به گزارش ایسنا، در مراسم افتتاحیه نخستین کنفرانس «پژوهش‌های نشر؛ ترجمه و توسعه فرهنگی» که روز سه‌شنبه ۲۸ اردیبهشت‌ماه در ساختمان مرکزی سازمان جهاد دانشگاهی برگزار شد، عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی و رئیس شورای سیاستگذاری این همایش، با اشاره به اهمیت نشر در مجموعه جهاد دانشگاهی، گفت: جهاد دانشگاهی در کنار دیگر فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و اشتغال فارغ‌التحصیلان به فعالیت‌های فرهنگی و نشر توجه بیشتری دارد که عمده این فعالیت‌ها دانشجومحور است، این فعالیت‌ها مستلزم نیازسنجی از دانشجویان و آشنایی با مسائل روز دانشجویان است. وجه تمایز ما نسبت به دیگر نهادهای مشابه این است که ما ابزار آشنایی با نیازهای جامعه را در اختیار داریم، رسانه‌های ایسنا و ایکنا و مرکز افکارسنجی داریم که بازوی ما در این زمینه هستند و به ما کمک می‌کنند تا به نیازهای جامعه برسیم.
او با اشاره تعداد مراکز جهاد دانشگاهی در سطح کشور که عمده فعالیت‌شان دانشجومحور است، گفت: در نگاهی کلی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی تنها مجموعه فرهنگی دانشگاهی را دارد که هرکدام از دانشجویان با توجه به نیاز خود می‌توانند با این سازمان ارتباط داشته باشند. سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی از این جهت با همتایان خود متفاوت است که انتشارات از ابتدای تاسیس جهاد در سال ۶۰ شروع به انتشار کتاب کرد و از سال ۷۹ با شکل‌گیری انتشارات تاکنون بیش از ۹ هزار عنوان کتاب که بخش عمده آن‌ها کتاب‌های مرجع دانشگاهی هستند، منتشر شده‌اند. سازمان انتشارات ضمن برپایی رویدادهای تاثیرگذار در حوزه نشر و توجه به اقتصاد فرهنگ، به تالیف و توزیع آثار فرهنگی ارزشمند می‌پردازد و این سازمان بیشترین ارتباط را با استادان دانشگاهی دارد و پل ارتباطی جهاد دانشگاهی با استادان است، این سازمان تاکنون حدود ۴۰۰ اثر از استادان دانشگاه‌ها را منتشر کرده است.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی با اشاره به هدف سازمان انتشارات، گفت: سازمان در کنار تامین محتوای کتاب‌ها، رویدادهای تاثیرگذار با هدف ترویج کتاب‌خوانی برگزار می‌کند. برگزاری این رویدادها توجه به انتشار فرهنگ است. رویدادها شامل جشنواره کتاب سال دانشجویی است که ۲۷ دوره آن برگزار شده، جشنواره ملی پایان‌نامه سال را داریم که ۱۸ دوره آن برگزار شده، مسابقه ملی پایان‌نامه سه‌دقیقه‌ای و اولین دوره مسابقه ملی کتاب سه‌دقیقه‌ای هم از دیگر فعالیت‌های این مجموعه است. در کنار این‌ها نشست‌های مستمر و منظمی در خصوص نقد کتاب نیز داریم.
رئیس شورای سیاستگذاری کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نشر با اشاره به اهمیت اقتصاد نشر گفت: ما توانستیم برندی را با عنوان «۱۶» که نامش از سالروز تاسیس سازمان جهاد دانشگاهی در ۱۶ مرداد برگرفته شده، طراحی کنیم و عمده فعالیت‌های ما از این پس با این برند خواهد بود و در ادامه به سمت جریان‌سازی در حوزه نشر خواهیم رفت. همچنین فصلمنامه «نوشتار» را به تازگی در این زمینه تاسیس کرده‌ایم که نخستین شماره آن ویژه دکتر فیرحی منتشر شده است. در حوزه بین‌المللی نشر نیز علاوه بر برگزاری این کنفرانس، فعالیت در زمینه ترجمه از زبان‌های خارجی به فارسی و ترجمه معکوس را در دستور کار خود داریم. همچنین در زمینه توزیع کتاب‌ها مذاکراتی با کشورهای منطقه داشتیم و کشورهای افغانستان و تاجیکستان قبول کرده‌اند آثارشان را در زمینه علوم انسانی منتشر و توزیع کنیم.
