علی پژهان در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به وارونگی افکار جامعه و بدبین شدن مردم نسبت به فرزندآوری، اظهار کرد: باید درباره مزایای داشتن فرزند با خانواده‌ها صحبت شود، چراکه فرزند می‌تواند یک سرمایه اجتماعی و اقتصادی و عصای پیری باشد و مزایای زیادی برای خانواده و جامعه دارد.

وی با یادآوری تفاوت دیدگاه مردم نسبت به فرزندآوری در دهه ۶۰ و ۷۰ با امروز، گفت: در آن زمان دیدگاه مردم براساس شعار فرزند کمتر زندگی بهتر شکل گرفت و دولت نیز برای تحقق این شعار با اقداماتی همچون ارائه خدمات رایگان وازکتومی، توبکتومی برای پیشگیری از فرزندآوری و تبلیغات شهری کمک کرد. همه این فعالیت‌ها به‌صورت متمرکز و هماهنگ برای تحقق این شعار بود، درحالی‌که امروز چنین هماهنگی برای افزایش باروری و جمعیت در کشور وجود ندارد.

استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با بیان اینکه نباید مقطعی فکر کرد، بلکه باید مسائل را به‌صورت فرایندی دید و برای آن‌ها برنامه‌ریزی کرد، افزود: در مسائل جمعیتی باید کمی با دقت و هوشمندانه پیش رفت، چراکه افزایش جمعیت یک موضوع نگرشی، تغییر باورها و سبک زندگی است.

وی با اشاره به اینکه کاهش جمعیت یک موضوع بین‌المللی با پشتوانه نظری است و فقط شامل ایران نمی‌شود، خاطرنشان کرد: فرانسه ۸۰ سال پیش بعد از جنگ جهانی دوم روی بحث جمعیت متمرکز شد، همچنین کشورهایی همچون کره جنوبی حدود ۲۰ سال پیش بحران جمعیت را پیش‌بینی می‌کردند.

سیاست جمعیت ایران هوشمند و متمرکز نیست

 این استاد دانشگاه با بیان اینکه سیاست جمعیتی ایران هوشمند و متمرکز نیست، تصریح کرد: در حوزه جمعیت باید متناسب با آمایش سرزمینی یعنی متناسب با وضعیت جغرافیایی، امکانات و نیازهای آن، منابع انرژی و... جمعیت توزیع و بررسی شود که در هر استان و شهر وضعیت جمعیت چگونه است، کدام شهر بیشتر از ظرفیت خود جمعیت دارد و کدام‌یک کمتر، در چه مناطقی نیاز به افزایش جمعیت وجود دارد و ... اما قانون مصوب فعلی یک سیاست حاکمیتی و کلیتی برای تمام کشور ابلاغ کرده است.

افزایش جمعیت باید کیفی باشد

پژهان تأکید کرد: منظور اساتید حوزه جمعیت‌شناسی از افزایش جمعیت، افزایش جمعیت کیفی است؛ یعنی افزایش جمعیتی که کارآمد و سودمند باشد، نه افزایش جمعیت کودکان کار و اضافه شدن قشر فقیر جامعه و آسیب‌پذیر در جامعه.

وی افزود: باید از همان سال‌های اولیه به‌جای قانون‌گذاری، تشویق و تنبیه مردم، ماهی‌گیری را به آن‌ها یاد می‌دادیم؛ یعنی باید مردم را با اشتغال‌زایی، کارآفرینی و ... توانمند می‌کردیم تا جوان جامعه خود به‌ خود ترغیب به ازدواج و سپس فرزندآوری شود.

این جمعیت‌شناس با بیان اینکه برخی سیاست‌های جمعیتی در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، فریبنده هستند، تصریح کرد: وقتی از جوانان می‌خواهند ازدواج‌ کنند و فرزند داشته باشند و می‌توانند از تسهیلات و مشوق‌های زیادی بهره‌مند شوند، نوعی فریب محسوب می‌شود و از آنجایی‌که دولت‌ها در بسیاری از موارد بی‌وفایی خود را نشان داده‌اند، قطعاً جوان امروز بر این اساس، فرزندی نخواهد آورد.

