شاعران ملی در روح مردم رخنه کرده و قلب‌ها را به تسخیر خویش در می‌آورند، چه شخصیت‌ها و رخدادهایی که در طول تاریخ به واسطه نقل توسط شاعران تا ابد زنده مانده‌اند و چه افتخاراتی که توسط شعرا بر سینه تاریخ هک گشته‌اند، بی‌شک مختومقلی فراغی برای ترکمنها همچون هومر برای یونانی‌ها و فردوسی برای ایرانیان است، هر ملتی که شاعری چون «مختومقلی» نداشته زبان او یا رو به فراموشی رفته است یا دست خوش تغییرات بسیار بزرگ در لهجه و کلمات گشته است، اشعار «مختومقلی فراغی» از نظر تاریخی، فرهنگی، مذهبی دارای ارزش‌های بسیاری است، بسیاری از رخدادهای تاریخی و شخصیت‌های برجسته زمان مختومقلی در اشعار وی نمود پیدا کرده‌اند و مختومقلی چون تاریخ‌نگاری این شخصیت‌ها و حوادث را در اشعار خویش نقل کرده است، گزاف نگفته‌ایم اگر بگوییم مختومقلی یکی از تاریخ نگاران عصر خویش به شمار می‌رود که از ظلم و ستم خان‌ها بر علیه مردم تا تاخت و تاز نادرشاه را در اشعار خویش آورده است.
اما مختومقلی برای ترکمنها فارغ از هرگونه دیدگاهی شخصیت بزرگ مذهبی بشمار می‌رود که اشعار وی در رشد آگاهی مردم نسبت به مسائل مذهبی نقش بسزایی داشته است، یکی از مسائلی که مختومقلی در اشعار خویش بسیار به آن توجه کرده است، اهل بیت و به تبعیت از آن واقعه عاشورا است.
اشعار مختومقلی درباره واقعه‌ی عاشورا از آن نظر دارای ارزش است که در زمانه‌ی وی کمتر شاعری به این واقعه پرداخته یا بطور دقیق‌تر شاید شاعر سرشناسی جز مختومقلی به آن نپرداخته باشد چرا که زمانه مختومقلی زمانه‌ی هرج و مرج‌ها است و احتمالاً کمتر منبعی از عاشورا و امام حسین(رض) در آن زمان در دسترس جامعه غالبا صحرا نشین ترکمن در دست باشد. از این رو تفکرات مختومقلی درباره واقعه عاشورا نشان دهنده جلوتر بودن مختومقلی از زمانه خویش و دید بالای این شاعر نامی است.
نکته مهم دیگر اینکه با بررسی اشعار مختومقلی فراغی می‌توان به این نکته دست یافت که مختومقلی به این واقعه اشراف نسبی داشته و احتمالاً درباره عاشورا تحقیقاتی نموده است که این امر ارزش کار وی را صد چندان می‌کند، از سویی با بررسی اشعار مختومقلی درباره امام حسین(رض) و واقعه عاشورا می‌توان پی برد که شاعر این شعرها را فی البداهه نسروده یا اگر هم فی البداهه سروده است به قدری این واقعه برای وی مهم و دارای ارزش بوده که احتمالاً وقت زیادی صرف سرودن و نوشتن آن‌ها کرده است که دلیل این ادعا معانی جالب توجه این اشعار است.
مختومقلی در شعر زیر به حمد و ثنای امام حسن(رض ) و امام حسین(رض) می‌پردازد، این شعر نهایت دلدادگی شاعر به این دو نوه‌ی پیامبر اکرم (ص) را نشان می‌دهد که محبت با عقلانیت همراه شده و این شعر زیبا را به تصویر می‌کشد.
بیر خدایمینگ قلی دیر ال حسن بیرله حسین
مصطفی نینگ بلبل دیر ال حسن بیرله حسین
باغ رضوانینگ گلی دیر ال حسن بیرله حسین
ال علی نینگ ایکی اوغلی دیر ال حسن بیرله حسین
ایکی دنیانینگ گلی دیر ال حسن بیرله حسین
ترجمه:
بنده خدای یکتا هستند حسن و حسین
بلبل مصطفی هستند حسن و حسین
گل باغ رضوانند حسن و حسین
دو فرزند علی هستند حسن و حسین
گل دو دنیا هستند حسن و حسین
در نگاه دیگر، مختومقلی نه به واسطه کثرت محبان امام حسین(رض) و نه به علت نزدیکی به حکومت وقت این اشعار را نسروده است، چرا که جمعیت غالب در زمان مختومقلی اهل سنت بوده‌اند، تقریباً می‌توان گفت: «صد درصد مکان زندگی مختومقلی را اهل سنت تشکیل می‌دادند و خبری از مراسم‌هایی چون تعزیه و سینه زنی در میان ترکمنها نبوده است»، با نگاهی سطحی به اشعار مختومقلی نیز می‌توان پی برد که قلم وی قلمی مردمی و در خدمت حق و عدالت است، مختومقلی هیچ گاه مدح کسی که سزاوار مدح نبوده را نگفته است، بنابراین مختومقلی ارادت قلبی ویژه‌ای به اهل بیت و امام حسین(رض) داشته است.
هر سخنی یک منطوق دارد که ظاهر آن است و یک مفهوم نیز در پی دارد، وی در بیت زیر علاوه بر نشان دادن ارادت و محبت قلبی خویش به اهل بیت از دشمنان و بدگویان نیز بیزاری می‌جوید.
