علی یوسفی امروز، ۱۹ آبان ماه، در اولین نشست گفت‌وگومحور همایش ملی الهیات شهر با موضوع بررسی سه‌گانه زائر، مجاور و خادم و نسبت آن با مفهوم شهروندی در شهر مشهد که به صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: من معتقدم در تعریف شهر، شهر مشهد به عنوان نمونه فعلی و مورد بحث، باید میان گفتمان علمی و مذهبی تفکیک قائل شویم. گفتمان مذهبی از لایه‌های زائر، مجاور و خادم تشکیل شده اما گفتمان علمی جهان‌شمول‌تر است و دلالت بر شهرنشینی، شهروندی و حق بر شهر دارد.
وی ادامه داد: در حال حاضر تا اندازه‌ای در مورد هر یک از این مضامین دانش تولید شده است. امروز رشته‌های متعددی با محوریت شهر مانند جامعه‌شناسی شهری، مطالعات شهری، برنامه‌ریزی شهری، شهرسازی، اقتصاد شهری، سیاست شهری و بسیار از رشته‌های تخصصی مربوط در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاهی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های سراسر دنیا تدریس می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: بنابراین به نظر من در مقام نظر لازم است این تفکیک گفتمانی را قائل شویم و بین رویکرد خود در تعریف شهر را با گفتمان علمی شهروندان شهر مشهد تفکیک قائل شویم؛ با این حال در مقام عمل و در مواجه با شهر و شهرنشینان باید عناصر سه‌گانه زائر، مجاور و خادم را هم‌گرا بدانیم چون هر سه عنصر به شهروند مربوط است.
یوسفی تصریح کرد: زمانی که صحبت از شهروند می‌کنیم، باید بدانیم شهروند یک تعریف جهان‌شمول دارد. در این تعریف شهروند به معنای عضو جامعه ملی بودن صرف نظر از هویت قومی، مذهبی، جنسیتی و... فرد و فارغ از هرگونه دسته‌بندی، گروه‌بندی و تعلق اجتماعی فرهنگی است. این عضویت حقوقی را برای فرد ایجاد می‌کند که این حقوق رابطه او با دولت ملی و یا دولت ملت را مشخص خواهد کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: زمانی که در مشهد بین گفتمان علمی با گفتمان مذهبی تفکیک قائل شویم، محورهای جدیدی برای طرح بحث ایجاد می‌شود. بر این اساس یکی از سوالات مهم این است که چگونه می‌توان نسبت زیارت با گردشگری، شهرنشینی با شهروندی و زائر با شهر را بازتعریف کرد.
مذهب عاملی اساسی در شکل‌گیری شهر مشهد
یوسفی با بیان اینکه برای گره‌گشودن از این تعارض ظاهری باید نسبت شهر مشهد با مذهب مشخص شود، خاطرنشان کرد: بدون شک مذهب یک عامل اساسی در شکل‌گیری شهر مشهد به شمار می‌آید چرا که پس از دفن امام رضا(ع) در این شهر به نوعی سازمان و زندگی اجتماعی حول محور این آرامگاه شکل گرفت و همین امر باعث شد که مشهد چهره مذهبی به خود بگیرد.
وی تصریح کرد: البته درست است که مشهد یک شهر مذهبی است اما منحصر به مذهبی بودن نیست بلکه ویژگی تجاری بودن را نیز با خود همراه دارد و ابنیه، امکانات و زیرساخت‌هایی که به مرور زمان در آن شکل گرفته همواره کارکردهای این شهر را تغییر داده است.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: به عبارتی اگر واقع‌بینانه‌تر به شهر نگاهی بیاندازیم، می‌توانیم جریان زندگی روزمره این شهر را بررسی و سازمان اجتماعی و اقتصادی آن را شناسایی کرده و در عین حال سازمان مذهبی مشهد را نیز مورد توجه قرار دهیم. با چنین دیدگاهی متوجه خواهیم شد که نمی‌توان تنها صفت مذهبی را برای شهر مشهد در نظر گرفت زیرا بخش قابل توجهی از حیات جاری شهر مشهد در ساحت مذهب به معنای دقیق کلمه قرار نمی‌گیرد.
