علیرضا آزاد در نشست مجازی انجمن علمی فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد که شامگاه چهارشنبه، ۱۲ آبان، با موضوع «چگونه دیندار بمانیم» برگزار شد، در خصوص چگونگی دانستن دینداری اظهار کرد: پرسش چگونه دیندار بمانیم نوعی استفهام انکاری نبوده و هدف از این سوال بررسی تعریف، خاستگاه‌ها و انواع رویکردهای دینی نیز نیست.
وی بیان کرد: معمولا هنگامی که مشکلی ایجاد می‌شود یا بایدها انجام نمی‌شود، سه حالت ایجاد می‌شود؛ به این صورت که یا فرد نمی‌خواهد یا نمی‌داند یا نمی‌تواند کار مورد نظر را انجام دهد. این سه مورد اضلاع مثلث بسیار مهمی در شناخت و تحلیل وقایع و در پیش گرفتن راهکارهاست. وارد شدن خلل به دیندار ماندن خود یا دیگران را نیز می‌توان در این مثلث تعریف کرد.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: به عبارتی یا نمی‌دانیم دینداری چیست یا نمی‌خواهیم دیندار بمانیم یا این که نمی‌توانیم دیندار بمانیم. در ذیل هر یک از این سه حالت ۲ پرسش ایجاد می‌شود به این شکل که چرا نمی‌دانیم و چگونه باید بدانیم؛ چرا نمی‌خواهیم و چگونه باید بخواهیم و چرا نمی‌توانیم و چگونه باید بتوانیم؟ قاعدتا در گام نخست باید چرایی‌ها را حل کنیم و پس از آن به سراغ یافتن چگونگی‌ها برویم و پیش از این ۲ پرسش نیز باید چیستی‌ها را دریافته باشیم.
مهم‌ترین راهکار برای شناخت دینداری معاشرت با دین‌داران واقعی است
آزاد عنوان کرد: به نظر من مهم‌ترین راهکار برای شناخت دینداری معاشرت و هم‌نفسی با دین‌داران واقعی و افرادی است که مظهر دین هستند. در حالی که مشکل اصلی دینداری امروز این است که الگوی دینی مشاهده نمی‌شود. به گونه‌ای که در کتاب‌ها در خصوص عرفا مطالعه می‌کنیم اما عارفی در میان خود نمی‌بینیم.
وی خاطرنشان کرد: با وجود اینکه در سال‌های گذشته کتاب‌ها و مقالات نگاشته شده در زمینه دین چندین برابر شده اما دینداری متناسب با آن رشد نیافته است چراکه با انسان دیندار هم‌نشینی نداشته‌ایم. در واقع دیدن رفتارهای دینی از عالمان دینی هزاران برابر خواندن کتاب و مقاله اهمیت می‌یابد و بر دینداری افراد تأثیرگذار است. انجام واجبات، ترک محرمات و تا حد امکان پرهیز از مکروهات و رعایت مستحبات پایه‌های اصلی دینداری است. با این حال آنچه به عنوان دلدادگی نسبت به دین و درک وجودی از دین می‌دانیم، در معاشرت‌های معمول با دین‌داران واقعی حاصل می‌شود.
در مطالعه زندگی اولیاء خدا به دنبال اخلاقیات و نه کرامات آن‌ها باشیم
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: خداوند در حدیثی قدسی فرموده «مَن طَلَبَنی وَجَدَنی، مَن وَجَدَنی عَرَفَنی وَ مَن عَرَفَنی اَحَبَّنی وَ مَن اَحَبَّنی عَشَقَنی وَ مَن عَشَقَنی عَشَقتَهُوَ مَن عَشَقَتَهُ قَتَلتَهُ وَ مَن قَتَلتَهُ فَعَلی دِیَتَهُ وَ مَن عَلی دِیَتَهُ فَاِنّا دِیَتُهُ؛ آن کس که مرا طلب کند، می‌یابد؛ آن کس که مرا یافت، می‌شناسدم؛ آنکه مرا شناخت، دوستم می‌دارد؛ آنکس که دوستم داشت، به من عشق می‌ورزد؛ آن کس که به من عشق ورزید، من نیز به او عشق می‌ورزم؛ آن کس که به او عشق ورزیدم، کشته‌ام می‌شود و آن کس که کشته‌ام شود، خون بهایش بر من واجب است و آن کس که خون بهایش بر من واجب است، پس من خودم خون بهایش هستم». در شرایطی که دسترسی به اولیا خدا وجود ندارد، باید به سراغ آنچه در خصوص آن‌ها نوشته و یا گفته شده است، برویم. مطالعه زندگی اولیاء الله بسیار اثرگذار بوده و همواره توصیه می‌شود.
