اشاره: 
آن‌چه كه در پي مي‌آيد بسته پيشنهادي سلامت روان در سياست‌هاي كلي برنامه‌ پنجم توسعه است كه از سوي دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تدوين شده است.
اين متن علاوه بر برنامه‌ پيشنهادي، در بردارنده‌ي‌  نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و محدوديت‌هاي حوزه سلامت روان به عنوان بخشي از مطالعات پشتيبان برنامه‌ پنجم توسعه است.
بايد توجه كرد كه كيفيت مطالعات پشتيبان اسناد توسعه، نقش بسيار پراهميتي در قابليت‌ها و كاركرد‌هاي اين اسناد دارد؛ اين مطالعات از منظر كاربردي و نظري مباني شكل‌گيري اسناد توسعه را تدارك مي‌بينند و اهداف جهت‌گيري‌هاي اصلي ‌آن‌ها را تعيين مي‌كنند. در اين زمينه بررسي وضعيت موجود، نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌ها و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) يكي از مهم‌ترين مطالعات پشتيبان اسناد توسعه كشور محسوب مي‌شود.

سرويس مسائل راهبردي ايران (rahbord.isna@gmail.com) با تقدير از دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، براي تعامل با دانشگاهيان و افكار عمومي، آمادگي خود را براي انعكاس پيشنهادات و انتقادات استادان، پژوهشگران، دانشجويان، فعالان بخش سلامت روان و مديران و سياست‌گذاران بخش به منظور بررسي اين مطالعات اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت اين فرآيند در هر حوزه شود.

 فهرست اهداف كمي، راه‌كارهاي عملياتي و
عناوين پروژه‌هاي مربوط به سياست‌هاي كلي برنامه پنجم
در دفتر سلامت رواني اجتماعي و اعتياد

هدف كلي:
1- تقويت نقش حاكميتي نظام سلامت (سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي، پشتيباني مالي، استانداردسازي و نظارت) و كاهش تصدي دولت
2- اصلاح ساختار ارائه‌ي خدمات سلامت بر اساس سطح‌بندي و نظام ارجاع
3- ارتقاي كيفيت ارائه‌ي خدمات سلامت با رويكرد بازنگري بسته‌هاي خدمات سلامت، اصلاح نظام پرداخت به واحدهاي مبتني بر عملكرد كمي و كيفي
4- اصلاح نظام پايش و ارزشيابي خدمات سلامت توسط وزارتخانه‌ها و بيمه‌هاي ذي‌ربط با رويكرد مشاركت مردمي
5- افزايش آموزش‌هاي عمومي سلامت

اهداف راهبردي (كمي):
1-1- تمرکز سياست گذاري، نظارت، پايش و ارزشيابي برنامه‌هاي پيشگيري، درمان و کاهش آسيب ناشي از اعتياد، درمان‌هاي مرتبط با روانپزشکي و مداخلات در بحران‌هاي اجتماعي و حوادث در وزارت بهداشت

1-2- گسترش نيروي انساني در بهداشت روان و اعتياد

1-3- حفظ و ارتقاي سلامت رواني جامعه و کاهش آسيب‌هاي اجتماعي و ارائه‌ي خدمات پيشگيري، درمان و کاهش آسيب ناشي از سوء مصرف مواد
2-3- حفظ و ارتقاي سلامت رواني جامعه و کاهش آسيب‌هاي اجتماعي

1-4- ارائه‌ي خدمات جامع روانپزشکي، درمان و کاهش آسيب اعتياد به منظور تشخيص سريع و مراقبت‌هاي مناسب

1-5- توانمندي جامعه در ارتقاي سلامت رواني و پيشگيري از اعتياد

راهبردها:
1-1- تدوين سياست‌ها و برنامه‌هاي کلان سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد
2-1- ارائه‌ي خدمات جامع روانپزشکي (خدمات پس از ترخيص، مبتني بر جامعه و استاندارد سازي بيمارستان‌ها و اورژانس)
3-1- ادغام بهداشت روان و پيشگيري و درمان سوء مصرف مواد در نظام شبکه
4-1- تدوين نقش آموزه‌هاي ديني در سلامت رواني، اجتماعي به منظور گرايش به مذهب، فرهنگ و زندگي معنوي
5-1- تدوين قانون بهداشت روان