شمر ملعون پلید کسدی حسین نینگ باشینی
تانگلا معشرده گورر سیز ال فاطمه گوزیاشینی
ترجمه:
شمر ملعون سر حسین را از تن جدا کرد
در روز معشر می‌بینید اشک‌های فاطمه
نام امام حسین(رض ) بیست و سه بار در دیوان مختومقلی فراغی تکرار شده است، شاید از نظر مختومقلی که فردی مذهبی بوده است امام حسین(رض) یکی از نمادهای اسلام بوده و یکی از دلایلی که به کثرت در اشعار مختومقلی به امام حسین(رض) و واقعه عاشورا برخورد می‌کنیم اسلام دوستی مختومقلی و زنده نگه داشتن یاد بزرگان اسلام باشد و چه بزرگی عزیزتر و مظلوم‌تر از امام حسین(رض) و چه واقعه‌ای جانسوزتر از عاشورا؟
شاید اوج هنرنمایی مختومقلی درباره عاشورا و قله ارادت وی به امام حسین(رض) اشعار زیر باشد.
اول حسین گیردی اوروش‌غا بیر خدانی یاد ادیپ
هم علی اصغراشیتیپ، نالا و فریاد ادیپ
شمر ملعون کسدی باشین ظلم‌نی بسیار ادیپ
اهلی عالم‌ییغلاشا دیر بیر خدانی یاد ادیپ
ایکی دنیانینگ گلی‌دیر اول حسن بیرله حسین
معنی
آن حسین با یاد خدای واحد، به صحنه نبرد وارد شد
علی اصغر شنید و ناله و فریاد کرد
شمر ملعون ظلم بسیار نمود و سر از بدنش جدا کرد
تمام عالم، خدای را یاد کرده و گریستند
گل‌های دو جهانند، آن حسن و حسین
گر علی بولساایدی، آندا برردی دادینی
اول پلیدلر قیلماغای اردی اوروش‌نینگ دادینی
شیر دک تارتار، اشیتگیل بندانینگ فریادینی
آدینگیز بو دنیاده بو سیرلارینگ بنیادینی
ایکی دنیانینگ گلی‌دیر اول حسن بیرله
معنی
حسین اگر علی می‌بود، دادش را می‌ستاند
آن پلیدها فریاد جنگ سر می‌دادند و داد و فریاد می‌کردند
آیا فریاد حسین را می‌شنوی که همچون شیری می‌غرد
بنیان اسرار این دنیا با نام آن‌ها مرتبط است
گل‌های دو جهانند، آن حسن و حسین
مختومقلی آنچنان جایگاه رفیعی برای اهل بیت، ائمه و امام حسین(رض) قائل است که شفای دل بیمار و گذشت از گناهان خویش را از آن‌ها می‌خواهد، جایگاهی که با توجه به تاریخ و عقاید قومی ترکمنها نمی‌توان آنرا برای هر کسی قائل بود.
اون ایکی امام، بیری- بیریندن سرور
یدی ولی، یاران بولوپ، مدد بر
مشهد، قارا بابا، یا شیث پیغامبر
حسن، حسین، شاهمردان، شفا بر!
معنی
ای دوازده امام، ای که یکی از دیگری سرورتر!
ای هفت نفر اولیاء، همه به یاری هم!
ای مشهد امام رضا، ای قره‌بابا، ای حضرت شیث!
ای حسن، ای حسین وای شاهمردان، شفایم ده!
یالان دنیا کیمه بردی وفانی
آخرتدا آنلار سورر صفانی
شمر ایله اول یزید بردی جفانی
یا امام حسینه باغیشلا بیزنی
معنی
این دنیای دروغین به چه کسی وفا کرده؟
خدایا! به حق امام حسین که در آخرت، در بهشت خواهد بود
به حق حسین که شمر و یزید بر او جفا کردند.
نکته مهم در اشعار مختومقلی درباره امام حسین(رض) و واقعه عاشورا اشاره به امام علی(کرم الله وجهه) و حضرت فاطمه زهرا(س) به عنوان پدر و مادر امام حسین و عزاداری این دو عزیز برای گل از دست رفته‌شان است که زیبایی اشعار وی را بیشتر می‌کند، در ثانی در نگاه مختومقلی هر کس که به امام حسین(رض) بدی کرده با در حق وی عمل ناروا انجام داده باشد باید در روز قیامت پاسخ گوی اعمال خویش باشد.
اشعار مختومقلی فراغی درباره امام حسین(رض) و واقعه عاشورا فارغ از ظاهر شعری آن برای جامعه اهل سنت ترکمن صحرا دارای ارزش‌های زیادی است چرا که اشعار وی در روشنگری دینی و نشان دادن راه سعادت از شقاوت، شناخت بزرگان دین و پرهیز از خرافه در میان ترکمنها مهم بوده و برای ترکمنها که مذهب را به عنوان عاملی مهم در جامعه خویش برای اعتلای معنوی می‌بینند، الگو قرار دادن شخصی چون امام حسین(رض) که یک تنه با جان و مال و ناموس به جهاد فی سبیل الله رفت، مهم و غیرقابل انکار است.
مختومقلی شاعراندیشه هاست واندیشه‌های وی درباره امام حسین(رض) منشأ ظهور اشعاری است که می‌تواند نماینده ترکمنها برای عالم بشریت باشد که خبر از اعتقاد قلبی این قوم به نور چشم پیامبر اکرم (ص) می‌دهد.
محقق و پژوهشگر: هاجر ایگدری
انتهای پیام
نظرات