تشکیل دبیرخانه دائمی کنفرانس نشر
سپس حامد علی‌اکبرزاده، رئیس کنفرانس و رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی در سخنانی با بیان این‌که نشر و کتاب مقوله‌ای چندبعدی است اظهار کرد: کتاب بعد فرهنگی، اقتصادی و علمی دارد. کتاب به لحاظ فرهنگی ابزاری است که در ارتباط فردی، ارتباط بین اندیشه‌ها و سنت‌ها تاثیرگذار است. به لحاظ اقتصادی نیز کتاب پردرآمدترین صنایع فرهنگی محسوب می‌شود و نمونه آن آمازون است. به لحاظ علمی نیز کتاب مهم‌ترین ابزار ترویجی علم است.
او افزود: پرداختن به چنین مقوله‌ای از مجموعه‌هایی برمی‌آید که چندبعدی باشند و پرداختن به آن در جهاد دانشگاهی در اهداف و وظایف این سازمان محسوب می‌شود. هدف اصلی ما از برگزاری همایش تبادل نظر و جریان‌سازی و ترویج گفتمانی علمی و فرهنگی در حوزه نشر بوده و بستر مناسبی را نیز برای دیدگاه‌های بین‌المللی فراهم خواهد کرد و زمینه مناسبی فراهم خواهد شد تا با آخرین دستاوردهای دنیا در این حوزه آشنا شویم و بحث‌های تخصصی مهمی از جمله در اقتصاد نشر داشته باشیم.
علی‌اکبرزاده با اشاره به این‌که امسال بحث ترجمه و توسعه فرهنگی را نیز در این کنفرانس مطرح کردیم، اظهار کرد: ترجمه فرصت‌ها و چالش‌های مختلفی را پیش روی جامعه ما قرار می‌دهد که باید با توجه ویژه‌ای به آن پرداخت. این کار نیز با توجه به انتشار ۹ هزار کتاب در این مجموعه در راستای اهداف مجموعه جهاد دانشگاهی قرار می‌گیرد.
او با اشاره به تشکیل دبیرخانه دائمی برای این کنفرانس و ادامه فعالیت‌های آن در سال‌های آتی، گفت: در فراخوان نخستین دور از برگزاری این کنفرانس ۱۵۱ مقاله دریافت شد که ۶۲ مقاله برای ارائه سخنرانی انتخاب و محتوای آن‌ها در کتابچه چکیده مقالات کنفرانس منتشر شده است و ۲۱ مقاله نیز در خلال کنفرانس ارائه می‌شود. مقالات از ۱۱ کشورهای مختلف از جمله روسیه، آلمان، فرانسه، استرالیا، نیجریه، پاکستان و چندین کشور دیگر بوده که به زبان‌های مختلف نگارش و ارائه شده است که از این میان ۷۶ تن از نویسندگان مقاله دکتری تخصصی در زمینه علمی خود داشته‌اند و سایر مقالات نیز در سطوح کارشناسی ارشد و دکتری بوده است.
سپس پیام ویدئویی جنیفر بیرن، استاد دانشگاه سیدنی، که یکی از سخنرانان همایش بود با محوریت «بهبود ظرفیت خوداصلاحی در دانش از طریق شناسایی و اصلاح اشتباهات در آثار پژوهشی» پخش شد.
او در بخشی از این پیام گفت: پیشرفت علمی بر توانمندی ادبیات پژوهشی در روند خوداصلاحی متکی است اما تعدد اشتباهات در آثار منتشرشده و موانع موجود در اصلاح این اشتباهات، نشان می‌دهد که ظرفیت دانش در زمینه خوداصلاحی مکفی نیست.
او با اشاره به این‌که در سخنرانی خود بر اساس تجربه شناسایی و توصیف اشتباهات قابل راستی‌آزمایی در پژوهش‌های مرتبط با حوزه عملکرد ژن‌های انسانی، به چالش‌های بالقوه جدید در اصلاح اشتباهات پس از انتشار مقالات علمی می‌پردازد، ادامه داد: مطالعه ما، پاسخ‌های مجلات به شناسایی یک اشتباه مشخص در ۳۱ مقاله پژوهشی را که در ۱۳ مجله علمی بیوپزشکی منتشر شده‌اند، مقایسه می‌کند. اطلاع‌رسانی در خصوص اشتباه مربوطه در این ۳۱ مقاله، به انتشار ۲۶ جوابیه شامل ۱۴ اصلاحیه، پنج ابراز دغدغه و هفت اصلاحیه از سوی نویسنده منجر شد و در شش مورد نیز مجلات اعلام کردند که تصمیم آن‌ها این است که اقدامی نکنند.
