در ادامه گزارش‌های سریالی خبرگزاری ایسنا، مبنی بر فرصت‌ها و چالش‌های احداث سد فینسک، در این قسمت، با کارشناسی به گفت‌وگو پرداختیم که موافق اجرای این طرح جنجالی است.

خبرگزاری ایسنا در مازندران، در دو قسمت گذشته طی گزارش‌هایی با عناوین "احداث سد فینسک در سکانس چالش‌های سریالی" و "فینسک یک پروژه دانشجوییِ دورهمیِ خوابگاهی!" نظر مخالفان این طرح منتشر شده است.

به گزارش ایسنا، استان سمنان بیش از ۷۰۰ هزار نفر جمعیت داشته و با ۹۷ هزار و ۴۹۱ کیلومترمربع بیشتر از ۴ برابر مساحت استان مازندران وسعت دارد، میانگین بارش درازمدت این استان حدود ۱۰۹ میلیمتر بوده که در مقایسه با شاخص کشوری یعنی ۲۵۰ میلیمتر در سال، رقمی کمتر از نصف میانگین را داراست.

بر این اساس استان سمنان نیازمند تامین منابع آبی است و در این راستا حداقل ۹ سد با هسته رسی احداث شده که سد فنیسک با گنجایش حدود ۱۲ میلیون مترمکعب به آن ها اضافه می‌شود. اگر بیلان حجم کل آب استان هزار و ۲۰۰ میلیون مترمکعب باشد، سد فنیسک یک درصد آب استان را شامل شده که بین ساری و سمنان قرار گرفته و بر روی رودخانه اسپی رود ساخته خواهد شد.

ارتفاع سد مخزنی فینسک از بستر رودخانه ۵۷ متر، طول تاج سد ۴۱۱ متر بوده که آب این سد برای مصارف مختلف شهر سمنان در نظر گرفته شده است. سدهای استان سمنان حدود ۱۵۷ میلیون مترمکعب گنجایش دارند که سد فنیسک در صورت احداث ۷.۱ درصد از کل ظرفیت استان خواهد بود.

یک کارشناس حوزه آب و انرژی معتقد است: برخلاف ادعای برخی افراد، سدسازی در دنیا هنوز هم برای مصارف مختلفی نظیر تامین آب شرب و تولید برق در سرچشمه رودخانه ها رواج دارد و کاملا منسوخ نشده و هم اکنون چندین سد مخزنی نظیر سد فینسک در کشورهایی افریقایی توسط کشور چین در حال ساخت است.

دکتر محمدرضا نائیجی در گفت و گو با ایسنا به عنوان نمونه موفق، از تونل انتقال آب چشمه روزیه از شهمیزراد به شهر سمنان که سبب رضایت هر دو جامعه مبدا و مقصد بوده یاد کرد و گفت: استان سمنان هم اکنون ظرفیتهای لازم را برای جذب ۱۶۰ میلیون مترمکعب سیلاب های ناگهانی برای تغذیه آبخوان ها را داراست.

نائیجی سدسازی را در ۲ بعد مطلوب ارزیابی کرد و افزود: از آنجا که پیمانکاران بزرگ ملی توانمندی بالایی برای احداث سد در کشور دارند و ماشین آلات فراوان آن ها نیز در صورت بکارنگرفتن مستعمل خواهند شد، لذا ساخت سد فینسک هم کمکی به تامین آب شرب شهر سمنان و توسعه مراکز و شهرک های ویلایی برای جذب سرمایه گذاران کرده و هم توانایی پیمانکاران داخلی که سرمایه مهمی هستند را حفظ خواهد کرد.

وی با بیان اینکه اخیرا در زمینه کشت های آبی در سمنان خوب عمل شده و انتقال آب این سد سبب گسترش کشت ‌های آب‌ دوست و آفتاب‌ دوست مانند هندوانه و پنبه در شهر سمنان می ‌شود اظهار کرد: اکنون استان دارای مراکز کشت تخصصی غلات و حبوبات و محصولات زراعی آبی دیگری در گرمسار و میامی و شاهرود است و نیز ظرفیت بالای تولید ماهیان گرمابی و سرد آبی این استان که در حال حاضر بیش از ۶۳۰ واحد استخر و بند است، با این انتقال افزایش خواهد یافت.

