دکتر عبدالرضا میراولیایی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه عامل بیماری مالاریا یک انگل تک یاخته‌ای از جنس پلاسمودیوم است، گفت: عمدتا چهار گونه پلاسمودیوم (فالسیپاروم، ویواکس، اواله و مالاریه) باعث بیماری در انسان می‌شوند. اخیرا مالاریای ناولزی نیز به شکل محدود در جنوب شرق آسیا گزارش شده است. در ایران معمولا انتقال مالاریای پلاسمودیوم ویواکس و فالسیپاروم گزارش می‌شود اما امکان ورود سایر موارد مالاریا، پلاسمودیوم اوال و مالاریه نیز از سایر کشورها (بخصوص کشورهای آفریقایی) وجود دارد.
پشه "آنوفل" بومی ایران است
او تاکید کرد: پشه ناقل بیماری مالاریا، از جنس آنوفل است که بومی ایران است و در تمام مناطق کشور گونه‌های مختلف آن وجود دارد اما، برای برقراری زنجیره انتقال بیماری مالاریا علاوه بر وجود پشه ناقل، مخزن بیماری (فرد آلوده به مالاریا) نیز مهم است.
علائم ابتلا به مالاریا چگونه ظاهر می‌شود؟
وی افزود: به دنبال خونخواری پشه از بیمار مبتلا به مالاریا، عامل بیماری وارد بدن پشه شده و مراحل تکاملی جنسی انگل (اسپروگونی) در بدن پشه انجام می‌شود و سپس به دنبال گزش فرد سالم توسط پشه آلوده، تعدادی انگل مالاریا همراه با بزاق پشه وارد بدن انسان می‌شود و مرحله تکاملی غیر جنسی ( شیزوگونی) را در کبد طی می‌کند و انگل سپس وارد گلبول‌های قرمز می‌شود. بروز علائم بالینی مالاریا هنگامی است که گلبول‌های قرمز پاره شده و انگل مالاریا در خون محیطی قرار می‌گیرند که این مرحله از بیماری معمولا با لرز، تب و سایر نشانه‌های بالینی بروز می‌کند.
کارشناس اداره مدیریت بیماری‌های قابل انتقال از ناقلین وزارت بهداشت، ادامه داد: هر فرد بیماری که با هر یک از نشانه‌های تب، تشنج و یا اختلال هوشیاری بدون علت مشخص مراجعه کند باید سابقه سکونت، مسافرت و یا اشتغال در مناطق مالاریا خیز در یکسال گذشته و یا سابقه ابتلا به مالاریا در سال‌های قبل در او بررسی شود.
وی در خصوص علائم ابتلا به مالاریا، بیان کرد: این بیماری با علائم بسیار مشخص تب، لرز و تعریق متناوب شناخته می‌شود، ولی ممکن است بیماری به فرم‌های مختلف نیز خود را نشان دهد. در دوره همه‌گیری کرونا گاهی اوقات در تشخیص علائم بیمار، مالاریا با کرونا اشتباهاتی رخ داد و به این دلیل سعی شده است آموزش پزشکان را افزایش داده تا بتوان موارد مشکوک را با گرفتن آزمایش خون محیطی افتراق داد.
راه‌های انتقال مالاریا
او با اشاره به اینکه شایع‌ترین راه انتقال مالاریا گزش پشه آلوده است، گفت: البته در موارد نادر احتمال انتقال از راه دریافت خون آلوده، استفاده از سرنگ مشترک و از مادر به جنین وجود دارد و بر همین اساس باید به عنوان سایر روش‌های ابتلا به مالاریا در تاریخچه بیمار به آنها توجه شود.
میراولیایی بیان کرد: دوره نهفتگی مالاریای فالسیپاروم (فاصله گزش پشه تا شروع نشانه‌های بالینی) به طور متوسط حدود ۱۲ روز است (۷ تا ۱۴ روز) و در موادر نادر تا سه ماه بعد از گزش، گزارش شده است. دوره کمون در مالاریای ویواکس نیز دو حالت با دوره نهفتگی کوتاه و بلند دارد. حالت معمول و اصلی ویواکس با دوره نهفتگی کوتاه به طور متوسط ۱۵ روز (۱۷-۱۲) و با دوره نهفتگی بلند به طور متوسط ۹ ماه (۱۸ -۶ ماه) است.