خانم بیرن با بیان این‌که به رویکردهایی می‌پردازد که می‌تواند شناسایی و اطلاع‌رسانی درباره اشتباهات را به گونه‌ای بهنگام، کارآمد و شفاف فراهم سازد، اظهار کرد: این رویکردها، ایجاد قالبی برای تسهیل تعامل، تحلیل، بررسی و گزارش اشتباهات در آثار پژوهشی منتشرشده را شامل می‌شود و در مجموع می‌توان گفت واکنش‌ها و جوابیه‌های متفاوت مجلات در قبال مقالاتی که نوع مشخصی از اشتباه در آن‌ها وجود دارد، نشان می‌دهد تحریریه مجلات باید توجه مضاعفی در زمینه عکس‌العمل به شناسایی اشتباهات در آثار منتشرشده داشته باشند.
مشکلات نشر؛ کمبود کاغذ، کپی‌رایت و فضای مجازی
در ادامه مراسم غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، در پیامی ویدیویی با اشاره به این‌که یکی از مسائل نشر ما، درک نقش ناشر در توسعه علم و فرهنگ است، اظهار کرد: شاید خیلی‌ها ارزیابی درستی از جایگاه و اهمیت حرفه انتشاراتی در پیشرفت علم نداشته باشند. اگر شما ناشر را حذف کنید، برای مؤلف، استاد دانشگاه، مترجم و پژوهشگر به هیچ وجه امکان این‌که فکر، اندیشه و دستاورد خود را به جامعه برسانند وجود ندارد.
مدیرعامل بنیاد سعدی افزود: در واقع ناشر حاصل فکر و اندیشه معلم را دریافت می‌کند و به صورت کتاب به جامعه می‌رساند، اگر چنین حرفه‌ای در کشوری ضعیف شود، در واقع انتشار علم در آن کشور ضعیف شده و علم صدمه می‌بیند، بنابراین توجه به صنعت نشر و بررسی مشکلات آن کار بایسته‌ای است.
حداد عادل با بیان این‌که کمبود و گرانی کاغذ از مشکلات صنعت نشر ماست، ادامه داد: این موضوع بر قیمت کتاب اثر گذاشته و باعث افزایش قیمت آن شده است و دیگر برای طبقه متوسط امکان خرید کتاب وجود ندارد. ناشرانی را می‌شناسم که حرفه‌شان با خطر ورشکستگی روبه‌رو است و برخی نیز به کارهای جنبی رو آورده‌اند؛ مثلاً صنایع دستی و لباس و چیزهایی را برای فروش می‌آورند تا چرخ زندگی خود را بچرخانند، برخی نیز مغازه خود را با رقم بیشتری از درآمد انتشاراتی به ساندویچ‌فروشی اجاره می‌دهند.
او با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر این‌که نباید در حوزه کاغذ وابستگی به خارج وجود داشته باشد، افزود: اما از این حیث، تولید کاغذ در داخل صورت نگرفته و در اثر تحریم‌ها کاغذ و سایر لوازم نشر وارد نشده و ناشران تحت تحت فشار قرار گرفته‌اند و این موضوع باعث شده قیمت کتاب بالا برود و دانشجویان و مردم عادی قدرت خرید کتاب‌شان کمتر شده و صنعت نشر در معرض خطر قرار گرفته است.
حداد عادل با اشاره به تأثیر فضای مجازی گفت: این فضا امکانات تازه‌ای برای مطالعه ایجاد کرده که هم می‌تواند فرصت باشد و هم تهدید؛ فرصت از این جهت که در مصرف کاغذ صرفه‌جویی شود. مسئولان و دلسوزان صنعت نشر باید در مورد کاهش و جلوگیری از تهدیدهای فضای مجازی و حفظ و ارتقای فرصت‌های فضای مجازی اقداماتی انجام دهند. موضوع دیگر مسئله حقوق مولف و ناشر است که باید سازماندهی شود تا حقوق مولف، ناشر و مترجم ضایع نشود. وزارت ارشاد و قوه قضائیه باید این موضوع را ساماندهی کنند.