1-2- ايجاد تشکيلات متناسب در ستاد وزارت بهداشت و دانشگاه‌هاي علوم پزشکي در حوزه‌ي رواني، اجتماعي و اعتياد

1-3- ساماندهي و استانداردسازي خدمات روانپزشکي و مداخلات کاهش آسيب‌هاي اجتماعي
2-3-
- تدوين طرح جامع کشوري پيشگيري از خودکشي
- تدوين طرح جامع کشوري پيشگيري از اعتياد، کودک آزاري، همسرآزاري
- ادغام جامع پيشگيري، درمان اختلالات روانپزشکي در نظام شبکه
- تدوين طرح جامع مداخلات رواني، اجتماعي در بلايا

1-4- ايجاد نظام ثبت و جمع آوري و تجزيه و تحليل خدمات درماني روانپزشکي، اعتياد
2-4- تدوين نقش آموزه‌هاي ديني در سلامت روان اجتماعي
3-4- تدوين سياست‌ها و راه‌کارهاي مداخله در بحران
4-4- تدوين طرح جامع مداخلات رواني، اجتماعي در بلايا

1-5-
- آموزش پيشگيري از اعتياد
- آموزش عمومي و گسترش بهداشت روان و پيشگيري از اعتياد در مدارس و دانشگاه‌ها

عنوان پروژه‌هاي مربوط به هر هدف راهبردي در برنامه‌ي اجرايي با توجه به راهبردها:
4-1- انجام پروژه‌هاي مشترک مراکز تحقيقاتي حوزوي
5-1- تدوين قانون با همکاري قوه‌ي قضائيه
1-2- تهيه و تصويب چارت سازماني متناسب با فعاليت‌هاي حوزه‌ي اعتياد و سلامت رواني، اجتماعي در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها

1-5-
- تدوين برنامه‌هاي پيشگيري از اعتياد براي گروه‌هاي هدف
- تدوين برنامه‌هاي سبک زندگي و آموزش مقابله با استرس و تدوين متون و آموزش‌هاي مهارت‌هاي زندگي و فرزند پروري

محدوديت‌ها:
- ناهمخواني توسعه‌ي برنامه‌هاي سلامتي با گذر سريع اپيدميولوژيک بيماري‌ها
- ناكارآمدي سازوكارهاي حاكميتي نظام سلامت به ويژه در نظارت و اجراي قوانين و مقررات و تداخل قوانين و وظايف بخش با ساير دستگاه‌ها
- ناكارآمدي در هماهنگي و سازماندهي مناسب بين عناصر موثر در درون بخش سلامت و عناصر بين بخشي
- ناكارآمدي نظام مديريت مبتني بر شواهد و اطلاعات
- ناكارآمدي نظام سلامت در جذب نخبگان به عنوان كارشناساني كه در تصميم سازي، مديريت و سياست‌گذاري نظام سلامت مشاركت نمايند.
- ناكارآمدي ساختار تحقيق و توسعه در نظام سلامت در جهت جذب کارشناسان و نخبگان و اثرگذاري آن در سياست‌هاي سلامت
- واگذاري بخشي از وظايف توليتي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي به ساير سازمان‌ها (نظام پزشکي، وزارت رفاه)
- نارسايي نظام اطلاعاتي در تهيه‌ي اطلاعات كارآمد، مناسب و به هنگام در بخش درماني
- ناكارآمد بودن نظام ثبت و سورويلانس بيماري‌هاي غيرواگير و برخي بيماري‌هاي واگير
- ناکارآمدي نظام پايش خدمات درماني
- پايين‌بودن بهره‌وري از منابع موجود
- ناكارآمدي در توزيع يارانه‌هاي سلامت
- ضمانت‌هاي اجرايي ضعيف قوانين و مقررات
- حوزه‌هاي موازي تصميم‌گيري در برخورد با تخلفات بهداشتي و درماني
- اجراي ناقص ساختار مصوب و شفاف نبودن مسئوليت‌ها، اختيارات و سطوح پاسخ‌گويي
- جايگاه و نقش دولت در حيطه‌هاي بيمه‌اي، حمايتي و امدادي (ميزان و عمق مداخله) مشخص نيست.
- تعدد مراجع تصميم‌گيري در بخش و عدم پاسخگويي سطوح مختلف در برابر سياست‌هاي اتخاذ شده و برنامه‌هاي اجرا شده
- وجود قوانين و مقررات متعدد موازي، متضاد و انعطاف‌ناپذير

