و زیرساخت‌های فرهنگی، آموزشی و اقتصادی است.

مهدوی: دقیقاً، تئاتر کودک و نوجوان باید به‌عنوان ابزاری مؤثر و جدی در فرآیند تربیت و آموزش این گروه سنی مورد توجه قرار گیرد. در صورتی که نمایشنامه‌نویسی در این حوزه با دقت و تخصص انجام شود، می‌توان شاهد آثاری تأثیرگذار بود که به رشد شخصیت و هویت اجتماعی کودکان و نوجوانان کمک می‌کند.

انتهای پیام