او در ادامه با بیان این‌که برخی کتاب‌ها بازار عمومی ندارند، توضیح داد: برخی از کتاب‌ها به اندازه کتاب‌های کنکور و دانشگاهی خریدار ندارد و معمولاً روی آن‌ها سرمایه‌گذاری نمی‌شود؛ این کتاب‌ها کتاب‌های ماندگاری‌اند اما ناشران کمتر جرأت می‌کنند آن‌ها را چاپ کنند و روی آن‌ها سرمایه بگذارند. معمولاً در کشورهای دیگر، دولت‌ها روی این کتاب‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و در ایران هم می‌توان در این بخش به صنعت نشر تنفس داد و دولت‌ها به ناشران موفق کمک کنند تا کتاب‌هایی را که بدون کمک دولت چاپ‌شان به‌صرفه نیست چاپ و در کتابخانه‌های بزرگ توزیع کنند و این میراث فرهنگی و فکری ماندگار بماند.
باید بر نگرانی‌های ترجمه قائق بیاییم
دیگر سخنران افتتاحیه این همایش محسن جوادی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.
او در سخنانی گفت: نشر کتاب در ایران تاریخ غنی‌ای دارد و به مدد همین غنای تاریخی در برابر طوفان‌های مختلف از جمله در سال‌های اخیر طوفان تحریم و کرونا ایستاد و بر مشکلات فائق آمد. اگر نگاهی به تعداد عناوین کتاب ها و ناشران ممتاز و جوان و نویسندگان جوان و مهم‌تر از همه، اندیشه‌های نو و خلاقانه‌ای که در همه زمینه‌های نشر کتاب وارد شده‌اند، داشته باشیم، می‌توانیم به آینده نشر ایران امیدوار باشیم.
جوادی در ادامه افزود: صنعت نشر در ایران بقای خود را مرهون نوآوری و خلاقیت است و کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نشر نیز یکی از گام‌های مهم در راستای رسیدن به این هدف است. این پژوهش‌ها در حوزه نشر زمینه‌های مختلفی دارد و بنا به تجربه‌ای که ما در مدیریت نشر کشور داشته‌ایم، تولید محتوایی بسیار در این زمینه مهم است. صنعت نشر نیز از دیگر حوزه‌هایی است که می‌شود در آن کار پژوهشی کرد و امیدوارم پژوهش‌هایی که صورت می‌گیرد نتیجه‌اش در اختیار سیاستگذاران حوزه نشر قرار بگیرد و همچنین بخش خصوص نیز باید برای ارتقای خود از نتایج این پژوهش‌ها بهره بگیرد.
معاون فرهنگی وزارت فرهنگ با بیان این‌که نکته مهم دیگر این همایش، موضوع ترجمه و توسعه فرهنگی است، اظهار کرد: ترجمه راهی است برای انتقال فرهنگی از کشوری به کشور دیگر و این مهم‌ترین رکن ترجمه است؛ اما مهم‌ترین انگیزه برای ترجمه، پیدا کردن راه جدید و دانش جدید است که انسان‌ها را از کشوری به کشوری و از مقصدی به مقصد دیگر می‌کشد. انگیزه‌های اقتصادی یا سیاسی نیز ممکن است وجود داشته باشد اما نمی‌توان این را به معنای بستن باب ترجمه در نظر گرفت و باید بر این نگرانی فائق بیاییم و مسیر انتقال فکر و اندیشه و نظر را داشته و برای آن برنامه‌ریزی کنیم.
جوادی با بیان تأثیر ترجمه در طول تاریخ با اشاره به ترجمه و انتقال آثار ابن سینا از شرق به غرب طی حدود صد سال، گفت: آثار او با شرایط آن دوران ترجمه و به غرب منتقل می‌شود و حتی تدریس و به آن استناد می‌شود. بنابراین نهادهای متولی در این زمینه می‌توانند مداخله مثبتی کرده و به این فرایند کمک کنند تا در مسیر درستی قرار بگیرد.
او با اشاره این‌که یکی از نکات قابل توجه این است که متنی که ترجمه می‌شود باید به تحول فکری و ایجاد گفتمان فکری در زبان مقصد منتهی شود، گفت: اگر روند ترجمه به این صورت پیش رود و بتواند منشا تحول فکری شود و اندیشه‌ساز باشد نه اندیشه‌سوز، می‌تواند بسیار مفید باشد. در ایران نیز هرچند هنوز شرایط مطلوب نیست اما وضعیت خوبی داریم که باید کمک کنیم این مسیر روند بهتری داشته باشد و در زمینه آثار فکری قوی‌تر هم بشود و از سوی دیگر آثار فارسی نیز به زبان‌های دیگر ترجمه شود. به علاوه ترجمه نیز نباید به یک زبان محدود شود و چندگانگی در این زمینه باید غالب شود چراکه از این طریق می‌توان هم جریان اندیشه و صنعت نشر را پویا و هم اقتصاد نشر را شکوفا کرد.
انتهای پیام
نظرات