تنگناها:
- مخدوش شدن نقش وزارت بهداشت در سياست‌گذاري بخش سلامت پس از تشکيل وزارت رفاه
- عدم وجود زمينه‌ي مناسب اجتماعي، فرهنگي و حقوقي براي فعاليت بخش غيردولتي و شوراهاي مردمي و تعاوني هاي سلامتي در عرصه بيمه‌هاي پايه و تكميلي
- عدم مداخله نظام بيمه در مقوله‌هاي کاهش خطر و ارتقاي سلامت
- عدم برخورداري نزديک به نيمي از جمعيت كشور (روستائيان و خويش فرمايان شهري)، از پوشش بيمه‌ي اجباري
- ناکارآمدي نقش رسانه‌ها در توليد فرهنگ و رفتارهاي کاهش دهنده‌ي مخاطرات سلامتي
- مغاير بودن برخي تبليغات و اطلاعات رسانه‌اي با سلامت جامعه
- ناکارآمدي ساختار تصميم گيري، ارزيابي و هماهنگي در سطح کلان کشور و تداخل شديد وظايف بين بخشي
- وجود قوانين و مقررات متعدد، مغاير و غيرمنعطف در کشور

نقاط قوت:
- انعطاف‌پذيري و توانمندي دروني نظام سلامت براي تعيين اولويت‌هاي سلامتي و اصلاح حيطه‌هاي عملکردي
- وجود قانون هيات امنا و قدرت تصميم‌گيري در هر سطح بر اساس اولويت‌هاي محلي و منطقه‌اي در چارچوب سياست‌هاي کلان نظام سلامت
- جهت‌گيري براي اصلاح نظام سلامت در قالب سطح بندي خدمات، نظام ارجاع و پزشک خانواده
- وجود نظام جمع آوري و پردازش اطلاعات بهداشتي در تمام سطوح
- تصويب تشکيل شوراي عالي سلامت و تغذيه در برنامه‌ي چهارم توسعه کشور
- توان ايجاد هماهنگي بين بخشي براي اجراي برنامه‌هاي توسعه‌اي در شهر و روستا (شهرسالم، روستاي سالم)
- وجود قوانين مدون در مورد نظارت، پايش واحدهاي بهداشتي- درماني
- وجود گروه‌هاي تحقيق و توسعه‌ي ستادي در راستاي تقويت رابطه‌ي حوزه آموزش - پژوهش با خدمات بهداشتي- درماني و اداري - مديريتي
- وجود انجمن‌هاي علمي پزشکي و کميته‌هاي فني تصميم سازي همکار با دولت

فرصت‌ها:
- وجود قانون بيمه‌ي همگاني خدمات درماني
- وجود قوانين تسهيل کننده و حمايت کننده از ايجاد تحول و اصلاحات نظام اداري و مديريتي در بخش
- وجود گرايش و حساسيت لازم در نظام تصميم‌گيري براي حل مشكلات مناطق محروم، روستايي و اقشار آسيب‌پذير
- تمايل مردم و حاکميت در مشارکت جامعه در ارتقاي سلامت و تغيير سبک زندگي
- افزايش آگاهي عمومي در خصوص مسائل مرتبط با سلامت
- تشکيل شوراي عالي سلامت

برنامه دستيابي به اهداف (سياست‌هاي) كلي برنامه پنجم در هر حوزه

هدف كلي شماره 1:
متن هدف كلي: تقويت نقش حاكميتي نظام سلامت (سياست گذاري، برنامه‌ريزي، پشتيباني مالي، استانداردسازي و نظارت) و كاهش تصدي دولت

الف- چالش‌هاي هدف كلي (تهديدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردي (متناظر به هدف كلي):
1- تمرکز سياست‌گذاري، نظارت، پايش و ارزشيابي برنامه‌هاي پيشگيري، درمان و کاهش آسيب ناشي از اعتياد، درمان‌هاي مرتبط با روانپزشکي و مداخلات در بحران‌هاي اجتماعي و حوادث در وزارت بهداشت

- راهبردها:
1-1- تدوين سياست‌ها و برنامه‌هاي کلان سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد
2-1- ارائه خدمات جامع روانپزشکي (خدمات پس از ترخيص، مبتني بر جامعه و استاندارد سازي بيمارستان‌ها و اورژانس)
3-1- ادغام بهداشت روان و پيشگيري و درمان سوء مصرف مواد در نظام شبکه
4-1- تدوين نقش آموزه‌هاي ديني در سلامت رواني، اجتماعي به منظور گرايش به مذهب، فرهنگ و زندگي معنوي
5-1- تدوين قانون بهداشت روان

- پروژه‌هاي مرتبط :
4-1- انجام پروژه‌هاي مشترک مراکز تحقيقاتي حوزوي
5-1- تدوين قانون با همکاري قوه قضائيه

ب- منابع مرتبط به هدف كلي (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احكام قانوني:
1-
الف- دولت موظف است تا پايان برنامه نسبت به تهيه‌ي لايحه‌ي قانون بهداشت روان اقدام و به مراجع قانوني ارائه نمايد.
ب- وزارت بهداشت مکلف است تا پايان سال دوم نسبت به تهيه و ابلاغ طرح جامع بهداشت روان، مداخله در بحران و کاهش آسيب‌هاي اجتماعي و اعتياد اقدام نمايد.

هدف كلي شماره 2:
متن هدف كلي: اصلاح ساختار ارائه‌ي خدمات سلامت بر اساس سطح بندي و نظام ارجاع

الف- چالش‌هاي هدف كلي (تهديدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردي (متناظر به هدف كلي):
1- ايجاد تشکيلات متناسب در ستاد وزارت بهداشت و دانشگاه‌هاي علوم پزشکي در حوزه‌ي رواني، اجتماعي و اعتياد

- راهبردها:
1-1- گسترش نيروي انساني در بهداشت روان و اعتياد

- پروژه‌هاي مرتبط :
1-1- تهيه و تصويب چارت سازماني متناسب با فعاليت‌هاي حوزه اعتياد و سلامت رواني، اجتماعي در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها

ب- منابع مرتبط به هدف كلي (قوت ها و فرصت‌ها):

- احكام قانوني:
1-
الف- وزارت بهداشت مکلف است تا پايان سال دوم نسبت به تهيه و ابلاغ طرح جامع بهداشت روان، مداخله در بحران و کاهش آسيب‌هاي اجتماعي و اعتياد اقدام نمايد.
ب- وزارت بهداشت موظف است نسبت به استقرار کارشناس سلامت روان و اعتياد در تيم سلامت خانواده تا پايان برنامه به ميزان 80 درصد اقدام نمايد.
ج- وزارت بهداشت موظف است با تقويت مددکاري اجتماعي با تمرکز بر پيشگيري و در بستر پزشک خانواده، نسبت به بکارگيري مددکاران اجتماعي اقدام نمايد.

