به گزارش ایسنا، همانندجویی فرآیندی برای تشخیص تقلب و جلوگیری از کپی‌کاری در تهیه آثار علمی است. برای ایجاد یک بانک اطلاعاتی کامل، افراد باید آثار علمی خود شامل پایان‌نامه، رساله، پروپوزال را در سامانه‌ای بارگذاری کنند تا با جستجو در این بانک اطلاعاتی، میزان شباهت یک اثر علمی با دیگر آثار مورد بررسی قرار گیرد و از این طریق از سرقت علمی و ادبی جلوگیری شود.
بر اساس تبصره ۹ قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی؛ حوزه‌های علمیه و همچنین دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مؤسسه‌های آموزش عالی، پژوهشی فناوری کشور، دولتی و غیر دولتی موظف هستند که پیشنهاده‌ها (پروپوزال‌ها)، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های (پارساها) دانشجویان و دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی خود را که فاقد طبقه‌بندی هستند، در سامانه‌های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) ثبت و همانندجویی کنند.
بر همین اساس ایرانداک برای اجرای این قانون، دو سامانه «همانندجو» و «سامانه ملی ثبت پیشنهاده‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها» را راه‌اندازی کرد. بر اساس قانون؛ پرداخت مالی به استادهای راهنما، مشاور و داور و ترفیع و ارتقای اساتید و همچنین دانشجویان، منوط به دریافت ثبت و همانندجویی پروپوزال، پایان‌نامه و رساله در این سامانه‌ها است.
آخرین آمارها مربوط به آخر پاییز ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که بیش از ۲۰۹ هزار همانندجویی تا پایان پاییز ۱۴۰۱ در سامانه همانندجویی انجام شده است.
همچنین بیش از ۱۴۳ هزار پارسا و پیشنهاده در سامانه ملی ثبت پیشنهاده‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها ثبت شده است.
بر اساس آخرین آمار ایرانداک در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱؛ در مجموع ۶۹۷ مؤسسه عضو سامانه همانندجو هستند که این آمار نسبت به سال تحصیلی (۱۳۹۹-۱۴۰۰) ۶۶ مورد افزایش داشته است. همچنین تعداد استادان و دانشجویان عضو سامانه همانندجو، نشریه‌های علمی و درخواست‌های همانندجویی نشریه‌ها نسبت به سال تحصیلی گذشته (۱۳۹۹-۱۴۰۰) افزایش پیدا کرده و درخواست‌های همایش‌ها کاهش داشته است.
با بررسی عملکرد مؤسسات مختلف در همانندجویی، به نظر می‌رسد که به جز دانشگاه‌های زیر مجموعه وزارت علوم، دانشگاه پیام نور و مؤسسه‌های آموزش عالی غیردولتی غیر انتفاعی و جهاد دانشگاهی دیگر مؤسسات همکاری زیادی در همانندجویی پایان‌نامه، رساله و پروپوزال ندارند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱، دانشگاه تهران با فاصله بسیار، رتبه اول را در درخواست همانندجویی داشته و پس از آن دانشگاه‌های فردوسی مشهد و شیراز در رتبه دوم و سوم قرار دارند.
در این سال تحصیلی، دو دانشگاه پیام‌نور (مرکز تهران جنوب و استان البرز) در جمع ۱۰ دانشگاه دارای بیشترین درخواست همانندجویی قرار گرفتند.
در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱، روی هم ۴۸۶ مؤسسه، بیش از ۹۲ هزار پارسا (پایان‌نامه و رساله) را در سامانه ثبت کرده‌اند و ۳۹۵ مؤسسه، بیش از ۵۹ هزار پیشنهاده را در سامانه ثبت کرده‌اند.
بررسی عملکرد مؤسسه‌های مختلف در ثبت پارسا و پیشنهاده نیز نشان می‌دهد که در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱، مؤسسات زیرمجموعه وزارت علوم، مؤسسه‌های آموزش عالی غیر دولتی و غیر انتفاعی و جهاد دانشگاهی و دانشگاه پیام نور بیشترین ثبت پارسا و پیشنهاده را داشتند.
همانندجویی و یک خلأقانونی چالش‌زا
بر اساس تبصره ۹ قانون پیشگیری و مقابله با تقلب (مصوب سال ۱۳۹۶)؛ تمامی مؤسسات در کشور موظف هستند پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان خود را که فاقد طبقه‌بندی هستند، در سامانه‌های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) ثبت کرده و همانندجویی کنند و بر همین اساس وظیفه همانندجویی به عهده ایرانداک گذاشته شد.
