فریبا نعمتی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه گذشتگان ما همواره به تقارن ماه رمضان و عید نوروز خوش‌بین بودند، افزود: آن زمان هم دید و بازدید و صله رحم را در زمان افطار یا پس از آن انجام می‌دادند به طوریکه امروزه هم این آیین‌ها در جای خود انجام می‌شود و تنها مقداری در کم و کیف برگزاری تغییراتی یافته است.
چاووش‌خوان مردم را برای سحر بیدار می‌کرد
نعمتی با تأکید بر اینکه باید حافظ، نگهدار و امانتدار آیین‌های سنتی و قدیمی گذشتگان باشیم همانطور که نسل گذشته آنها را حفظ و نگهداری کردند و بدون ایجاد تغییر، سنت را به ما انتقال دادند، تصریح کرد: به تناسب تغییر در شرایط از این آیین‌ها استفاده نمی‌شود بلکه باید آنها را همانگونه که هستند حفظ کنیم و به نسل آینده انتقال دهیم، به عنوان مثال در گذشته به علت نبود رادیو و تلویزیون در تمام منازل به ویژه مناطق روستایی محروم همدان «چاووش‌خوانی یا سحرخوانی» مرسوم بود.
وی ادامه داد: چاووش‌خوان یا سحرخوان زودتر از خواب بیدار می‌شد و از روی آسمان و ستاره‌ها زمان را تشخیص می‌داد و در کوچه‌ها سحرخوانی می‌کرد تا مردم بیدار شوند و پیش از پدیدار شدن سپیده کمرنگ اذان صبح را سرمی‌داد و مردم متوجه می‌شدند که باید دست از خوردن بردارند. برای افطار هم همین‌گونه بود و چاوش‌خوان اذان می‌گفت.
نعمتی با اشاره به اینکه درست است که رسم و رسوم گذشته کمرنگ‌تر شده است اما زمانی می‌توانیم امانتدار آنها باشیم که ثبتشان کنیم و به صورت نمادین در بعضی از روستاها اجرا کنیم، خاطرنشان کرد: در گذشته در ماه رمضان مساجد بیشتر رونق داشته چراکه مرسوم بود از قم طلابی می‌آوردند که به عنوان امام جماعت نماز و ادعیه ماه رمضان را بخواند و دستورات واجب شب‌های احیا در قرآن و احکام را به مردم بگوید اما امروزه تقریباً اکثر افراد باسواد هستند و با جستجو در فضای مجازی یا خواندن کتاب‌ها و ادعیه‌های مختلف می‌توانند از آداب این ماه مطلع شوند اما با توجه به اینکه استجابت دعا در جمع بیشتر است مردم ترجیح می‌دهد در مساجد و حسینیه‌ها گردهم آیند و اگر مقدور نبود در خانه و از پای تلویزیون دعا می‌خوانند.
وی با اشاره به اینکه یکی از کارهای خوبی که برای چهارشنبه‌سوری و پیش از عید نوروز یا ماه رمضان به ویژه عید فطر انجام می‌شود، بردن عیدانه برای تازه عروس است، مطرح کرد: در یک یا چند مجمعه(به تناسب وضعیت مالی هر خانواده) هدایایی چون پارچه، لباس، روسروی، یک تکه طلا و خوراکی چیده و یک توری روی آن می‌انداختند و برای خانواده عروس می‌بردند و در مقابل خانواده عروس به نشانه تشکر چیزی داخل مجمعه گذاشته و پس می‌فرستادند و آوردندگان هم انعام می‌دادند.
همدانی‌ها در ماه رمضان آش و آلگوشت می‌خوردند
نعمتی با بیان اینکه در ماه رمضان مردم همدان با توجه به منطقه کوهستانی و سردسیر بیشتر آش و آبگوشت مصرف می‌کردند و برخی شهرستان‌ها همچون تویسرکان حلوای مغز گردو و ملایر حلوا شیره(ترخینه) می‌پختند، یادآور شد: غذای هر منطقه با توجه به محصولات کشاورزی و باغی آن منطقه بوده است اما اغل مردم آش و آبگوشت داشتند و برخی هم با توجه به استطاعت مالی برنجی هم تهیه می‌کردند و میوه‌های باغی خود را هم در زیرزمین یا سیزان نگه می‌داشتند.
کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان بیان کرد: افطاری دادن و صله رحم را تکریم همنوع می‌دانستند و در حد وسع خود به اقوام نزدیک افطاری حلیم، شیر و خرما می‌دادند بوده است و معمولاً نذری‌هایشان در قالب شیر، خرما، چای یا قهوه که در باغچه درست می‌کردند را در شب‌های احیا ادا می‌کردند.
سوزاندن جاروی کهنه در آتش/ شکستن سفال و کوزه کهنه؛ در شب چهارشنبه‌سوری
وی با اشاره به اینکه با آتش روشن کردن در شب چهارشنبه پایان سال گرما به زندگی ما می‌آید و با سیاهی و سرما خداحافظی می‌کنیم و وارد فصل بهار می‌شویم و گرمای آتش گرمی‌بخش زندگی و نویدآور روزهای گرم برای ما است، مطرح کرد: با توجه به اینکه عدد پنج و هفت برای ما مقدس است، روی پشت بام آتش با این تعداد هیزم روشن می‌کردند و رسم خوبی که داشتند این بود که کوزه و سفال‌های کهنه را از بالای پشت بام می‌انداختند و می‌شکستند و یا جاروی کهنه را به عنوان نماد بدبختی و بدیمنی در آتش می‌انداختند و به جای آن وسایل نو می‌خریدند. اصلاً خرید و شست‌وشو و تمیز کردن و دوده‌گیری و تبدیل کهنه به نو با این دیدگاه که خیر و برکت و خوشی را وارد زندگی و پلشتی‌ها را بیرون می‌کند، در بین ایرانیان جا افتاده است.