آزاد اضافه کرد: در دینداری توجه به ۲ نکته بسیار حائز اهمیت است. آنچه در خصوص اولیاءالله می‌نویسند، عموما مربوط به دوران کهنسالی آن‌هاست؛ بنابراین جوانان لازم نیست همچون کهنسالی آنان رفتار کنند. دومین نکته اینکه در مطالعه زندگی اولیای خدا به دنبال اخلاقیات و نه کرامات آن‌ها باشیم. اخلاقیات آن چیزی است که در طول زندگی افراد دیده می‌شود؛ در حالی که کرامات چیزی میان دین‌داران و خداوند است. در واقع ما منکر کرامات نیستیم اما نمی‌توانیم از کرامات بزرگان الگوبرداری کنیم؛ در حالی که الگوبرداری از اخلاقیات به راحتی میسر است.
دینداری بسیار ساده است
وی تصریح کرد: مأنوس بودن با سرچشمه‌های دین دومین راهکار برای دانستن چگونگی دینداری به شمار می‌رود. مطالعه متون دینی همچون ترجمه قرآن، صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه تأثیر به‌سزایی در دینداری انسان ایجاد می‌کند؛ به گونه‌ای که حتی در صورت کمبود وقت مطالعه کلمات قصار نهج‌البلاغه نیز بر آدمی بسیار اثرگذار است. دینداری بسیار ساده است؛ همانطور که پیامبر اکرم(ص) فرمود به دینی آسان مبعوث شدم. در حالی که گاهی مشاهده می‌شود بازارگرمی‌هایی در دین صورت می‌گیرد، اصطلاحات، مسائل و قضایایی بیان می‌شود که دینداری و دین‌ورزی را برای بندگان خدا دشوار می‌سازد.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: همچنین در مواجهه و تأمل در آیات قرآن در اولین مرحله لازم نیست به سراغ تفاسیر و سایت‌ها و کتاب‌های گوناگون برویم بلکه باید در خصوص آیات تفکر کنیم. همانطور که سهروردی به فرزند خود این‌گونه وصیت می‌کند که قرآن را چنان بخوان که گویی بر خود تو نازل می‌شود. متأسفانه امروز از سرچشمه‌ها و منابع اصلی دینداری مانند نهج‌البلاغه، قرآن و صحیفه سجادیه فاصله گرفته‌ایم.
آزاد با بیان اینکه انتظارات متعادل دینی از خود سومین راهکار برای پاسخگویی به پرسشی در خصوص چگونگی دانستن دینداری است، گفت: به نوعی لازم است تکلیف خود را با دین حداقلی و دین حداکثری مشخص کنیم. دان کیوپیت در کتاب «دریای ایمان» فلسفه دینداری را بیان می‌کند. او می‌گوید که جزر و مد دریا تغییری در ماهیت دریا بودن آن ایجاد نمی‌کند. بنابراین عمل نکردن به بخشی از دین و احکام دینی یا شبهه داشتن نسبت به برخی موضوعات به معنای دیندار نبودن نیست.
