وقتی وارد کوچه باغ‌هایی می‌شوی که صاحبان باغ‌ها در حال باز کردن انار هستند حتماً بوی هیزم و چای آتیشی را به خوبی استشمام می‌کنی، آن سوی دیگر کوچک و بزرگ، کنار یکدیگر مشغول کار و تلاش و باز کردن انارهای خوش‌رنگ هستند.

مهدی مقدم که در حال باز کردن انارهای باغ خود است، گفت: بجستانی‌ها و بسیاری از اهالی خراسان در اصطلاح محلی به انار «نار» می‌گویند.

وی با بیان اینکه از قدیم همزمان با فصل انار بازکنی جشن خاصی هم برگزار می‌شده است، تصریح کرد: معمولاً روزهای پنج‌شنبه و جمعه در باغات گوشت یا کله‌پاچه را درون قلف(قابلمه) ریخته و روی آتش می‌گذارند و همه با هم با جشن و شادی به نار بازکنی مشغول می‌شوند.

این باغدار با اشاره به اینکه در این فصل که برگ‌های درختان می‌ریزد، انارها جلوه‌ای خاص به باغات می‌دهند، بیان کرد: معمولاً هر بجستانی که در نقاط مختلف کشور زندگی می‌کند در این فصل به منطقه می‌آید و از حال و هوای روستا لذت می‌برد.

وقتی در روستا قدم می‌زنی علاوه بر صدای خش‌خش برگ‌ها زیر پایت، صدای پرندگان بسیار حال و هوا را لذت ‌بخش‌تر می‌کند، وقتی انارهای شیرین بجستان را می‌خوری، می‌فهمی که چرا شهرت جهانی پیدا کرده است در واقع انارهای با کیفیت و خوش طعم بجستان موجب شده این شهر، به شهر یاقوت سرخ مشهور باشد.

وی همچنین با بیان اینکه امیدواریم قدر این میوه بهشتی را به خصوص مسئولان بیشتر بدانند، افزود: انارکاران این منطقه نیازمند حمایت‌های بیشتری هستند.

مقدم اظهار کرد: امیدواریم بجستان دوباره مانند قدیم به جایگاه اصلی خود برگردد و همه ساله همزمان با فصل نار بازکنی شور و حال خاصی در منطقه برپا ‌شود.

همزمان با فصل برداشت انار عده‌ای از زنان و کودکان با جمع کردن انارهای ترکیده آنها را به منازل آورده و پس از تکه تکه کردن و با زدن تکه چوب یا قاشقی به پشت انارها اقدام به بیرون آوردن و جدا کردن دانه‌های انار از پوست می‌کنند.

اهالی پس از شستن دانه‌های انار، آنها را در یک صافی یا توری ریخته و پس از اضافه کردن نمک تا دو ساعت روی گاز گذاشته تا به خوبی بجوشد و پس از نرم شدن مجدد آنها را درون توری ریخته و به خوبی صاف می‌کنند و پس از آن بازهم روی اجاق می‌گذارند و وقتی سفت شد سینی را چرب کرده و انارها را درون آن پهن می‌کنند و پس از اینکه چند روزی در آفتاب ماند لواشک‌های خوشمزه انار آماده می‌شود و توسط مادران و مادربزرگ‌ها به نوه‌ها و بچه‌ها داده می‌شود حتی مقداری از آن را برای شب یلدا نگه می‌دارند.

 از میوه انار محصولات جانبی از قبیل آب انار، رب انار، لواشک انار و مربای انار هم تهیه می‌شود و از پوست این محصول هم رنگ‌های سنتی و طبیعی تهیه می‌شود.

 نظام آبیاری باغات انار همچنان به سبک قدیم

نحوه آبیاری و نظام آبیاری باغات انار این شهرستان همچنان همانند قدیم و بر اساس ابزار ساعت آبی یا فنجان بوده و مردم رغبتی برای استفاده از نظام آبیاری جدید ندارند.

یک کارشناس بخش کشاورزی در همین خصوص گفت: سیستم آبیاری به صورتی بوده که از قدیم هر فنجان ۴.۵ دقیقه محاسبه می‌شده و با توجه به شرب آبی که خود شارب دارد، می‌تواند در مدارهای مختلف از آب موجود خودش استفاده کرده و باغاتش را آبیاری کند.

 احمدرضا محمودی با بیان اینکه نظام آبیاری بر اساس دو مدار ۲۱ است که از ابتدای سال شروع می‌شود، افزود: آبیاری بر اساس ۴ مدار ۱۴ بوده که الان این سیستم تغییر کرده و بر اساس ۵ مدار ۱۱ روزه تقسیم شده و باقی حدود ۱۱ مدار ۱۰ روزه است، بر این اساس شاربین و کشاورزان در این مدت باغات خود را با توجه به میزانی که آب دارند آبیاری می‌کنند.

وی در ادامه به مشکلات باغداران اشاره کرد و گفت: متأسفانه خشک‌سالی‌های متوالی و کمبود آب قنوات، معضلی شده برای اینکه انار کیفیت مطلوب قدیم را نداشته باشد، البته با توجه به تلاش کشاورزان، انار شهرستان هنوز مرغوبیت خود را در بیشتر باغات حفظ کرده است.