پیش‌بینی موفقیت ۱۵ درصدی قانون

پژهان با بیان اینکه مبادا مسئله جمعیت را توطئه محور و امنیتی کنیم، بلکه باید به‌دور از سیاست با مردم حرف زده شود، افزود: احتمال موفقیت این قانون در ایران ۱۵ درصد است، همان‌گونه که قوانین این‌چنینی در کشورهای اروپایی نیز زیر ۲۰ درصد اثربخش بوده است. آن‌هم در شرایطی که اعتماد مردم نسبت به دولت‌ها بسیار کم شود و بلافاصله نسبت به این قوانین جبهه گرفته و مقاومت کنند.

استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با اعتقاد بر اینکه با دستور و قانون نمی‌توان جمعیت را افزایش داد، گفت: لازمه این امر صحبت کردن با مردم، قانع کردن و سپس تغییر دادن نگرش آن‌هاست.

وی با اشاره به اینکه لازم است با مردم شفاف و با استفاده از آمار و مستندات حرف زده شود تا مردم متوجه شوند، آینده ایران تماشایی نخواهد بود و با یک جمعیت پوسیده به جنگ آینده خواهیم رفت، خاطرنشان کرد: جمعیت منبع قدرت و استراتژی در عرصه ملی و بین‌المللی است.

محقق و کارشناس جمعیت‌شناسی با یادآوری اینکه از قدیم دولت‌مردان در هر جای کشور به مشکل رسیدند به‌سرعت جمعیت را مقصر دانستند، یادآور شد: اکنون فرزند کمتر، محصول مدرنیته است که به فرزند همچون یک کالای هزینه‌بر نگاه می‌کنند، براساس این نگاه مردم راغب به فرزندآوری نیستند.

پژهان به تصویب طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده بعد از چندین سال انتظار اشاره و اظهار کرد: با این‌وجود این قانون همچنان از نظر ساختاری و محتوایی دارای اشکالاتی است. در بحث ساختاری تعداد ماده‌ها ۲۴۰ حکم حاکمیتی دارد، ضمن اینکه ابعاد زیادی در آن دیده‌شده شامل آموزش، بهداشت، اشتغال و ... که امکان موفقیت در همه این حوزه‌های بسیار ناچیز است. همچنین نقایص زیادی در حوزه حقوق زنان، معلولیت، سقط‌ جنین و ... در آن مشهود است.

تکرار تجربه ناخوشایند هند

 وی به هزینه‌های گران آزمایش ژنتیک اشاره و تصریح کرد: با اختیاری شدن آزمایش ژنتیک قطعاً خانواده‌ها به دلیل مسائل مالی از انجام این آزمایش‌ها اجتناب می‌کنند و نتیجه آن چند سال بعد مشخص خواهد شد که با افزایش افراد معلول در جامعه و نیز بیماری‌های مقاربتی روبه‌رو خواهیم بود، همچنین ممکن است با به خطر افتادن سلامت مادر، درنهایت منجر به سقط و از دست رفتن جنین یا مرگ مادر شود که باز هم تأثیر منفی بر جمعیت دارد.

این استاد دانشگاه با یادآوری تجربه کشور هند، توضیح داد: در آن زمان به علت برخی مسائل فرهنگی و اجتماعی همچون هزینه‌بر بودن فرزندان دختر از نظر تأمین برخی مخارج اولیه در زندگی، خانواده‌های هندی با محاسبات اقتصادی به این نتیجه رسیدند که با داشتن دختر هزینه‌های بسیاری متحمل می‌شوند، بنابراین برخی خانواده‌ها فرزندان دختر خود را سقط می‌کردند. بعد از مدت‌ها مشخص شد که ساختار جمعیتی هند دچار ناهماهنگی شده و تعداد دختران کمتر از پسران شده است، پس درصدد رفع این مشکل برآمده و قانونی وضع کردند که انجام سونوگرافی در تمام بیمارستان‌ها و مطب‌ها ممنوع شد، تا اینکه بعد از ۳ سال تصویب این قانون، ۱۵ میلیون معلول به جامعه افزوده شد، چراکه تست و غربالگری انجام نمی‌شد تا افراد دارای اختلال ژنتیک شناسایی شوند و درنهایت منجر به لغو و برداشتن این قانون شد.

پژهان با بیان اینکه تجربه نشان می‌دهد کشور هند نیز به دنبال بهبود وضع جمعیتی بود، اما فاجعه‌ای بدتر رخ داد، گفت: اگر این اتفاق در ایران بیافتد سالانه هزار کودک معلول به جمعیت ایران افزوده می‌شود. با این وضع نه‌تنها افزایش باروری را در دستور کار دولت و جامعه قرار داده نشده، بلکه ضد باروری هم عمل شده است، چراکه موجب افزوده شدن جمعیتی سربار به جامعه می‌شود.

