به گزارش ایسنا، شهرستان راز و جرگلان در شمال استان خراسان شمالی قرار دارد و این بخش در شمالی‌ترین محدوده شهرستان و از سمت شمال، هم‌مرز با کشور ترکمنستان است. اقلیم و جغرافیایی این منطقه عبارتند از کوه‌ها و تپه‌های پست و بلند و دره و دشت‌های میان کوهی کوچک.

مهمترین رودخانه منطقه رود اترک است که از بخش‌های جنوبی این منطقه می‌گذرد و از لحاظ تقسیمات سیاسی خارج از حوزه شهرستان راز و جرگلان است. مهمترین منابع تأمین آب منطقه، چشمه‌ها و جویبارهای دائمی هستند که در گوشه و کنار دره‌ها جریان دارند. امروزه تعداد زیادی از رودخانه‌های کوچک منطقه که از به هم پیوستن چشمه‌ها تشکیل می‌شدند در اثر خشکی چشمه‌ها بی‌آب شده‌اند.

استقرارها و سکونت‌های عمده منطقه به طور مثال شهر راز، غلامان و منطقه جرگلان، در دشت‌های میان کوهی کوچک تشکیل شده است و سکونتگاه‌های کوچک و فصلی در دامنه‌های پر شیب و دره‌های کوچک به وجود آمده‌اند. مهمترین پیشه مردم منطقه دامداری و کشاورزی است که در مقایسه با یکدیگر به نظر می‌رسد دامداری به دلیل شرایط جغرافیایی خاص (کوه‌ها و دره‌های متعدد) رونق بیشتری دارد همچنین تولید صنایع دستی در میان مردم این منطقه از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است.

این منطقه که بین سرزمین‌های جنوب ترکمنستان و شمال خراسان و همجواری استان گلستان قرار گرفته، از لحاظ مطالعه سکونتگاه‌های باستانی بسیار حائز اهمیت است. نداشتن اطلاعات باستان‌شناسی کامل از منطقه و ناشناخته بودن سنت‌های تاریخی و فرهنگی آن، از جمله عواملی هستند که هر پژوهشگری را علاقمند به مطالعه آثار و محوطه‌های این شهرستان می‌کند.

یکی از آثار باستانی شهرستان راز و جرگلان که در ۲۰۰ متری شرق روستای راستقان قرار دارد است، بنای شاهزاده حمید است که در پرونده حاضر به معرفی آن پرداخته‌ایم.

محمدجواد جعفری کارشناس میراث فرهنگی در گفت و گو با ایسنا در این باره توضیح می دهد: بنای شاهزاده حمید در ۲۰۰ متری شرق روستای راستقان در دامنه‌های کم شیب کوه قرار دارد. روستای راستقان و این بنا هر دو در دامنه‌های شمالی یک دره عریض با جهت شرقی غربی بودند. از داخل این دره یک رودخانه کوچک با آب دائمی جریان دارد که از ۳۰۰ متری جنوب اثر مذکور می‌گذرد. ریخت طبیعی زمین در این منطقه عبارت است از کوه‌ها و تپه‌های خاکی و دره‌های کم عمق عریض. پوشش گیاهی منطقه شامل درختچه‌ها وحشی و بته‌های خار و باغات گردو و انگور است.

وی درباره مشخصات اثر نیز می گوید: ساختمان و پلان امامزاده عبارت است از یک بنای چند ضلعی شکل گنبد دار. ورودی بنا یک ایوان در سمت غرب بنا و رو به روستای راستقان است. از خارج، بنا به شکل ۸ ضلعی و در داخل چهار ضلعی است. طول غربی شرقی بنا با وجود ایوان ورودی ۶ متر و عرض شرقی غربی آن ۵ متر است.

پلکانی در قسمت شمالی بنا به طول ۱ متر و ارتفاع ۲متراست که با ۶ پله به پشت بام بنا منتهی می‌شود. گنبد با پوشش جدید سیمانی امروزی به شکل نیم دایره است که میلی مکعب مستطیل شکل به ارتفاع ۹۰ سانتی‌متر در رأس گنبد قرار گرفته است. قطر گنبد در بخش پشت بام بنا ۵/۳ متر است.

متأسفانه امروزه بخش‌های خارجی بنای شاهزاده حمید با مصالح جدید مرمت شده و تمامی تزینات و ویژگی‌های خارجی بنا زیر لایه ضخیمی از سیمان قرار گرفته است. بخش‌های داخلی بنا نیز شامل تمامی دیواره‌ها از کف تا ارتفاع ۵/۱ متر از سیمان پوشیده شده اما خوشبختانه بخش‌هایی از طاق‌ها در چهار جهت بنا و گنبد اثر دست نخورده و هنر آجر کاری و تبدیل طاق به گنبد به خوبی نمایان است.

مصالح به کار رفته در بنا شامل ملات گچ و آجرهای مربع شکل است بخش‌های داخلی بنا با گچ اندود شده است. بنا در قسمت داخلی عبارت است از یک حجم چهار ضلعی با طاق‌هایی در چهار جهت که این طاق‌ها از کف شروع می‌شود و در قسمت طلاقی گنبد به چهار ضلعی با ساخت سه کنج ویا اصطلاحاً چپیره به گنبد منتهی می‌شود.

وی درباره تاریخچه و وجه تسمیه اثر نیز می افزاید: با توجه به کتیبه ساخت بنای شاهزاده حمید بر روی سر در ورودی آن، تاریخ ساخت بنا ۱۳۱۴ هجری قمری برابر با اواخر حکومت قاجار است. در مورد وجه تسمیه اثر می‌توان به کتیبه جدیدی که بر روی سنگ مزار بنای شاهزاده حمید نوشته شده است اشاره کرد که چنین نوشته شده:

«بسم الله الرحمن الرحیم

گنبد شاهزاده عبدالحمید ابن شاهزاده یحی ابن زید ابن حسن مجتبی ابن علی علیه السلام

اولاً اینکه: ۴۲۴ سال قبل از این روستای ما به نام رستم خان بود، آقا به دست یاقی‌ها شهید شد در آن زمان دور مزارش دیوار یک متری بود. تا زمانی که پدرانمان این روستا را بنیان‌گذاری کردند. الان ۸۹ سال است که این روستا را راستقان نام نهاده‌اند. در ابتدا که روستا درست شده بود مزار این آقا به استادی استاد شیخ علی ترک گنبد و بارگاه درست کردند.

والسلام و علیکم و...

یاد بودی از حقیر ملا براتعلی رستگار»

به گزارش ایسنا، بنای تاریخی شاهزاده حمید در سال ۱۳۸۵ با شماره ۲۴۲۳۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام