اشاره:
آن چه كه درپي مي‌آيد ششمين بخش ازكارگاه «بررسي سياست‌هاي مديريت ريسك در بخش كشاورزي ايران» است كه به موضوع «بيمه‌ي محصولات كشاورزي» اختصاص داشت.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران، درششمين بخش ازگزارش اين كارگاه، دكترسيد ابوالفضل جواديان عضوهيأت مديره‌ي صندوق بيمه‌ي محصولات كشاورزي به توضيح درباره‌ي ماهيت كنوني نطام بيمه‌ي محصولات كشاورزي درايران مي‌پردازد.
درحالي‌كه او سيستم بيمه‌ي عملكردي و بيمه‌ي فردي را از جمله نقصان‌هاي نظام بيمه‌ي كنوني مي‌خواند، اما توضيح مي‌دهد كه صندوق بيمه براي برون‌رفت از چالش‌هايي از اين دست به دنبال زمينه‌هاي جديد گسترش بيمه كشاورزي است.
دكترجواديان بيمه درآمد، بيمه منطقه‌اي، بيمه‌ي عوامل توليد و بيمه‌ي اتكايي و جهت گيري بيمه بر اساس شاخص آب و هوايي را از جمله خدمات نوين بيمه كشاورزي مي‌خواند كه در دستوركار صندوق بيمه‌ي كشاورزي قرار گرفته است.
اين عضو هيات مديره‌ي صندوق بيمه‌ي كشاورزي شفاف نبودن نقش دولت وسياست‌هاي توسعه‌اي در بخش كشاورزي را از چالش‌هاي عمده در مسير توسعه‌ي خدمات نوين بيمهاي تحليل مي‌كند.
درپي متن كامل ششمين بخش ازگزارش اين كارگاه به‌حضورخوانندگان گرامي تقديم مي‌شود.
خبرنگار:
در بخش‌هاي پيشين شما به خوبي چالش‌هاي متعددي را كه درمسير توسعه‌ي بيمه‌ي كشاورزي در كشورما وجود دارد، توضيح داديد، برون رفت از برخي از اين چالش‌ها نيازمند همكاري‌هاي فرابخشي است كه بايد دردستور كار مجموعه‌ي دولت قرار گيرد، اما بخش ديگري از اين چالش‌ها با بكارگرفتن ابزار‌هاي جديد و خدمات نوين بيمهاي در درون صندوق قابل حل است. اگر چه برنامه‌ريزي براي گسترش خدمات بيمهاي خود نيازمند تأمين اعتبارات و همكاري دولت است، اما دريك جمع‌بندي كلي براي ما توضيح دهيد كه ماهيت كنوني نظام بيمه‌ي كشاورزي دركشورما با توجه به ابزارها و سازو كارها و خدمات ارائه شده درآن، چيست و صندوق براي برون رفت از چالش‌هاي پيش روي خود بكارگرفتن چه ابزارها و خدمات نويني را مورد بررسي قرار داده است؟
ماهيت كنوني بيمه‌ي محصولات كشاورزي در ايران؛
1.نظام بيمه‌ي عملكرد
2.سيستم بيمه‌ي فردي
3. نظام بيمه‌ي چند خطر از لحاظ پوشش بيمهاي
دكتر جواديان :
بررسي مجموعه تجارب موجود و سيستم فعلي بيمه‌ي كشاورزي دركشور نشان مي دهد كه درحال حاضر نظام بيمه كشاورزي دركشورما، بيمه‌ي عملكرد است. همچنين سيستم بيمهاي ما نيز براساس بيمه فردي مي‌باشد. ازلحاظ پوشش‌هاي خطرنيز نظام بيمه‌ي چند خطر دركشوراجرا مي شود.
عمده‌ترين ريسك‌هاي تاثيرگذار بر بخش كشاورزي از لحاظ ريسك‌هاي اقليمي، مربوط به سرما و يخبندان، خشكسالي، باران‌هاي سيل‌آسا و طوفان است. تمام اين‌موارد تحت پوشش بيمه قراردارند.
از لحاظ گروه‌بندي كشاورزان، كشاورزاني وجود دارند كه داراي توليدات و مديريت بالاتري هستند، به‌طورطبيعي اين دسته از كشاورزان علاقمند به استفاده از شيوه‌هاي بيمهاي جديدي هستند. اما دراين بخش تا اندازه اي كمبود اطلاعات وجود دارد يا اين كه به دليل محدوديت تعداد گزينه‌هاي بيمهاي، اين امكان وجود دارد كه بيمه دراين باره كند حركت كرده باشد كه اين مساله نيزدر دستوركار صندوق بيمه قرار دارد.
درسال جاري نيزصندوق بيمه براي اولين بار بيمه‌ي غير يارانه‌اي را براي برخي از محصولات اعلام كرد، براين اساس نرخ واقعي قيمت تمام شده‌ي محصولات را براي سقف قراردادها به جاي قيمت تضميني در نظر گرفتند تا به وسيله آن پتانسيل‌هاي واقعي توليد يك بيمه‌گذار درنظر گرفته شود.