یوسفی تصریح کرد: در مجموع شهر مشهد علاوه بر اینکه شهری مذهبی بوده یک شهر تجاری نیز به شمار می‌آید و از امکانات تفریحی بسیار گسترده‌ای نیز برخوردار است؛ به گونه‌ای که ۵۰ درصد از مراکز اقامتی و بیش از ۵۰ درصد از مراکز پذیرایی و رستوران‌های کشور در این شهر قرار دارد. وجود همین مراکز برای این شهر جاذبه خلق می‌کند.
اولویت برخی مردم در سفر به مشهد زیارت نیست
وی یادآور شد: ممکن است برخی بر این باور باشند که هر کس به شهر مشهد سفر می‌کند، لزوما بابت جنبه مذهبی این شهر است؛ در حالی که اینگونه نیست و بسیاری هستند که اولویت آن‌ها در سفر به مشهد زیارت نیست و با این هدف به این شهر سفر نمی‌کنند. اینان بنا دارند این شهر را با تمام ویژگی‌ها و امتیازاتی که دارد، ببینند و در کنار آن زیارتی هم دارند.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: در مجموع و به نظر من شاید این تعریف کلی قابل دفاع‌تر باشد که زائر، مجاور و خادم همگی شهروند بوده و از حقوق و تکالیف شهروندی نیز مستثنی نیستند.
یوسفی تأکید کرد: با چنین دیدگاهی نوبت به بررسی جایگاه مباحثی مانند عدالت در شهر، حق بر شهر، حق و تکالیف شهرنشینی و چارچوب تعریفی شهر مذهبی پرداخت.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: با توجه به وضع موجود کنونی و با بررسی سابقه چند دهه اخیر شهر مشهد متوجه خواهیم شد در تجربه تاریخی این شهر ولو در مقیاسی کوچک چنین مباحثی جریان پیدا کرده است.
یوسفی تأکید کرد: اینکه گفته می‌شود شهر مشهد را به نقطه صفر بازگردانیم و مجددا آن را بسازیم، ایده قابل اجرایی نیست چون در هیچ نقطه‌ای از دنیا، چه در جهان اسلام، چه در جهان تشیع و حتی جهان غیرمسلمانان چنین نمونه‌ای وجود ندارد.
وی ادامه داد: به همین جهت لازم است بین آنچه که از آن به عنوان دین در متون با دین در جریان زندگی افراد یاد می‌شود، تفاوت قائل شد. در واقع بهتر است به دین آنگونه که جریان دارد، نگاه کنیم تا به درکی از واقعیت برسیم.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: برای ملموس‌تر شدن این موضوع می‌توان به این مساله اشاره کرد که بسیاری از آموزش‌ها و آموزه‌های مذهبی وارد جریان زندگی اجتماعی نشده است. به عنوان نمونه بسیاری از ائمه معصوم(ع) فرمایشات و تأکیدات فراوانی در خصوص زندگی انسان‌ها داشته اما تنها بخشی از آن وارد جریان زندگی شیعیان شده است. علاوه بر این همان بخشی که وارد زندگی مسلمانان شده، با یکسری مطالب و عناصر اجتماعی و فرهنگی نیز آمیخته شده که گاهی از آن به عنوان خرافه یاد می‌شود.
یوسفی گفت: مشهد بیش از سایر کلان‌شهرهای کشور با برخی چالش‌ها، آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی مواجه است. البته دلایل متعددی وجود دارد که این شهر با اینگونه چالش‌ها مواجه شده است. در حقیقت این چالش‌ها حاصل یک اراده و تصمیم درست یا غلط و یک سیاست‌گذاری است.
وی تاکید کرد: باید دید که چگونه می‌توان وضع نابهنجاری که حداقل در بخش‌هایی از این شهر جریان دارد، به سمت بهبود هدایت کرد. البته می‌توان با استفاده از یک برنامه کاملا سنجیده و متناسب با ظرفیت‌های علمی و تخصصی موجود در جهان و کشور به سمت ساخت شهر از نو حرکت کرد.
انتهای پیام
نظرات