به گزارش ایسنا، نسرین پرویزی در بخش اول نشست «واژه‌گزینی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی» که به مناسبت ۲۵ اردیبهشت، روز «پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی» و با حضور جمعی از دانشجویان و علاقه‌مندان به زبان فارسی توسط اتحادیه انجمن‌های علمی ــ دانشجویی زبان و ادبیات فارسی و با همکاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی به صورت مجازی برگزار شد، با روایتی از شکل‌گیری فرهنگستان‌های اول، دوم و سوم به چگونگی واژه‌گزینی در فرهنگستان پرداخت و از ضعف‌هایی که منجر به ایجاد تغییراتی در گروه واژه‌گزینی شدند گفت.
اما در بخش دوم این نشست، حاضران به مطرح کردن پرسش‌ها و بعضا پیشنهادات و انتقادات خود پرداختند و پرویزی نیز اظهارنظرها و پاسخ‌هایی را بیان کرد که در ادامه شرحی از آن‌ها را می‌خوانیم.
از شوخی‌های مردم ناراحت نمی‌شویم
در ابتدای این بحث، در خصوص واژه‌هایی جعلی که در فضای مجازی به نام فرهنگستان مشهور شده است مثل «کش‌لقمه»، «درازآویز زینتی»، «رایانک مالشی» و ... از معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی سوال شد و او پاسخ داد: من فکر می‌کنم هر بار که یک مسئله شوخی مطرح می‌شود، یک مسئله جدی پشت آن هست. یعنی ما فکر می‌کنیم واژه‌گزینی در جامعه مطرح شده است، این‌که مطرح شده خیلی خوب است چون به هر حال مردم دارند در مورد واژه‌گزینی فکر می‌کنند یا حداقل به واژه‌های ما توجه می‌کنند.
او سپس گفت: منتها مسئله‌ای که هست دوستانی که می‌خواهند این‌ها را به طور جدی مطرح کنند به جای این‌که به مصوبات ما در وبگاه یا کتاب‌های‌مان توجه کنند، به آن‌چه مردم من‌باب شوخی گفته‌اند توجه می‌کنند و این‌ها را مصوب فرهنگستان تلقی می‌کنند. ما خیلی از شوخی‌هایی که می‌شود ناراحت نمی‌شویم، چون بالاخره یک ذهن واژه‌ساز دارند. اما وقتی جدی می‌شود کمی ناراحت‌کننده است یعنی وقتی استادان این‌ها را در مجموعه‌ای می‌آورند و می‌گویند که فرهنگستان این‌ها را گذاشته، ببینید که چقدر مسخره شده، آدم احساس می‌کند که استاد نباید این را بگوید اما عموم مردم اگر من‌باب طنز می‌گویند، اشکالی ندارد و به نظر من خلاقیت به خرج می‌دهند.
فرهنگستان مرتبا اعتراض می‌کند
چندی پیش بود که فرهنگستان زبان و ادب فارسی نسبت به استفاده دوباره صداوسیما از واژه «سریال» در عنوان برنامه‌های تلویزیونی انتقاد کرد؛ در پی این ماجرا و اظهارات پیشین نسرین پرویزی مبنی بر ارتباط صداوسیما با این نهاد ذیل «دفتر ارتباط با صداوسیما»، خبرنگار ایسنا در این نشست پرسشی را مبنی بر این انتقاد علی‌رغم ارتباط پیوسته فرهنگستان و صداوسیما مطرح کرد که بخشی از پاسخ معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان چنین بود: «سریال» را از قدیم «مجموعه تلویزیونی» می‌گفتند، یعنی ما اگر «مجموعه تلویزیونی» بگوییم هیچ اتفاقی نمی‌افتد، سریال‌ها قطع نمی‌شوند. بنابراین به راحتی می‌توانند همان «مجموعه تلویزیونی» را که از قدیم هم بوده به کار ببرند.
او افزود: صداوسیما همکاری خوبی به‌خصوص در بخش رادیو با ما دارد اما مصوبات فرهنگستان در همه برنامه‌ها و توسط همه مجریان استفاده نمی‌شود. بنابراین ما این انتقاد را مرتب داریم. حتی بعضا اسم برخی مجموعه‌ها را فرنگی می‌گذارند، در حالی که می‌توانند به راحتی فارسی آن را به کار ببرند، نسبت به این چیزها فرهنگستان مرتبا اعتراض می‌کند.
