به گزارش ایسنا؛ زمینه اصلی این قیام، چاپ مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» بود؛ در این مقاله امام خمینی(ره) عامل ارتجاع (پسرفت) و مسئول خون‌های ریخته شده در واقعه پانزده خرداد شمرده شد. هدف از انتشار این مقاله را تخریب چهره امام خمینی(ره) دانسته‌اند. از دیگر زمینه‌ها و عوامل قیام ۱۹ دی، مرگ مشکوک " سید مصطفی خمینی" و فضای باز سیاسی دانسته شده که از اواسط سال ۱۳۵۵ در ایران آغاز شده بود.
در واقع قیام ۱۹ دی باعث تقویت جنبه اسلامی انقلاب و مطرح شدن امام خمینی(ره) به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی در مبارزه با حکومت پهلوی شد. پس از این واقعه، مخالفت با نظام پهلوی از گروه‌هایی خاص به توده مردم گسترش یافت و میان عالمان شیعه ایران وحدتی نِسبی برقرار شد و کتاب‌هایی مانند «جایگاه قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ در پیروزی انقلاب اسلامی» و «حماسه ۱۹ دی قم ۱۳۵۶» در موضوع قیام ۱۹ دی منتشر شد.
با انتشار مقاله توهین‌آمیز احمد رشیدی در روزنامه اطلاعات مردم شهر قم قبل از هر جا به این مطالب توهین آمیز واکنش نشان دادند. این واکنش قمی‌ها در روز ۱۷ دی ماه سال ۵۶ زمینه ساز قیام تاریخی قمی‌ها در روز ۱۹ دی ماه شد. در کتاب «انقلاب اسلامی ایران از دی ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷» که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده گزارشی از زبان شاهدان عینی این قیام تاریخی بدین شرح می‌خوانیم:
" با وجود اینکه هنوز روزنامه به قم نرسیده بود، اما خبر آن در قم پخش شده بود. به همین دلیل عصر شنبه، ۱۷ دی ماه که کامیون حامل روزنامه وارد شهر قم شد، عده کثیری از مردم بدان هجوم بردند و در لحظه‌ای روزنامه‌ها را به آتش کشیدند. حرکت‌های اعتراضی مردم از ۱۸ دی آغاز و در عصر نوزدهم به خشونت کشیده شد و طبق آمار رسمی حکومت پهلوی چندین نفر کشته شدند."
شبانه علما و طلاب طی تماس‌های تلفنی و ملاقات‌های خصوصی با استادان حوزه، تصمیم بر تعطیلی حوزه و جلسات درس گرفتند. روز ۱۸ دی ماه، طلاب که کلاس‌های درس را تعطیل کرده بودند با اجتماع در بیرون مدرسه خان (مدرسه‌آیت‌الله بروجردی) به طرف منزل مراجع و آیات عظام حرکت کردند و در طی مسیر با دادن شعارهایی به حمایت از امام‌خمینی پرداختند. «جمعیت با شعار «مرگ بر این حکومت یزیدی»، «درود بر خمینی» و «رهبر ما خمینی است» تا مقابل در مدرسه فیضیه در میدان آستانه آمدند و در آنجا عوامل شهربانی به قصد متفرق کردن جمعیت به آنها حمله کردند.
ره آورد قیام نوزدهم دی
قیام ۱۹ دی ماهیت رژیم ضد مردمی شاه را برای بسیاری آشکار کرد، از آن پس بود که شعار « مرگ بر شاه» شعار اصلی و تکیه کلام توده های انقلابی شد. این قیام باعث تعمیق و مردمی شدن نهضت و شرکت توده های مذهبی، به ویژه جوانان شد.
قیام ۱۹ دی قم، انقلاب اسلامی را وارد مرحله مهم و حساسی کرده بود؛ در اثر این قیام، زنجیره ای از حوادث و رویدادهای سرنوشت ساز و اثرگذار در سطح کشور پدید آمد؛ بطوریکه مبارزان و در رأس آنان امام (ره) بهتر و بیشتر از پیش از نتایج آن استفاده و روند پیچیده نهضت را به سمت پیروزی حتمی هدایت و رهبری کردند. اهمیت و جایگاه قیام ۱۹ دی در این بود که اولا حرکت روبه پیش انقلاب را شتاب بخشید؛ ثانیاً خصلت اسلامی و مردمی نهضت امام خمینی را ثابت و عیان‌تر ساخت.
کشتار مردم قم در روز ۱۹ دی و سرکوب شدید و خشن قیام عمومی در این شهر، باعث به اوج رسیدن اعتراضات و راهپیمایی ها در اغلب شهرهای ایران در روزهای بعد می شود و از همین نقطه است که رژیم مقتدر و باثبات پهلوی دچار بحران عمیق و انقلاب می شود. قیام ۱۹ دی قم زمینه ها و علل و عوامل مختلفی دارد، هرچند تبعید امام به نجف و دوری ایشان از مرکز مبارزات اسلامی قم، ادامه نهضت اسلامی را با مشکل و مانع روبه رو ساخت اما اندیشه مبارزه و مخالفت با رژیم پهلوی به عنوان یک نظام باطل و ظالم در روح و جان مردم باقی مانده بود.
از این رو دوام گفتمان مبارزه که حاصل اندیشه های سیاسی امام بود، زمینه اصلی قیام ۱۹ دی محسوب می شود. علاوه بر این، دوره سخت اختناق و سرکوب نیز موجبات قیام را فراهم ساخت. درگذشت دکتر علی شریعتی، فضای بازسیاسی و مجموعه حوادث این دوره، شهادت آیت الله مصطفی خمینی و رهبری های امام خمینی و از همه مهمتر مقاله اهانت آمیز ۱۷ دی ۵۶، زمینه ها و عوامل مهم قیام ۱۹ دی بوده است.
با قیام قم، آهنگ حرکت انقلاب با صورت و محتوای کاملاً اسلامی شتاب فزاینده و گسترده تری به خود گرفت و رهبری امام (قدس سره) به عنوان نقش اصلی مبارزه با رژیم شاه ظاهر شد.
انتهای پیام
نظرات