هدف كلي شماره 3:
متن هدف كلي: ارتقاي كيفيت ارائه خدمات سلامت با رويكرد بازنگري بسته‌هاي خدمات سلامت، اصلاح نظام پرداخت به واحدهاي مبتني بر عملكرد كمي و كيفي

الف- چالش‌هاي هدف كلي (تهديدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردي (متناظر به هدف كلي):
1- حفظ و ارتقاي سلامت رواني جامعه و کاهش آسيب‌هاي اجتماعي و ارائه‌ي خدمات پيشگيري، درمان و کاهش آسيب ناشي از سوء مصرف مواد
2- حفظ و ارتقاي سلامت رواني جامعه و کاهش آسيب‌هاي اجتماعي

ب- منابع مرتبط به هدف كلي (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احكام قانوني:
- وزارت بهداشت موظف است تا پايان سال اول برنامه استانداردهاي بخش‌ها و اورژانس‌هاي روانپزشکي را تدوين و ابلاغ نمايد و تا پايان برنامه، صد در صد بخش ها و اورژانس‌ها بايد از استاندارد لازم برخوردار باشند.
- وزارت بهداشت موظف است تا پايان سال اول برنامه طرح جامع پيشگيري و کاهش خودکشي را تدوين و ابلاغ نمايد، به نحوي‌که تا پايان برنامه اجراي طرح در صد درصد دانشگاه‌هاي علوم پزشکي محقق شود.
- وزارت بهداشت موظف است متون آموزشي مبتني بر آموزه‌هاي ديني و فرهنگي کشور در ارتباط با مهارت‌هاي زندگي ـ سبک زندگي و مهارت‌هاي فرزندپروري، پيشگيري از کودک آزاري و همسرآزاري را با کمک از مراکز پژوهشي حوزوي و دانشگاهي تهيه و ابلاغ نمايد.
- وزارت بهداشت موظف است تا پايان برنامه، صد درصد مراکز بهداشتي درماني موجود را تحت پوشش ادغام برنامه‌هاي بهداشت روان و اعتياد قرار دهد.
- در طول برنامه هر سال حداقل 20 درصد مراکز آموزشي درماني روانپزشکي موظف به راه اندازي خدمات پس از ترخيص مي‌باشند.
- صدور مجوزهاي مراکز درماني جديد با اولويت مراکز درماني مبتني بر جامعه و ارائه‌ي خدمات پس از ترخيص مي‌باشد.
- وزارت بهداشت موظف است تا پايان برنامه در تمام بيمارستان‌هاي عمومي کشور اعم از خصوصي و دولتي برنامه روانپزشک رابط را عملي نمايد.
تبصره- وزارت رفاه جهت پوشش خدمات بيمه‌اي روانپزشک ـ مشاوره اقدام نمايد.
- اصلاح نظام آموزش روانپزشکي به سمت تمرکز بر درمان‌هاي مبتني بر جامعه، و سلامت اجتماعي و الزام طي دوره‌هاي روانپزشکي براي دوره‌هاي کارآموزي و کارورزي حداقل به مدت سه ماه تا پايان برنامه الزامي است.
- قوه قضائيه مکلف است با کمک وزارت بهداشت نسبت به ايجاد دادگاه‌هاي درمان‌مدار اعتياد، اردوگاه‌هاي اقامت اجباري درماني کوتاه مدت و بلند مدت اقدام نمايد.
تبصره الف- معتاديني که خود را به مراکز درماني موجود معرفي نکرده و در ادامه‌ي درمان خود تخلف مي‌نمايند و يا معتادين خياباني و تزريقي که امکان درمان سرپايي آنان وجود ندارد، به مراکز اقامتي معرفي مي‌شوند.
تبصره ب- مراکز اقامتي از نظر ساختاري تحت مديريت نيروي انتظامي و از نظر ضوابط درماني، نحوه پذيرش و ترخيص معتادان تحت پوشش وزارت بهداشت مي باشد.
تبصره ج- مدت زمان حضور افراد در اردوگاه اقامتي اجباري کوتاه مدت حداقل يک‌سال و بلند مدت کمتر از 2 سال نخواهد بود.
- تا پايان سال اول سازوکار جلوگيري از ضرردهي بخش‌هاي روانپزشکي با اصلاح تعرفه‌هاي تخت روز توسط وزارت بهداشت تهيه و وزارت رفاه مکلف به پوشش بيمه‌اي آن مي‌باشد.