وی با اشاره به باروری ناخواسته و پیامدهای فردی، اجتماعی و اقتصادی زیادی که برای جامعه دارد، گفت: وقتی زوجین هنوز آمادگی فرزند آوری و فرزند پروری نداشته باشند و باروری ناخواسته اتفاق افتد، دچار شوک و بحران برای پذیرش یا عدم پذیرش یک مهمان ناخوانده می‌شوند که تبعات بسیار مخربی بر جامعه خواهد داشت.

 تشویق به‌جای تنبیه

استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی از منظر رویکرد جامعه‌شناختی، بسیاری از بندهای این قانون را دارای جنبه تنبیهی دانست و افزود: سقط‌جنین، ثبت‌نام در بانک اطلاعاتی مادران باردار، محدود شدن غربالگری جنین، محدود شدن داروها و اقلام پیشگیری از بارداری و ... جنبه بازدارندگی و محدود کنندگی دارند.

پژهان به مفاد ماده ۵۱ در خصوص محدود کردن ارائه وسایل پیشگیری از بارداری اشاره و تصریح کرد: برخی ابزارها صرفاً وسایل پیشگیری‌کننده از بارداری محسوب نمی‌شوند و جنبه حفاظت در برابر بسیاری از بیماری‌ها همچون بیماری‌های مقاربتی دارند و حتی گاهی جنبه درمانی دارند. متأسفانه این مسائل دیده نشده و فقط به دلیل تأثیر در باروری منع شده‌اند، اما باید بپذیریم که موجب افزایش بیمارهای مقاربتی همچون ایدز خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: تفاوت ما با دنیا در این است که آن‌ها ابتدا به توسعه رسیدند و بعد تشویق به فرزندآوری را آغاز کردند، مثلاً در فرانسه ۱۷ درصد و در روسیه ۲۳ درصد جمعیت کیفی افزایش داشت. با توسعه و گردشگری یک منطقه مثل کیش و چابهار می‌توان قطب جمعیتی ایجاد کرد، درحالی‌که اکنون مرزها خالی و کم‌جمعیت شده‌اند.

فرار دل‌ها از کشور

این محقق و متخصص جمعیت‌شناسی با بیان اینکه دولت‌مردان باید جوانان را درک کنند، یادآور شد: مجموعه همین اقدامات ناشایست برخی جوانان را راهی غربت کرده و آن‌ها زندگی در کمپ‌ها را به ماندن در ایران ترجیح داده‌اند. روزی فرار مغزها در کشور اتفاق می‌افتاد، اما اکنون شاهد فرار دل‌ها هستیم.

وی با بیان اینکه هویت کشور در حال مهاجرت است، تصریح کرد: حتی شاید کسانی نیز احساس بیگانگی می‌کنند و به یک خمودگی و افسردگی دچار شده‌اند که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای جامعه داشته باشد. باید بدانیم تا مردم خوشبخت نباشند، جامعه خوشبخت نخواهد بود.

پژهان اضافه کرد: امروزه در اذهان مردم این تفکر که فرزندآوری مانع توسعه و پیشرفت است، نهادینه‌ شده، درحالی که این تفکر غلط است و هیچ اقتصاددانی در دنیا سراغ ندارم که گفته باشد جمعیت بد است، همه بدون هیچ استثنایی گفته‌اند جمعیت باعث پیشرفت می‌شود و مولد است.

وی موضوعات جمعیت‌شناسی را همیشه بحث‌برانگیز دانست و افزود: در بازه‌های زمانی مختلف جمعیت نقد شده است، در زمان قدیم گفته می‌شد که اگر جمعیت افزایش یابد به توسعه‌ خواهیم رسید. در دوره‌ بعدی گفته می‌شد فرزند کمتر زندگی بهتر و بازهم برگشتیم سر جای اول. اما درهرصورت با یک جمعیت پیر و فرسوده به پیشرفت نخواهیم رسید.

باروری تنها مؤلفه جمعیت‌شناسی نیست

استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به سه مؤلفه جمعیت شناختی باروری، مهاجرت و مرگ‌ومیر، تصریح کرد: هرکدام از این سه عامل دچار سوگیری‌هایی شده‌اند، درحالی‌که کمتر کسی فکری برای بهتر کردن شرایط و ماندن جوانان در ایران نمی‌کند.