وی با بیان اینکه مالاریای ویواکس و اوال می‌تواند شکل عود داشته باشد، اظهار کرد: عود به معنی ظهور مجدد نشانه‌های بالینی و مشاهده انگل در خون بدون گزش مجدد توسط پشه ناقل است. در این حالت تعدادی از انگل‌ها می‌توانند در کبد به شکل نهفته (هیپونوزوئیت) باقی بماند و مدت‌ها بعد از درمان بیماری، مجددا علائم بیماری بروز کند. عود در مالاریای ویواکس معمولا در ۳ تا ۶ ماه بعد از عفونت اولیه بروز می‌کند، اما ممکن است در سه سال بعد (و ندرتا تا ۱۰ سال بعد) اتفاق افتد.
آمار افزایشی مبتلایان مالاریا در کشور
او درباره تعداد موارد بیماری مالاریا در ایران، بیان کرد: در سال ۱۴۰۰ موارد مبتلا به ۱۰۱۲ نفر گزارش شده است. از این تعداد ۹۰ درصد موارد مالاریای ویواکس و ۱۰ درصد فالسیپاروم یا مالاریای توام (فالسیپاروم+ ویواکس) بوده است. البته کلیه موارد مالاریا «وارده از خارج کشور» بوده و مورد بومی گزارش نشده است. موارد مالاریای ۵ ماهه نخست امسال نیز ۱۸۹۴ نفر گزارش شده است. در سال‌های گذشته استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و جنوب کرمان بیشترین موارد مالاریای بومی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در مقابل استان‌های تهران، فارس، اصفهان، بوشهر و قم بیشترین موارد مالاریای وارده از خارج کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
میراولیایی ادامه داد: مسئله بسیار مهم این است که در صورت فراهم شدن شرایط مناسب محیطی و نیز وجود مخزن انگلی بیماری و پشه ناقل، چرخه انتقال مالاریا می‌تواند حتی در مناطق عاری از انتقال محلی مالاریا در استان‌های مذکور و نیز سایر مناطق با پتانسیل انتقال همچون استان‌های فارس، خوزستان و بوشهر مشکل آفرین شود.
از دریافت گواهی حذف مالاریا از کشور چه خبر؟
وی درباره چالش‌های برنامه حذف مالاریا در کشور، گفت: چالش‌های اصلی برنامه در کنار مشکلات ناشی از موارد متعدد وارده بیماری از مرزهای جنوب شرقی بویژه از مناطق مختلف پاکستان، درگیری دو ساله همکاران سیستم بهداشت و درمان در امر مبارزه با همه گیری کووید ۱۹ و کمبود قابل توجه منابع بویژه در استان‌های جنوب و جنوب شرقی کشور است. با این حال خوشبختانه با توجه به اینکه بیش از سه سال از بروز آخرین مورد انتقال محلی مالاریا در ایران می گذرد و از سال ۱۳۹۸ تاکنون شاهد هیچ مورد مرگ ناشی از مالاریا در ایران نبوده‌ایم، وزارت بهداشت جهت دریافت گواهی حذف مالاریا از سازمان بهداشت جهانی اقدام کرده است و درخواست دریافت گواهی حذف را به مراجع ذیصلاح بین‌المللی تقدیم کرده است، در حال حاضر فرآیند آماده‌سازی و مقدمات دریافت این گواهی در جریان است که می‌تواند یکی از افتخارات کشور در حوزه سلامت محسوب شود.
میراولیایی در خاتمه بیان کرد: همواره باید هشیاری و دقت سیستم بهداشت و درمان به گونه‌ای باشد که موارد مالاریا را به سرعت تشخیص داده و درمان صحیح انجام شود تا از برقراری چرخه انتقال بیماری جلوگیری شود.
انتهای پیام
نظرات