مهدی ناظران‌پور در رویداد «نامیرا» که در فرهنگسرای جهاددانشگاهی مشهد برگزار شد، با اشاره به علم عزاداری که در صحنه به زیبایی آراسته شده بود، به تشریح وضعیت آیین‌ها و رسوم عزاداری در مشهد قدیم (۸۰ سال قبل) پرداخت و اظهار کرد: در زمان قدیم ما به علم‌هایی با این هیبت، جریده می‌گفتیم که احتمالا کسی تا الان این را نشنیده باشد. علم، آن پرچم یا درفشی است که علم‌دار بتواند آن را در وسط سپاه حمل کند و در کنار رکاب اسب برای آن جایی در نظر گرفته شده باشد و نشانه قدرت سپاه بود، بنابراین بعدها نام جریده به علم تغییر پیدا کرده است.

وی اضافه کرد: در علم‌کشی تا می‌توانستند به علم پر و بال می‌دادند، زیبایش می‌کردند و شال‌های نمادینی که پارچه‌های بسیار زیبایی بودند و از یمن و شام‌ می‌آوردند به آن آویزان می‌کردند. سپس علم‌کش بود که فردی قدرتمند بود و البته از پشت هم هوای او را داشتند، این جریده یا علم را در جلوی هیئت راه می‌برد و نمودار بزرگی و هیبت هیئت بود.

این راوی تاریخ شفاهی مشهد ادامه داد: علم‌کش‌ها به کمر خود چیزی از جنس چرم و به شکل یک فنجان می‌بستند که به آن قُلُّق می‌گفتند و بند یا تسمه‌ای که به زیر جریده می‌رفت، به شانه آن‌ها بسته می‌شد و پایه جریده در قلق می‌افتاد. هیئت‌ها وقتی به هم می‌رسیدند، به یکدیگر سلام می‌دادند و علم‌کش باید زانو می‌زد و حمل آن در آن وضعیت، خیلی مشکل بود و از هر کسی ساخته نبود.

وی خاطرنشان کرد: هیئت‌هایی که در آن زمان به عزاداری می‌آمدند و زائر یا مجاور بودند، تکیه‌هایی مانند تکیه یزدی‌ها یا کرمانی‌ها در مشهد داشتند. این تکیه‌ها در بقیه مواقع سال درشان بسته بود.

ناظران‌پور با اشاره به این نکته که ما از گذشته ۳ جایگاه تکیه، حسینیه و مسجد برای عزاداری داشته‌ایم، تصریح کرد: هر کدام از آن‌ها کاربرد مشخصی داشتند، برای مثال در آن زمان هیچ وقت در مساجد مانند الان برای کسی تعزیه نمی‌گرفتند و این تعزیه‌ها در منازل برگزار می‌شد و ما هرکس که فوت می‌کرد برای مراسم عزاداری او که در مشهد به آن پُرسه می‌گفتیم به خانه‌اش می‌رفتیم.

نذر تاس مسی و وقف آن به تکیه‌

وی ادامه داد: تکیه‌ها هم در زمانی مثل محرم و عاشورا که مراسم عزاداری در آن‌ها انجام می‌شد، خرج می‌دادند؛ در زمستان شله و در تابستان آبگوشت و یا گاهی هم پلو. آبگوشت را در کاسه‌های مسی می‌دادند که ما به آن‌ها تاس می‌گفتیم و البته داخل و بیرون آن‌ها را قلع می‌زدند تا سفید و زیباتر شود. خیلی از افراد نذر می‌کردند که تعدادی تاس نذر یک تکیه کنند، دور این تاس‌ها می‌نوشتند «که این تاس مسی به اضافه ۹۹ تای دیگر هدیه این فرد و وقف او به این تکیه است».

در پایان شِبه می‌دیدم که شمر با امام حسین(ع) غذا می‌خورد

این فعال فرهنگی خاطراتی از دوران کودکی‌اش را نقل کرد و یادآور شد: ابتدای کوچه‌ای که منزل ما در آن قرار داشت، تکیه یزدی‌ها بود. در کودکی شاهد عزاداری‌های این تکیه بزرگ بودم که گاه باعث وحشت من، گاه تعجب‌آور و گاهی خنده‌دار بود؛ به عنوان مثال در تکیه‌ها که شبیه‌خوانی می‌کردند و ما به آن شِبه می‌گفتیم، هفت نعش درست می‌کردند به‌طوری که داخل آن‌ها دیده شود، قامت‌هایی با بالشت درست می‌کردند به همراه یک جفت پوتین و یک گردن که از قصابی می‌خریدند و خونی بود و روی این جنازه‌ها می‌گذاشتند که انگار این‌ها شهیدان هستند، مردم هم خیلی هیجانی و متاثر می‌شدند، اما این‌ تصاویر برای ما بچه‌ها خیلی ترسناک بود، طوری که در ذهن‌ من مانده است.

ناظران‌پور ادامه داد: این هم برای من خیلی عجیب بود که فردی که به جای حضرت زینب(س) و با لباس زنانه برای امام حسین(ع) نوحه می‌خواند، یک مرد بود و یا در پایان شِبه ما می‌دیدم آن کسی که نقش شمر را داشت با امام حسین (ع) نشسته بود و غذا می‌خورد.

وی با اشاره به اینکه سینه‌زدن‌ها در آن زمان واقعا ریتمیک بود و موسیقی دستگاه‌های ۷‌گانه در نوحه‌هایی که می‌خواندند حفظ شده بود، گفت: نوحه‌خوانی که دستک یعنی همان دفترچه در دستش بود با صدای بلند می‌گفت ثلات و سینه‌زنان سه تا تکی می‌زدند و یا وقتی می‌گفت اربع، آن‌ها چهارتا تکی می‌زدند. در خیابان هم که راه می‌رفتند خیلی منظم بودند و اشعار هم اصیل و درست بود. زنجیرزنی هم که ما امروز داریم، آن زمان فقط مخصوص آذری زبان‌ها بود و مشهدی‌ها خودشان زنجیرزنی نداشتند. آن زمان شور و حال عجیب و جالبی برقرار بود.

ناظران پور در خصوص رسوم دهه آخر صفر اظهار کرد: از قدیم در اربعین، رسم شله زرد دادن برپا بود، یک بیت شعر جالبی هم بود که می‌گفتند: «اربعینه شاه دینه، شله زرد خیلی شیرینه».  مردم در ایام اربعین شله زرد و در ایام رحلت حضرت پیغمبر (ص) دیگچه نذر می‌کردند، البته پخت این دو با هم متفاوت است و هنوز هم ادامه دارد. همچنین رسم استقبال از زائرین حضرت رضا(ع) که به مشهد مشرف می‌شدند، در آن دوران این‌گونه بود که مردم به استقبال زائران می‌رفتند و آن چیزهایی که نذر کرده بودند در اختیارشان قرار می‌دادند و تکیه‌ها نیز از آن‌ها پذیرایی می‌کردند.

در ادامه پادکست نیوفولدر که درباره امام حسین(ع) و وقایع مرتبط با نهضت حسینی بود توسط یاسین حجازی نویسنده و پادکستر، نی‌نوازی توسط علی کیانی‌نژاد و همچنین نقاشی با موضوع اسامی و القاب امام رضا(ع) توسط علیرضا بهدانی در این رویداد اجرا شد.

انتهای پیام