این محقق، مولف و پژوهشگر به رتبه ششم استان سمنان از نظر تامین آب شرب در کشور اشاره کرد و خواستار انتقال آب از حوضه های مجاور برای جبران نقایص استان شد و افزود: نکته مهم در مبحث آب سمنان این است که در این استان شبکه های جا به جا کننده آب بین حوضه ای وجود ندارد که از این حیث کاملا استان در جهت توسعه پایدار گام برداشته است.

نائیجی این ادعا را که ایران رتبه ۱۳۲ از ۱۳۳ را از نظر مدیریت منابع آب دارد، کذب محض خواند و تاکید کرد: در مقایسه بین تلفات آب بین استان های هدف، ذکر این موارد لازم است که در استان سمنان تا ۲۴ درصد آب در شبکه های آبرسانی از بین رفته در حالی که در مازندران ۲۸ درصد آب شبکه آبرسانی هدر می‌ رود، مضاف بر اینکه ۸۸ درصد آب شرب مازندران از چاه ها تامین شده و سمنان تنها ۵۰ درصد آب شرب را از چاه ها تامین می‌ کند؛ اما شانس بزرگ مربوط به افت تراز سطح آب زیرزمینی است که در مازندران کمتر از سمنان است.

وی لزوم انتقال آب استان مازندران و سرشاخه سد شهید رجایی را نیاز به آب فراوانتر سمنان به دلیل تبخیر زیاد عنوان کرد و افزود: مردم شهر سمنان و قطعا مناطق مسکونی غیرآپارتمانی اطراف نیاز به آب فراوان دارند چراکه هم اکنون مردم این استان در کنار کمبود آب، استرس کم آبی در آینده دارند و بدون انتقال آب از سایر استانهای شرقی و غربی و شمالی، امکان توسعه سرمایه گذاری بهینه در استان وجود ندارد.

این کارشناس حوزه آب و انرژی با اشاره به اینکه میانگین آب زیرزمینی بهره‌برداری شده استان سمنان هزار و ۶۲ میلیون مترمکعب است که ۸۸.۶ درصد آن در بخش کشاورزی استفاده می‌شود، گفت: هر چند سد فنیسک فقط ۱۲ میلیون مترمکعب آب را به استان سمنان وارد می کند اما باعث می شود کمی از فشار بر منابع آب زیرزمینی سمنان کم شود.

نائیجی از فعالیت های گسترده بسیار برای کنترل آب در این استان در آینده نظیر آبخیزداری، آبخوان داری و تغذیه مصنوعی در کنار ایجاد و هزینه برای سد فینسک خبر داد و اظهار کرد: در صورت تخصیص بودجه و اراده می ‌توان بیش از ۱۳ برابر سد فنیسک یعنی حدود ۱۶۰ میلیون متر مکعب آب را از طریق تغذیه مصنوعی در استان سمنان به منابع آبی اضافه کرد اما چون در حال حاضر بودجه لازم برای تغذیه مصنوعی آبخوان ها و مخازن آبرفتی جهت توسعه پایدار تخصیص داده نمی‌ شود، بنابراین تنها راه تامین آب استان هایی مانند سمنان، همراهی مقامات استان و مردم با شرکت های بزرگ سدسازی است.

وی سد سازی را به مثابه راه میانبر برای تامین نیاز آبی کنونی سمنان دانست و تصریح کرد: مردم نمی توانند به قدرت ناچیز گروه های مهندسی تازه تاسیس شده تغذیه مصنوعی دل خوش کنند و بیش از این منتظر روشهای آبخوان‌داری و تغذیه مصنوعی باشند و قطعا بودجه لازم و موثر برای این امور فراهم نخواهد شد و باید سریعا، به هر طریقی، از هر جایی و با هر هزینه ای آب استان به ویژه شهر سمنان را تهیه شود.