این البته در حالی بود که یکی از حاضران پرسشی را درخصوص غیرفارسی بودن واژه «تلویزیون» در عبارت «مجموعه تلویزیونی» مطرح کرد و پرویزی در پی آن اظهار کرد: ما «تلویزیون» را که انگلیسی نمی‌دانیم، تلویزیون را فارسی‌شده می‌دانیم. «مجموعه تلویزیونی» درست است که دو کلمه است، اما خودشان سال‌هاست که به کار می‌برند. من هم نگفته‌ام که فرهنگستان معادلی ساخته است، من می‌گویم سال‌هاست که به کار می‌رود. حتی در تبلیغات‌شان برای یک مجموعه جدید هم می‌نویسند «مجموعه تلویزیونی»، اما وقتی درباره آن حرف می‌زنند می‌گویند «سریال».
زبان بی‌دردسرترین کار سیاسی است
در ادامه درخصوص اظهارنظرها و انتقادات گوناگون در فضای مجازی سوال شد و او در پاسخ بیان کرد: فرهنگستان اگر بخواهد جواب همه را بدهد، مرتبا باید جواب بدهد. ولی ما برای ترویج واژه‌های‌مان بخش ترویج را در گروه واژه‌گزینی داریم؛ چند سال است که احساس می‌کنیم درست است که واژه‌های‌مان ساخته می‌شوند اما این‌ها باید به دست اهل فن یا کسانی که می‌خواهند استفاده کنند برسد.
پرویزی سپس به فعالیت گروه واژه‌گزینی در فضای مجازی نیز اشاره کرد و گفت: البته ما در فضای مجازی هم فعالیت داریم، خیلی وقت‌ها می‌بینید که مطلبی را کسی در وبگاه خودش نوشته ولی خیلی عمومیت پیدا کرده، در این صورت ما سعی می‌کنیم یا جواب آن را در وبگاه فرهنگستان قرار دهیم یا این‌که از طریق همین فضای مجازی به اطلاع عموم برسانیم. در عین حال ما خیلی وقت‌ها در مصاحبه‌ها به این‌ها اعتراض می‌کنیم اما این‌که بخواهیم به تک‌تک این‌ها پاسخ بدهیم واحد بزرگی می‌خواهد چون هر روز وارد هر صفحه‌ای که در فضای مجازی می‌شوید یک نفر دارد به فرهنگستان اعتراض می‌کند و زبان هم در این مملکت متاسفانه بی‌دردسرترین نوع کار سیاسی است.
فرهنگستان برای واژه‌نامه فارسی چه کار کرده؟
همچنین اظهارنظری در خصوص این‌که واژه‌نامه‌های ما با واژه‌نامه‌های اروپایی قابل مقایسه نیستند مطرح و درخصوص اقدام فرهنگستان نسبت به تدوین یک واژه‌نامه خوب پرسش شد که واکنش معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان دراین‌باره چنین بود: فرهنگستان زبان و ادب فارسی از همان ابتدا گروهی تحت عنوان فرهنگ‌نویسی داشته، من هفت سال است که به این گروه پیوسته‌ام و اکنون معاون این گروه هم هستم. فرهنگستان دارد فرهنگ جامع زبان فارسی می‌نویسد که این فرهنگ تمام اصطلاحات روز را هم در بر می‌گیرد. منتها این فرهنگ دارد مشکل ریشه‌شناختی را حل می‌کند و ما مبتنی بر پیکره‌ای این فرهنگ را خلق می‌کنیم. از قرن سه تا کنون الفاظ را در آن می‌آوریم برای همین کمی زمان‌بر است. الان جلد دوم این فرهنگ منتشر شده و جلد سوم در چند ماه آینده منتشر خواهد شد. اما در وبگاهی هم این فرهنگ موجود است چون ما واژه‌ها را خوشه‌ای کار می‌کنیم.