نعمتی با اشاره به رسم «شال‌اندازی» در عید نوروز اظهار کرد: این رسم زیبا یک نوع ارتباط بین همسایگان بوده و بیشتر در بین روستاهایی که اهالی قوم و خویش بودند، رواج داشته و به نوعی یک حالت خواستگاری و نامزدبازی بوده است به طوریکه دستمالی به سمت دختر موردنظر انداخته می‌شد و اگر او و خانواده‌اش تمایل داشتند شیرینی یا نقلی به نشانه اعلام رضایت داخل دستمال گذاشته و می‌انداختند و آن فرد از پشت‌بام دستمال را بالا می‌کشید. در حقیقت این رسم احترام گذاشتن به آداب و سنت و حجب و حیا در بین جوانان آن زمان را نشان می‌دهد که این مراسم خواستگاری با اطلاع خانواده‌ها و بیشتر در شمال و شمال غرب کشور بیشتر انجام می‌شده و در اردبیل آن را ثبت ملی کرده است.
تخم‌مرغ رنگی، عیدی بچه‌ها
نعمتی اضافه کرد: روستائیان با گِل‌های سفید خانه‌هایشان را گِل‌شویی می‌کردند و زنان خود تنقلات شب عید را تهیه می‌کردند به طوریکه هر آنچه در خانه داشتند نظیر عدس، گندم و نخود را بو داده و با سنجد و کشمش ترکیب می‌کردند و زنان با همکاری هم در پای تنور نان و شیرینی عید می‌پختند و تخم‌مرغ‌های رنگی درست کرده و ضمن تزئین سفره هفت‌سین، به عنوان عیدی به بچه‌ها می‌دادند تا سرگرم شوند.
وی ادامه داد: حتماً از آب چشمه در کوزه می‌ریختند و با توجه به مقدس بودن عنصر آب و آتش، حتماً در کنار سفره‌هایشان داشتند و چون نور و روشنایی مقدس است و نجات‌بخش از تاریکی و ظلمت است، به عنوان یکی از عناصر مهم ایران باستان تا امروز هم پای ثابت سفره‌های هفت‌سین مانده و امروز ممکن است آتشی روشن نشود اما شمع روشن می‌کنیم.
نعمتی با اشاره به اینکه با توجه به نبود ساعت، فردی مطلع تیری از تفنگش درمی‌کرده و در پشت بام‌ها فریاد می‌زدند که سال جدید شده است، مطرح کرد: همزمان با تحویل سال این باور در بین همدانی‌ها وجود داشت که کره زمین روی دم ماهی می‌چرخد و چرخیدن سیب در آب را نشانه تحویل سال می‌دانستند و پدر خانواده شروع به دعا خواندن و آروزی خوشی و نیکبختی برای اعضای خانواده می‌کرد و اسکناس‌های نو لای قرآن را به نیت تبرک و برکت عیدی می‌داد.
رشته پلو با قرمه‌سبزی ناهار روز عید
وی با بیان اینکه در گذشته رشته پلو با قرمه‌سبزی را به عنوان ناهار روز عید می‌پختند به نیت اینکه در تمام سال غذای خوب داشته باشند، ادامه داد: در ادامه سنت دید و بازدید را داشتند به طوریکه همه خواهر و برادرها جمع شده با همدیگر به دیدن بزرگترهای فامیل می‌رفتند و این روند تا سه روز ادامه داشت.
نعمتی یکی از رسم‌های خوب همدانی‌ها را تهیه لباس برای خانواده‌های عزادار به بهانه تبریک سال نو و ابراز همدردی و تصلی با آنها دانست تا لباس‌های سیاهشان را دربیاورند و خانم‌ها هم قبل از عید خانه آنها را گردگیری می‌کردند و بیان کرد: یکی از مراسم‌های قبل از عید مراسم علفه است که پنجشنبه آخر سال مردم به زیارت اهل قبور رفته و برای امواتشان خیرات می‌کنند.
وی افزود: بعد از دید و بازدیدها در ایام عید، سبزی‌های کوهی بسته به آب و هوای هر منطقه در فصل بهار می‌روید و آش‌های خوبی با آن درست می‌شود چراکه فرد در زمستان غذاهای چرب خورده و بدن غلظت خون دارد و با سبزی‌های کوهی این چربی‌ها را آتش می‌زند و صفرا بُر است به ویژه اگر ماه رمضان هم باشد، بسیار عالی است.
کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان با بیان اینکه ۱۳بدر که فرامی‌رسد و آخرین روز نوروز محسوب می‌شود، مردم معتقد بودند با توجه به اینکه زمین گرم شده و خورشید در آسمان است، باید با خانواده به طبیعت بروند و با طبیعت آشتی کرده و از زمستان و سرما رهایی پیدا کنند، مطرح کرد: بعد از این روز دیگر زندگی عادی شروع شده و مردم به کارهای کشاورزی و دامپروری می‌پرداختند.
انتهای پیام
نظرات