پژهان با ابراز تأسف از اینکه در کشور ما تعادل وجود ندارد و در حال حاضر فقط به یکی از مؤلفه‌های جمعیت شناختی یعنی باروری پرداخته است، خاطرنشان کرد: اگر تمام بودجه کشور هم صرف این قانون و افزایش جمعیت شود بازهم کم است، اما وقتی ابزار متناسب با اهداف نباشد، تبدیل به شعار می‌شود. باید امکانات را فراهم کنیم تا کسانی که قصد ازدواج و فرزندآوری دارند با آسودگی خاطر بتوانند اقدام کنند.

وی با اشاره در مورد مهاجرت به‌عنوان یکی دیگر از مؤلفه‌های جمعیت‌شناسی، توضیح داد: همه کشورهای اروپایی و آمریکایی بعد از سکونت چندساله، بنا به شرایط و قوانین خودشان فرد را مقیم درجه‌ دو یا سه محسوب می‌کنند و می‌توانند همانند سایر شهروندان از امکانات رفاهی آموزشی و ... برخوردار شوند، اما در کشور ما از این جمعیت مهاجر که شامل افغان‌ها هستند نیز به‌درستی بهره نبرده و آن‌ها ناراضی هستند که پس از ۳۰ تا ۴۰ سال زندگی در ایران هنوز نمی‌توانند یک موتورسیکلت یا خانه به نام خود ثبت کنند.

این محقق و متخصص جمعیت‌شناسی به مرگ‌ومیر به‌عنوان مؤلفه دیگری از جمعیت پرداخت و گفت: روزانه چندین هزار نفر در اثر حوادث و تصادف‌های جاده‌ای فوت می‌کنند که قشر عمده آن‌ها جوانان هستند و همین امر نیز در کاهش جمعیت تأثیر می‌گذارد، درحالی‌که لازم است زیرساخت جاده‌ها و ایمنی خودروها افزایش یابد.

وی به اشاره به اینکه سالانه ۴ میلیون ناباروری آن‌هم به علت ناباروری ثانویه در کشور وجود دارد، یادآور شد: در کشورهای اروپایی هزینه‌های درمان ناباروری رایگان است، اما در کشور ما تازه مقررشده مبلغی وام زوج‌های نابارور داده شود.

پژهان با بیان اینکه در حوزه جمعیت‌شناسی برخی افراد غیرمتخصص اظهار نظر می‌کنند، افزود: لازم است عقلانیت را در حوزه مسائل جمعیت‌شناسی چاشنی کار خود قرار دهیم تا بتوانیم آینده ایران را از نظر جمعیتی تماشایی ببینیم.

وی با اشاره به پارادایم اقتصادی جدید، گفت: در قدیم گفته می‌شد کشوری ثروتمند است که دارای منابع گاز و نفت ... باشد، اما امروزه کشوری که منابع انسانی بیشتری داشته باشد، ثروتمند تلقی می‌شود.

این محقق و متخصص جمعیت‌شناسی در ادامه افزود: مطالعات و تحقیقات جمعیت شناختی پیش‌بینی می‌کند به علت اجازه مهاجرت گسترده به کشورهای آمریکایی و اروپایی تا ۲۰ سال آینده همگان به آن‌ها ملحق خواهند شد. با گذر زمان این جمعیت کاهش پیدا کرده و پیش‌بینی می‌شود کشورهای آفریقایی به علت داشتن سرمایه و نیروی انسانی حرف اول را بزنند. البته نگاه دیگری نیز وجود دارد که کشورهای حوزه خلیج‌فارس از نظر اقتصادی قدرتمند خواهند شد.

پژهان در پایان با بیان اینکه لازم است بخش‌هایی از قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده صلاح شود تا از فاجعه‌های بعدی جلوگیری شود، خاطرنشان کرد: ماده و بندهایی در این قانون تصویب‌ شده که نه‌تنها مشکل خانواده و جمعیت را حل نکرده، بلکه به مشکلات افزوده است.

وی با اشاره به اینکه توزیع جمعیت، نظام برنامه‌ریزی‌های کشور را تعیین می‌کند، یادآور شد: قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده اولین کار بزرگ جمعیتی در ایران است، انتظار داریم با موفقیت انجام شود و صرفاً بر روی کاغذ نماند.

رویا یاوری؛ خبرنگار افتخاری ایسنا اصفهان

انتهای پیام