ولی در بخشی از آیین‌نامه اجرایی این قانون (مصوب سال ۱۳۹۸) در کنار اسم ایرانداک عنوان «سامانه‌های همتراز» آن نیز ذکر شده بود.
همین موضوع سبب شد که دی‌ماه سال ۱۴۰۱ دانشگاه آزاد با استفاده از همین خلأ قانونی، سامانه‌ای برای مشابهت‌یابی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان این دانشگاه راه‌اندازی کند.
معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی درباره راه‌اندازی این سامانه به ایسنا گفت که در قانون نوشته شده که می‌تواند سامانه‌های مشابه ایرانداک وجود داشته باشد و در آیین‌نامه اجرایی عنوان شده ایرانداک و یا سامانه‌های مشابه آن؛ بنابراین از نظر قانون این اقدام مشکلی ندارد.
رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در مورد این اقدام دانشگاه آزاد، تاکید کرد که همانندجویی یک تکلیف قانونی است و همگان باید این تکلیف قانونی را به انجام برسانند و عملاً ایرانداک در این زمینه با نیروهای انسانی و سامانه‌هایی که طراحی کرده و تدارک دیده، همانندجویی را به خوبی انجام می‌دهد. وی خاطرنشان کرد که انجام همانندجویی و کاهش سرقت علمی، با یکدیگر ارتباط دارند و انتظار می‌رود در دانشگاه‌هایی که پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خود را به صورت رسمی و قانونی همانندجویی نمی‌کنند، درصد مشابهت همچنان بالا باشد و این به آبروی جامعه علمی ما آسیب وارد می‌کند.
وی همچنین تصریح کرد که ایرانداک با استفاده از مکانیسم‌های فرهنگی مانند مذاکره و مکانیسم‌های نظارتی از شرکای خود (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی و حوزه‌های علمیه) درخواست می‌کند که در اجرای قانون به وظایف خودشان عمل کنند و دچار ترک فعل نشوند. رییس ایرانداک همچنین تاکید کرد که نگاه ایرانداک در این موضوع نگاه قهری نیست. ولی اگر یک زمانی احساس کنیم که کار فرهنگی جواب نمی‌دهد، ما مجبور هستیم که به نهادهای نظارتی و بازرسی و مراجع مربوطه مراجعه کرده و از آن‌ها درخواست کمک و بررسی کنیم. تا این لحظه ما این کار را انجام نداده‌ایم و امیدواریم دوستان ما نیز در اجرای قانون به ما کمک کنند.
اندکی بعد معاون حقوقی و امور مجلس وزیر علوم نیز در گفتگو با ایسنا خبر از اصلاح آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی داد و گفت: از این پس مرجع همانندجویی در آثار علمی، صرفاً ایرانداک خواهد بود.
هیات وزیران نیز در جلسه ۱۴ اسفند ۱۴۰۱، به پیشنهاد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و به استناد اصل یک‌صد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، عبارت «و همتراز آن» را از بند (۷) ماده (۱) آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مبارزه با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب ۲۳ مرداد ۱۳۹۸ حذف کرد. بر همین اساس «ایرانداک» تنها متولی ثبت و همانندجویی پایان‌نامه‌ها شد.
به گزارش ایسنا، ثبت پایان‌نامه و رساله‌ها و اسناد علمی در یک بانک جامع، یکی از اقداماتی است که می‌تواند در پیشگیری از تقلب و سرقت علمی، تاثیر بسزایی داشته باشد و مشارکت دانشگاه‌ها و مؤسسات مختلف می‌تواند در کاهش این معضل علمی کمک کند.
با وجود این‌که بیش از سه سال از ابلاغ آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی می‌گذرد، به نظر می‌رسد برخی مؤسسات با وجود تعداد زیاد دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تولیدات علمی از قبیل پایان‌نامه و رساله، هنوز مشارکت لازم را در اجرای این قانون ندارند. انتظار می‌رود نهادهای نظارتی و سیاست‌گذار هر چه بیشتر در راستای اجرای این قانون و تشویق مؤسسات مختلف به همانندجویی و ثبت پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها پیش بروند.
انتهای پیام
نظرات