این محقق و کارشناس حوزه آب و انرژی، خطاب به مسئولین استان سمنان، همراهی با جریان غالب و قدرتمند سدسازی را تنها اراده موجود برای حل مشکل آب سمنان عنوان کرد و گفت: در کنار این مسئله، مقادیر فراوان آب که شاید جزو بیلان آبی استان هم نباشد، جذب سیستم کشاوزی و دامداری استان خواهد شد که برای مثال می توان به روشهای جذب آب از طریق آب انبار و سیستم آبگیر مربوطه، سطوح آبگیر ناودانی شکل، سطح صیقل سنگ آب، آب انبار سنگی، آب انبار عشایری، بندهای خاکی، گابیون، پشته های خاکی و بندهای چپری اشاره کرد.

نائیجی ایجاد سیستم‌ های کوچک مانند آب انبارها در کویر را باعث دست نخورده ماندن منابع آب زیرزمینی در این مناطق معرفی و خاطرنشان کرد: همچنین ایجاد سطوح ناودانی و صیقلی در روستاهای منطقه سمنان سبب کاهش فشار به آبخوان ها می‌شود و تنها آب شرب این روستاها، از طریق چاه یا سایر منابع تامین می‌شود.

وی از توان فنی و تخصصی بالای کارشناسان استان سمنان یاد کرد و افزود: کارشناسان آب و جهاد کشاورزی با تغییر الگوی مصرف و کشت در آینده می توانند آموزش های لازم را به کشاورزان داده که این امر خود سبب کاهش شدید مصرف آب در استان خواهد شد؛ بنابراین استان سمنان در آینده به سمت کشت هایی خواهد رفت که هماهنگ با درآمد کشاورز، نیاز استراتژیک کشور، میزان آب و انژری مصرفی و میزان بارش استان بوده و معادله ای باشد که سطح آب زیرزمینی در استان را طی یک دوره افزایش دهد.

این محقق، مولف و پژوهشگر حوزه آب و انرژی با ذکر مصداقی درباره کشت و کار مطلوب اظهار کرد: حتی پسته کشت مناسبی برای استان سمنان در حال حاضر و آینده نبوده زیرا هر هکتار باغ پسته با مصرف حدود ۴۰۳۲ مترمکعب تنها ۷۵۰ کیلو پسته تولید می کند که حدود ۴۵۰۰ دلار ارزش دارد.

نائیجی افزود: استان مازندران که بیش از همه استان ها مخالف این انتقال آب بین حوضه ای است و تمام فعالان محیط زیست را بر علیه این سد متحد کرده است، باید به این نکته اساسی توجه کند که سد فنیسک کاملا دارای ارزیابی محیط زیستی علمی و تخصصی بوده و از آن دسته سدهای محدودی نیست که مسائل محیط زیستی آن از طریق رایزنی و واسطه‌گری حل کرده باشند که این هم البته سابقه ندارد.

وی با تاکید بر اینکه محیط زیست در کشور و به ویژه استان سمنان از اهمیت ویژه برخوردار بوده و ایران در این زمینه صاحب جایگاه بزرگی در دنیا است، درباره ماحصل اجرای پروژه و بررسی منافع آن گفت: این سد فقط در چند هزار هکتار جنگل و مرتع تغییر ایجاد می کند که در مقایسه با ارزش افزوده آن برای مردم، چندان مهم نیست.

نائیجی در پاسخ به برخی ادعاها، فنیسک را سد محکمی خواند که تهدید مهمی برای ساکنین و باغات پایین ‌دست در شرایط عادی بدون زلزله و بدون باران های عظیم نیست و اضافه کرد: حتی در صورت شکستن هم قطعا با سیستم های مدرن هشدار کنونی، ساکنین فرصت کافی برای تخلیه ‌مناطق پایین دست را خواهند داشت.

انتهای پیام