چرا از مترجمان برای واژه‌گزینی استفاده نمی‌شود؟
در ادامه این نشست بحثی در خصوص ورود واژه‌های جدید توسط آثار ترجمه و نیز استفاده از مترجمان مطرح و پرسش شد و نسرین پرویزی دراین‌باره گفت: استادان ما تقریبا از همه زبان‌ها هستند و اگر هم ۴۰ سال از تحصیل‌شان گذشته باشد اما هنوز به‌روز هستند؛ کسی مثل استاد سمیعی هنوز هم همه رمان‌های روز را می‌خوانند. بنابراین آن‌ها به‌روز هستند. پژوهشگران گروه واژه‌گزینی هم اغلب جوان‌اند اما دوره را گذرانده‌اند. بنابراین ما کسی را به عنوان مترجم نمی‌آوریم، خیلی از پژوهشگران ما مترجم هم هستند. مترجمین ممکن است ترجمه کنند اما اصول واژه‌گزینی را یا حتی زبان انگلیسی‌ای را که مد نظر کار ماست، ندانند.
او در بخش دیگری از پاسخ خود به این پرسش بیان کرد: واژه‌ای که در رمانی به کار رفته بار عمومی به خود نمی‌گیرد ولی اگر از طریق کالا یا خدماتی وارد شود، جنبه عمومی به خود می‌گیرد و بسته به این‌که چقدر قرار است عمومی شود ما آن‌ها را در دستور کارمان قرار می‌دهیم.
غنی‌سازی فارسی به‌عنوان زبان علم
در این نشست همچنین یکی از حاضران این پرسش را مطرح کرد که واژه‌گزینی اصطلاحات تخصصی رشته‌های علمی (مثل زیست‌شناسی) در حالی که دانشجویان باید آموخته‌های خود از معادل‌ها را در دبیرستان فراموش کنند، چه کمکی به ادبیات و زبان ما می‌کند و معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان پاسخ داد: واژه‌های زیست‌شناسی که اصلا معضلی برای ما شد. ما از همان سال‌های اول با آموزش و پرورش ارتباط برقرار و واژه‌های کتاب‌های درسی را بررسی کردیم و بسیاری از معادل‌ها وارد کتاب‌های درسی شد. متاسفانه در مورد زیست‌شناسی این فرآیند صورت نگرفت و واژه‌ها جمع شد، حدود سه سال پیش ۱۳۵ واژه را وارد کتاب‌های درسی کردند که با مخالفت روبه‌رو شد، مشکلاتی پیش آمد و بیشتر هم مشکلات را معلمان ایجاد کردند. چون برای معلم یادگیری این‌ها سخت است اما دانش‌آموز از اول که واژه‌های جدید را می‌خواند، سوالی برایش پیش نمی‌آید. واژه‌های زیست‌شناسی مثل «کاسبرگ»، «گلبرگ» و حتی «زیست‌شناسی» ساخته فرهنگستان اول بودند و ما بدون این‌که فکر کنیم آن زمان فرانسه این‌ها به کار می‌رفته، به راحتی داریم این‌ها را به کار می‌بریم بنابراین این باید از یک جایی شروع شود. ما داریم زبان فارسی را غنی می‌کنیم که به عنوان زبان علم باشد. در میان کشورهای منطقه شاید تنها کشوری هستیم که به زبان فارسی همه دروس را تدریس می‌کنیم.
به گفته او توسعه علمی بدون زبان بومی امکان‌پذیر نیست و زبان بومی بدون واژگان علمی اصلا تقویت نمی‌شود.
برای طرح مشکل دولتی‌شان فرهنگستان را جلو می‌اندازند
در ادامه یکی از دانشجویان حاضر پرسید که چرا علی‌رغم زحمت‌های زیاد فرهنگستان در جامعه دانشگاهی و غیردانشگاهی بازخورد خوبی دریافت نمی‌کنیم و نسرین پرویزی در پی آن بیان کرد: اشکال هم از ماست و هم از دیگران؛ فرهنگستان نتوانسته خودش را خوب معرفی کند، ما شاید از ابتدا روابط عمومی قوی‌ای نداشتیم، الان سعی می‌کنیم در فضاهای مختلف خودمان را معرفی کنیم و پاسخگو باشیم. اما مشکل اساسی هم این است که به هر حال فرهنگستان یک نهاد دولتی است، متاسفانه بعضی وقت‌ها که می‌خواهند یک مشکل دولتی‌شان را مطرح کنند، فرهنگستان را جلو می‌اندازند چون بی‌خطر است. به هر حال شما با فرهنگستان جنگ بکنی، مشکل سیاسی پیدا نمی‌کنی. جامعه چون ما را دولتی می‌بیند فکر می‌کند هر چه دولت می‌گوید عینا اجرا می‌کنیم، در حالی که ما این‌جا کار علمی می‌کنیم، نه ربطی به سیاست داریم و نه به امور جاری دولت و مملکت.