این کارشناس بخش کشاورزی با اعلام اینکه باغداران هنوز با مشکلاتی دست به گریبان هستند که نبود سردخانه مجهز از مهم‌ترین این مشکلات است، افزود: اگر سردخانه مجهزی در منطقه باشد، کشاورز در فصل برداشت مجبور نمی‌شود محصول خود را به قیمت پائین و زودتر از موعد به فروش برساند و سود اصلی نصیب دلالان شود.

وی نبود کارخانه کنستانتره و آبگیری انار را از دیگر مشکلات انارکاران در بجستان دانست و اظهار کرد: اگر این کارخانه در بجستان و منطقه فعال باشد انار درجه دو که کیفیت پائین تری دارد برای آبگیری وارد کارخانه همین شهر می‌شود و باغدار می‌تواند محصول خود را با قیمت مناسب به فروش برساند و سود اصلی عاید کشاورزمی شود.

محمودی در خصوص روش تشخیص انار با کیفیت گفت: انار با کیفیت را از روی رنگ و میزان آب و هسته داخل دانه انار می‌توان تشخیص داد، هر چه انار قرمزتر، میزان آب بیشتر و پوست نازک‌تر باشد؛ کیفیت بهتری دارد.

بجستان دیار یاقوت و قنوت و قناعت

در شهر بجستان دیار یاقوت و قنوت و قناعت، حدود ۱۱۰۰ هکتار سطح زیر کشت انار است که پیش‌بینی می‌شود امسال حدود ۱۶ هزار و ۵۰۰ تن انار در ارقام مختلف برداشت شود.

حجت حسن‌نیا مدیر جهاد کشاورزی بجستان در همین خصوص در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه اکنون در موسم برداشت انار قرار داریم، تصریح کرد: بجستانی، شیشه کپ، خزر یا شهوار از مهم‌ترین ارقام انار بجستان است که برای مصرف روانه بازار داخل و خارج استان می‌شود.

حسن‌نیا از شهرستان بجستان به عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید انار در خراسان رضوی نام برد و اظهار کرد: این شهرستان مقام سوم را به لحاظ سطح زیر کشت در خراسان رضوی دارد.

وی با اعلام اینکه انار بجستان به لحاظ کیفیت همیشه مرغوب و زبانزد خاص و عام بوده است، اذعان کرد: طی سال‌های اخیر به دلیل اینکه بارندگی‌های متوسط سالانه از ۱۲۸ میلیمتر به ۶۵ میلیمتر رسیده میزان سطح زیر کشت مقداری کاهش یافته و کشاورزان به سمت کشت پسته رفته‌اند.

مدیر جهاد کشاورزی بجستان گفت: با اقدامات صورت گرفته و برگزاری کلاس‌های آموزشی علیرغم مشکلات، انار شهرستان توانسته اصالت محصول خود را حفظ کند.

وی با بیان اینکه انار بجستان به لحاظ کیفیت و مرغوبیت همچنان در سطح کشور زبانزد است، گفت: از حدود ۱۱۰۰ هکتار سطح زیر کشت انار، هزار هکتار آن بارده است.

حسن‌نیا در ادامه از وجود ۵ واحد ترمینال ضبط انار در شهرستان خبر داد و افزود: این ترمینال‌ها کار جمع‌آوری انارها را در فصل «نار واکنی» انجام می‌دهند.

وی گفت: همچنین مجوزهای احداث یک سردخانه با ظرفیت ۱۰۰۰ تن گرفته شده که برای بهره‌برداری نیازمند تخصیص تسهیلات دولتی است.

مدیر جهاد کشاورزی بجستان افزود: اکنون هر میزان انار توسط ترمینال‌های ضبط جمع‌آوری شود به سردخانه‌های شهرستان‌های اطراف و مشهد حمل می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در شهرستان کارخانه صنعتی کنستانتره انار نداریم و اکنون کارها به صورت سنتی و در کارگاه‌های کوچک خانگی انجام می‌شود، ادامه داد: بعضاً در زمان برداشت انار شاهد حضور دلالان هستیم که محصول باغداران را با قیمت پایین می‌خرند.

حسن نیا با بیان اینکه برای رفع این مشکل، محصول باغداران توسط ترمینال‌های ضبط انار با قیمت مناسب خریداری می‌شود، خاطرنشان کرد: تعداد باغات انگشت شماری در شهرستان داریم که سطح‌شان بسیار بوده و بیمه محصولات کشاورزی هستند.

وی با اشاره به اینکه تنها حدود ۸۰ هکتار از باغات انار بیمه محصولات کشاورزی هستند، گفت: شهرستان بجستان ۶۷۰۰ نفر بهره‌بردار بخش کشاورزی دارد که ۱۸۰۰ نفر دارای باغ انار هستند.

گرچه در ایران شهرهای فراوانی هستند که انار کشت می‌کنند اما از دیرباز بجستان در رده‌های برتر شهرهای خوشنام اناری، ایرانی جای داشته و در این میان برخی معتقدند انار بجستان به دلیل دانه‌های شیرین و آبدارش از بسیاری شهرهای دیگر نیز پیشی گرفته است. آنان راز شهرت انار بجستان را در شیوه کشت پیشینیان این شهر می‌دانند. امید که ایجاد صنایع تبدیلی کوچک انار به‌ منظور تولید محصولات فرآوری شده و ارزش ‌افزوده بیشتر و همچنین تخصیص تسهیلات مورد نیاز برای کشاورزان در اولویت مسئولان استان قرار گیرد.

انتهای پیام