هدف كلي شماره 4:
متن هدف كلي: اصلاح نظام پايش و ارزشيابي خدمات سلامت توسط وزارتخانه‌ها و بيمه‌هاي ذي‌ربط با رويكرد مشاركت مردمي

الف- چالش‌هاي هدف كلي (تهديدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردي (متناظر به هدف كلي):
1- ايجاد نظام ثبت و جمع آوري و تجزيه و تحليل خدمات درماني روانپزشکي، اعتياد
2- تدوين نقش آموزه‌هاي ديني در سلامت روان اجتماعي
3- تدوين سياست‌ها و راه‌کارهاي مداخله در بحران
4- تدوين طرح جامع مداخلات رواني، اجتماعي در بلايا

- راهبردها:
1-1- ارائه خدمات جامع روانپزشکي، درمان و کاهش آسيب اعتياد به منظور تشخيص سريع و مراقبت‌هاي مناسب

ب- منابع مرتبط به هدف كلي (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احكام قانوني:
- وزارت بهداشت موظف است تا پايان سال اول برنامه نظام ثبت و جمع‌آوري خدمات روانپزشکي و بيماران روانپزشکي را ايجاد نمايد. به نحوي که تا پايان برنامه صد درصد مراکز و بيماران تحت پوشش نظام ثبت و جمع‌آوري باشند.
تبصره- تجزيه و تحليل آماري و تعيين وضعيت اختلالات روانپزشکي و گزارش آن همه ساله به مجلس شوراي اسلامي الزامي است.
- سياست‌گذاري، تعيين استانداردهاي درماني، صدور و ابلاغ مجوز و نظارت، پايش و ارزشيابي مراکز درمان و کاهش آسيب اعتياد در وزارت بهداشت متمرکز و اين وزارت موظف است ساليانه گزارش وضعيت اعتياد در کشور را به مجلس ارائه نمايد.
تبصره- حداکثر تا پايان سال اول تمام مراکز اعم از دولتي، خصوصي، NGO ها ملزم به رعايت دستورالعمل‌هاي وزارت بهداشت مي‌باشند.
- وزارت آموزش و پرورش موظف است تا پايان برنامه تا 80 درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصيلي را تحت پوشش آموزش مهارت‌هاي زندگي قرار دهد.
- وزارت رفاه مکلف است با هماهنگي وزارت بهداشت حداکثر تا پايان سال اول نسبت به پوشش بيمه‌اي خدمات "After care" متناسب با ماموريت و خدمات ارائه شده، اقدام نمايد.
تبصره- تا پايان برنامه تمام دانشگاه‌ها بايد حداقل يک مرکز درماني جامعه نگر احداث نمايند.

هدف كلي شماره 5:
متن هدف كلي: افزايش آموزش‌هاي عمومي سلامت

الف- چالش‌هاي هدف كلي (تهديدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردي (متناظر به هدف كلي):
1- تدوين برنامه‌هاي پيشگيري از اعتياد براي گروه‌هاي هدف
2- تدوين برنامه‌هاي سبک زندگي و آموزش مقابله با استرس و تدوين متون و آموزش‌هاي مهارت‌هاي زندگي و فرزند پروري

- راهبردها:
1-1- آموزش پيشگيري از اعتياد
1-2- آموزش عمومي و گسترش بهداشت روان و پيشگيري از اعتياد در مدارس و دانشگاه‌ها

- پروژه‌هاي مرتبط :
1-1- تدوين برنامه‌هاي پيشگيري از اعتياد براي گروه‌هاي هدف
1-2- تدوين برنامه‌هاي سبک زندگي و آموزش مقابله با استرس و تدوين متون و آموزش‌هاي مهارت‌هاي زندگي و فرزند پروري

ب- منابع مرتبط به هدف كلي (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احكام قانوني:
- وزارت آموزش و پرورش موظف است تا پايان برنامه تا 80 درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصيلي را تحت پوشش آموزش مهارت‌هاي زندگي قرار دهد.

انتهاي پيام