فکر می‌کنم رئیس‌جمهور هم هنوز نشنیده‌اند
«چرا فرهنگستان در واژه‌گزینی مواردی مثل «پروتکل» این‌قدر کند عمل می‌کند؟» سوال یکی دیگر از حاضران بود که پرویزی به آن این‌طور پاسخ داد: ما بعد از چند ماه نگفتیم، بلکه بعد از چند روز گفتیم، منتها مسئولان نشنیدند. حتی فکر می‌کنم رئیس‌جمهور هم هنوز نشنیده‌اند چون همچنان می‌گویند «پروتکل»؛ با وجود این‌که رئیس هیئت امنای فرهنگستان هم هستند.
فرهنگستان واژه شیوه‌نامه را به عنوان معادل فارسی واژه پروتکل درنظر گرفته است.
تشکیل پلیس فتا یا انجمن دوستداران زبان فارسی؟
در ادامه ضمن پرسش و پاسخ‌هایی جزئی‌تر درخصوص برخی موضوعات واژه‌گزینی نسبت به به‌روز نبودن واژه‌های مصوب در وبگاه فرهنگستان انتقاد شد که نسرین پرویزی در پاسخ به آن گفت که واژه‌ها بلافاصله بعد از تصویب در اختیار روابط عمومی فرهنگستان قرار می‌گیرند تا در وبگاه آماده شوند و اگر به‌روز نیست، این را باید روابط عمومی فرهنگستان جواب دهد.
همچنین از سوی یکی از حاضران پیشنهادی مبنی بر تشکیل «پلیس فتای فرهنگستان» برای رصد کردن واژه‌های نوظهور عمومی در فضای مجازی مطرح شد و معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان نیز گفت: حالا اسمش را پلیس فتا نگذارید اما من به دنبال این بوده و هستم که انجمن دوستداران زبان فارسی تشکیل بدهیم و اعضای این انجمن کسانی باشند که به زبان فارسی علاقه‌مندند و دل‌شان برای آن می‌سوزد. اگر همه دوستداران زبان فارسی یک جا جمع شوند شاید باید خودشان نقش یک پلیس را ایفا کنند، اما ما اسمش را پلیس نمی‌گذاریم چون زبان یک مسئله عمومی است و شما نمی‌توانید مردم را تحت فشار بگذارید اما نهادها باید تحت فشار قرار بگیرند برای این‌که باید قانون را رعایت کنند.
معلمانی که با مصوبات فرهنگستان مخالف‌اند
این در حالی بود که یکی از حاضران گفت که بسیاری از معلمان با واژه‌های مصوب فرهنگستان مخالفت می‌کنند و پرویزی دراین‌باره چنین اظهارنظر کرد: ما همین اخیرا ۱۲ دوره از تمامی مصوبات و هزارواژه‌ها و چندین لوح فشرده برای آموزش و پرورش فرستادیم. با آموزش و پرورش هم ارتباط نزدیکی داریم اما متاسفانه درست پیش نمی‌رود به دلیل مخالفت کسانی که آگاهی کافی ندارند. البته چند دوره هم برای دانش‌آموزان استعدادهای درخشان برگزار کردیم، بنا بوده برای معلمان نیز دوره‌هایی برگزار شود البته برای سرگروه‌های‌شان دوره‌ای کوتاه گذاشتیم.
فرهنگستان را به عربی‌ستیزی متهم می‌کنند
در ادامه بحثی درخصوص واژه‌های دخیل از زبان‌های دیگر، به ویژه واژه‌های عربی مطرح و سوال شد: نظرتان راجع به این‌که می‌گویند می‌خواهند ردپای عربی را از فارسی با توجه به آمیختگی آن پاک کنند چیست؛ و او گفت: مردم عربی‌ستیزی زیادی دارند اما در عین حال ما با عده‌ای هم روبه‌رو هستیم که آن‌ها فرهنگستان را به عربی‌ستیزی متهم می‌کنند. بر اساس اصول و ضوابطی که گفتم، آن‌جا تعریف داریم از زبان فارسی و واژه فارسی. فرهنگستان اساسا معتقد نیست که زبان‌ها بتوانند بدون دخل و تصرف زبان‌های دیگر اصلا وجود داشته باشند، زبان خالص نداریم، همه زبان‌ها از هم وام می‌گیرند و این وام‌گیری یکی از راه‌های تقویت زبان در خیلی از موارد است. اما اگر وام‌گیری از حدی بیشتر شود، مثل زبان انگلیسی که تحت هجوم آن هستیم، این زبان را ضعیف می‌کند. ضمنا ما دیگر دادوستدی با زبان عربی نداریم یعنی عربی دیگر واژه‌ای را وارد زبان ما نمی‌کند. بنابراین الان نیازی نیست که با عربی ستیز کنیم.
