حسین زندی، فعال میراث فرهنگی و محیط زیست در همدان درباره این کشف تازه به ایسنا گفت: در خورزنه تا کنون چند غار شناسایی شده که تعدادی از آن‌ها دستکند بوده که گمان می‌رود به دوره "مهرپرستی" مربوط باشد، اما غار جدیدی شناسایی شده که البته اهالی از وجود آن خبر داشتند و امروز با همراهی دکتر محمدیان منصور که پرونده ثبت خورزنه را نیز پیگیری می‌کند، بازدیدی از این غار داشتند. غارهایی که در گذشته یافته شده‌ بیشتر دستکند بوده‌اند، اما غاری که اخیرا شناسایی شده طبیعی است و زوایای پنهان زیادی دارد.

او همچنین گفت: به تازگی طرحی برای گردشگری خورزنه از طریق اداره میراث فرهنگی استان همدان تهیه شده و پرونده ثبت آن نیز آماده است، به نظرم با کشف این غارِ جدید، ثبت فوری پرونده خورزنه ضرورت پیدا می‌کند و بهتر است که زودتر به سرانجام برسد؛ چرا که این محوطه تاریخی با معضل زمین‌خواری مواجه شده است، برخی از اهالی به زمین‌های اطراف این محوطه که حدود ۱۸۰ هکتار می‌شود، روی آورده‌اند.

این کنشگر میراث فرهنگی افزود: علاوه‌بر غار خورزنه، کوه خورزنه و گورستان قدیمی، تپه شاه تهماسب هم در این محوطه واقع شده که زمین‌خواری تهدیدی جدی برای آن‌ها است. علاوه بر این، محوطه با معضل آفرود و موتورسواری مواجه است که فرسایش خاک را سریع‌تر و آسیب‌هایی را به گونه‌های جانوری و گیاهی این منطقه وارد کرده است. لازمه حفاظت از این منطقه و جلوگیری از تخریب بیشتر آن، ثبت سریع‌تر خورزنه است.

در ویدئویی که توسط صاحب محمدیان منصور تهیه شده و به‌دست ایسنا رسیده، بخش‌هایی از داخل این غار تازه شناسایی‌شده نشان داده می‌شود.

صاحب محمدیان منصور، عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا و مدیر پروژه تبدیل خورزنه به سایت‌ موزه تاریخ طبیعت و ورزش که از نزدیک این غار را بررسی کرده است، گفت: بعد از  مطالعات روی تپه خورزنه که توسط دانشگاه بوعلی سینا و کارفرمای پروژه که سازمان میراث فرهنگی همدان است، انجام شد، چهار غار در خورزنه شناسایی شد که دو غار دستکند بود و دو غار دیگر طبیعی بود. اهالی آن منطقه به تازگی از یک غار دیگر خبرهایی دادند که ابتدا تصور می‌کردیم یکی از آن چهار غار باشد، اما با اطلاعاتی که اهالی دادند، کنجکاوی در ما ایجاد شد و این غار را از نزدیک بررسی کردیم.

او افزود: در غار با مسیر صعب‌العبور و تونل‌های متعددی مواجه شدیم، بلورهای سلیس درون غار فراوان بود. به سختی حدود ۴۰ – ۳۰ متر پایین رفتیم. به گفته یکی از بومی‌های اهل روستای تفریجان این مسیر تا ۵۰۰ متر هم ادامه دارد و وارد فضاهای بزرگ‌تری می‌شود. ویژگی جالب این غار تازه شناسایی‌شده، برخلاف دیگر غارهای خورزنه، طبیعی بودن آن است. بومی‌ها در بخش‌هایی از غار آب مشاهده کرده‌اند، ولی در بخش‌هایی که ما بررسی کردیم نشانه‌ای از آب نبود. تقاضا دارم از کارشناسان سازمان محیط زیست و میراث فرهنگی سریع‌تر برای حفاظت از این غار اقدام کنند، مسیر شناسایی شود و اگر قابل بازدید است مطالعات و اقدامات بعدی انجام شود.

خورزنه در سه کیلومتری شرق همدان، میان چهار روستای حصار آقا شمسعلی (غرب)، مزدقینه (شمال)، کشین (جنوب) و تفریجان (شمال شرقی)  واقع شده است. واژۀ خور از ریشۀ پهلوی و مشتق از «هور» به معنی خورشید، «آفتاب»، فرشتۀ موکل بر خورشید است و روز یازدهم از هر ماه خورشیدی را خورروز می‌گویند. خورزنه را محل طلوع خورشید دانسته‌اند. در این منطقه تعدادی غار شناسایی شده که در یکی از این غارهای دستکند و بخش‌هایی از کوه و محطوه خورزنه، حکاکی‌هایی مشاهده شده است.

در بین علامت‌ها و نوشته‌های موجود در غار دستکند و کوه خورزنه، حکاکی و برآمدگی‌هایی به صورت دایره دیده می‌شود؛ خورشیدواره‌هایی در قطرهای مختلف از ۱۰ سانتی‌متر تا یک و نیم متر. این محوطه با وجود تپه و گورستان تاریخی آن هنوز ثبت ملی نشده و اطلاعات زیادی هم از آن در دسترس نیست.

در برخی پژوهش‌ها آمده که «کوه خورزنه همدان، معدن مناسبی در دوره تاریخی برای ایجاد بناهای سنگی شهر در دوره هخامنشیان بود، ولی برخی معتقدند به‌دلیل پوکی و تردی سنگ‌ها مواد موجود در این کوه نمی‌توانسته برای ساخت‌وساز مناسب باشد. یاقوت حموی بغدادی در قرن هفتم قمری در کتابش به نام «معجم البلدان» آورده که «خورزنه کوهی است به همدان، به دروازه همدان که شیر سنگی همدان که به گمان مردم آن‌جا، طلسم ایشان است و آفت‌ها را از ایشان بازمی‌دارد از این کوه کنده شده است.»

انتهای پیام