وی با اشاره به قاعده تشکیک وجود ملاصدرا بیان کرد: در تئوری سیستم‌های پیچیده بیان می‌شود که سیستم پیچیده هماهنگ و سیستمی عالی است که هیچ جزئی از آن بیکار نیست. به این صورت که با حذف هر یک از اجزا راندمان سیستم کاهش می‌یابد اما سیستم‌های پیشرفته پیچیده هیچ‌گاه با حذف یک جز از کار نمی‌افتد. از این رو هیچ جزئی نقش تعیین‌کننده حیات و مرگ سیستم را بر عهده ندارد و عملکرد اجزا بر راندمان کل سیستم اثرگذار است.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: در آیه ۱۴ سوره حجرات آمده «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا ۖ قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَٰکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ ۖ وَإِنْ تُطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا یَلِتْکُمْ مِنْ أَعْمَالِکُمْ شَیْئًا ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ اعراب بر تو منت گذارده و گفتند ما ایمان آوردیم. بگو شما که ایمانتان از زبان به قلب وارد نشده به حقیقت هنوز ایمان نیاورده‌اید لیکن بگویید ما اسلام آوردیم و اگر خدا و رسول وی را اطاعت کنید، او از اجر اعمال شما هیچ نخواهد کاست و از گناه گذشته می‌گذرد که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است». در حقیقت اسلام آن‌ها پذیرفته است در حالی که ایمان آنان مورد پذیرش قرار نگرفته است. همچنان که بیت «در ره عشق نشد کس به یقین محرم راز/هر کسی بر حسب فکر گمانی دارد» نیز به این مساله اشاره شده است.
رفتار دین‌داران را ملاک دینداری خود قرار ندهیم
آزاد ادامه داد: چهارمین راهکار را می‌توان این‌گونه بیان کرد که رفتار دین‌داران را ملاک دینداری خود قرار ندهیم. برخی افراد دیندار و برخی دین‌ورز هستند. دین‌داران در واقعیت به دین باور دارند و در عمل تلاش می‌کند تا به باور خود جامه عمل بپوشاند. برخی دیگر به سبب اینکه دین پلکان ارتقای دنیایی و یا ابزار دستیابی به قدرت و ثروت می‌شود، دین می‌ورزند و فارغ از باطن خود به دینداری تظاهر می‌کنند. اینچنین افراد در طول تاریخ همیشه بوده‌اند و تنها مربوط به دوره کنونی زندگی ما نیستند؛ به شکلی که حافظ نیز در بیت «صوفی شهر بین که چون لقمه شبهه می‌خورد/پاردمش دراز باد آن حیوان خوش علف» این افراد را چنین توصیف می‌کند.
وی اضافه کرد: اگر ناگزیر به انتخاب ملاک و معیار دینداری بر اساس اشخاص شویم، باید به دنبال کسانی باشیم که رفتار مومنانه دارند و تنها بر اساس گفتار مومنانه آن‌ها الگوبرداری نداشته باشیم. خداوند در سوره مبارکه بقره می‌فرماید «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَیٰ وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ هر یک از مسلمانان و یهود و نصاری و صابئان -برخی آن‌ها را پیروان حضرت یحیی، برخی دیگر ستاره‌پرستان و افرادی نیز شاخه‌های از مسیحیت می‌دانند- که از روی حقیقت به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نیکوکاری پیشه کند، البته آن‌ها از خدا پاداش نیک یابند و هیچ‌گاه بیم‌ناک و اندوهگین نخواهند بود». بنابراین دایره دین‌داران بسیار گسترده است. معتقدم لازم است دایره دین‌داران وسیع شود. در این مسیر نباید ملاک را قول و گفتار افراد قرار دهیم بلکه عمل افراد به دین را به عنوان سنجه برگزینیم.
دین را از افراد فرانگیریم
آزاد گفت: دین را از افراد فرانگیریم و اگر قصد داشتیم از برخی افراد الگوبرداری کنیم، در حقیقت دین را از صاحبان معرفت بگیریم نه صاحبان قدرت زیرا افرادی که قدرت را در اختیار دارند، این قدرت را نیز دارند که کار خود را صحیح جلوه دهند اما کسانی که قدرت ندارند، در بسیاری از مواقع بر اساس ضعف، عمل صاحبان قدرت را نیک و عزیز برمی‌شمارد.
وی اضافه کرد: راهکار پنجم این است که قضاوت دیگران را معیار و سنجه قضاوت در مورد دینداری خود قرار ندهیم. بسیاری از افراد در دوران نوجوانی سعی می‌کنند زیبایی ظاهری آن‌ها را دیگران ببینند؛ لذا نباید در حوزه دینداری در سطح نوجوانی باقی بمانیم. به تعبیری دیندار بودن از نگاه دیگران به معنای دینداری واقعی و عدم دینداری از نظر دیگران به معنای عدم دینداری ما نیست.
انتهای پیام
نظرات