اگر الفاظ میرجلال‌الدین کزازی وارد علم شود...
در بخش دیگری از نشست درخصوص رویکرد میرجلال‌الدین کزازی در سخن گفتن از نسرین پرویزی سوال شد و او با اشاره به این‌که باید یک فرهنگ لغت کنار دست‌تان بگذارید، بیان کرد: من خیلی احترام برای‌شان قائلم و خیلی هم به زبان فارسی علاقه‌مندند. اما دکتر کزازی با شما حرف عادی که می‌زنند مشکلی نیست ولی وقتی الفاظ ایشان وارد علوم شود دیگر علم برای کسی قابل فهم نیست. چون به هر حال ما باید بپذیریم که زبان در طول تاریخ خودش فراز و نشیب داشته، واژه‌هایی وارد شده و واژه‌هایی وام داده شده، هیچ زبانی نمی‌تواند زبان خالص درست کند و دیگر آن واژه‌ها قابل فهم نیستند. همان‌قدر که ممکن است یک واژه فارسی باستان، اوستایی یا پهلوی غریب باشد، فرنگی آن هم همان‌قدر غریب است. ما می‌خواهیم ارتباط برقرار کنیم، هر چیزی که ارتباط را سخت کند طبیعتا پسندیده نیست.
با کسری بودجه مواجه‌ایم
در ادامه یکی از دانشجویان حاضر خطاب به مجموعه فرهنگستان گفت که «رسانه و بودجه بیشتری درخواست کنید... شما مستحق بودجه بیشتر هستید» و معاون گروه واژه‌گزینی در پی آن اظهار کرد: ما را متهم می‌کنند به این‌که فرهنگستان کل کارش واژه‌گزینی است، مثلا می‌گویند حدود ۲۷۰ واژه در سال تصویب می‌کند، هر واژه یک میلیارد هزینه می‌برد و فرهنگستان دارد بودجه این مملکت را هدر می‌دهد. ما همین را هم که داریم ظاهرا به سرمان زیاد می‌بینند، البته ان‌شاءالله که بتوانند بودجه بیشتری بدهند. در حال حاضر ما برای فرهنگ‌نویسی با کسری بودجه مواجه‌ایم، چون برای این‌که بخواهیم در مدت کوتاهی نوشته شود به حدود ۱۲۵ نفر همکار نیازمندیم که در حال حاضر حدود ۴۰ نفر بیشتر نداریم و طبیعتا به این شکل سال‌ها زمان می‌برد تا این فرهنگ نوشته شود.
پایان این نشست با پرسش و پاسخ‌هایی در خصوص «دستور خط فرهنگستان» و «فرهنگ خط املایی» همراه بود که پرویزی در پاسخ از این‌که دستور خط در حال تجدید نظر کامل است و به زودی با تشکیل جلسات نسخه جدید دستور خط فرهنگستان تصویب می‌شود و نیز از این‌که در به‌روزرسانی فرهنگ خط املایی به زبان فارسی تجدید نظر شده خبر داد. علاوه‌بر این بحثی هم مبنی بر تدریس به زبان ترکی یا ترکی استانبولی در مدارس غرب کشور به میان آمد و این مسئله با رویکرد تغییر زبان بحرین برای جداسازی آن از ایران مقایسه شد که ضمن اختلافات ایجادشده در میان نظرات حاضران، نسرین پرویزی پاسخ مشخصی به شیوه تدریس فعلی برخی از مدارس کشور نداد اما همچنان بر ضرورت حفظ زبان فارسی تاکید کرد که البته این از سوی برخی حاضران «قربانی شدن زبان قومی برای زبان فارسی» خوانده شد.
انتهای پیام
نظرات