براي تبديل بيمه عملكرد و بيمه فردي به بيمه منطقه‌اي، صندوق بيمه مجموعه مطالعاتي را شروع كرده كه به نتايجي نيز رسيده است. به طوري‌كه درحال حاضر براي دومين سال است كه به شكل آزمايشي بيمه‌ي منطقه‌اي گندم در مناطق غرب كشور، اجرا مي‌شود .
همان‌طوركه پيش از اين نيزعنوان شد بيمه‌ي درآمد نيز براي دومين سال است كه به شكل آزمايشي برروي محصول نخود ديم دراستان كرمانشاه درحال اجراست. پس ازآن‌كه اطلاعات تكميلي براي اين 2 محصول جديد جمع آوري شد. استفاده ازاين شيوه از حالت آزمايشي خارج مي‌شود.
به طورقطع اين روش به محصولات ديگرنيز تعميم داده مي‌شود. پيش از اجراي اين طرح طي 3 سال با همكاري دانشگاه مطالعاتي در باره‌ي چگونگي اجراي اين 2 سيستم بيمهاي انجام گرفت. پس ازاتمام اين مطالعات اجراي آزمايشي آن شروع شد.
از نظرتنوع پوشش‌هاي بيمهاي قانوني كه درحال حاضر در كشورما به عنوان بيمه‌ي كشاورزي اجرا مي شود تنها بيمه محصولات كشاورزي را مد نظر قرارمي‌دهد درحالي كه دركنار محصولات كشاورزي بايد عوامل توليدي نظير، ماشين‌آلات، تسهيلات، وحتي خود توليدكنندگان را نيز درمقابل ريسك‌هاي مختلف تحت پوشش قراردهيم تا يك سير خدماتي كامل و جامعي به كشاورزان ارائه گردد.
همان‌طوركه پيش از اين نيزاشاره شد. با توجه به قاعده اعداد بزرگ به هرميزاني كه چترحمايتي بيمهاي بيمه‌گر درارتباط با پوشش ريسك‌هاي مختلف گسترده‌ترباشد. نسبت خسارت به عدد يك نزديك‌ترمي‌شود. بنابراين بايد در كناربيمه‌ي محصولات مختلف، بيمه‌ي عوامل توليد كشاورزي را نيز تحت پوشش قرار دهيم. چنين اقدامي در بسياري از كشورها درحال انجام است البته مطالعاتي در اين زمينه صورت گرفته است ازجمله بيمه ماشين‌آلات كشاورزي، اداوات، كانال‌هاي انتقال آب، بيمه‌ي استخرهاي ذخيره آب و غيره اشاره كرد. همچنين نرخ‌گذاري بيمه‌ي سيستم‌هاي آبياري تحت فشار، نيز درسطح آزمايشي اجرا شده است. اما با توجه به اين‌كه ماموريت اخير قانون صندوق بيمه‌ي محصولات كشاورزي تنها پوشش بيمه‌ي محصولات است، بنابراين ورود به سايرحوزه‌ها ممكن نيست. البته پيشنهاد اصلاح اين قانون به مجلس شوراي اسلامي ارائه شد، به گونه‌اي كه در شوراول كميسيون كشاورزي مجلس نيز تصويب شده است، اميد است در شور دوم نيز تصويب شود،تا با ابلاغ آن چالش‌هاي موجود در اين زمينه برطرف شود.
بيمه‌هاي گروهي نيز به شكل پراكنده، درباره برخي از محصولات مانند چاي درحال اجراست. با توجه به اين‌كه قرارداد خريد چاي توسط كاخانجات چاي خشكني منعقد مي‌شود، صندوق بيمه قراردادي را با اين كارخانجات منعقد كرده تا تمام چاي كاران به وسيله اين كارخانه‌ها تحت پوشش بيمه قرارگرفته و خسارت آن‌ها توسط همين كارخانه‌ها پرداخت شود. اين نحوه عمل نيزخود شكلي ازبيمه گري گروهي است كه هزينه‌هاي عملياتي و اجرايي را به‌شدت كاهش مي‌دهد.
نحوه‌ي عملكرد كارخانجات چغندرقند نيز اين‌گونه است و هركارخانه‌اي، كليه چغندر كاران خود را تحت پوشش بيمه قرار مي‌دهد .همچنين صندوق بيمه با شركت دانه‌هاي روغني نيز قرارداد منعقد كرده است تا برخي از محصولات مانند پنبه و كلزا را نيز به شكل گروهي بيمه كنند.بنابراين مشاهده مي‌شود كه در زمينه تبديل بيمه‌ي فردي به بيمه گروهي، درطي سال‌هاي اخير تجاربي نيز كسب شده است تا بتوان برخي از چالش‌ها را برطرف كرد.
شفافيت نبودن نقش دولت وسياست‌هاي توسعه‌اي در بخش كشاورزي
دركل اگر بخواهيم يك جمع‌بندي از بحث‌هاي قبلي و تجارب جهاني در زمينه‌ي چالش‌ها داشته باشيم و آن را با وضعيت بيمه‌ي كشاورزي كشورمقايسه كنيم. به اين نتيجه مي‌رسيم كه بخش خصوصي دركشورما به عنوان بيمه‌گر بخش كشاورزي مشاركتي ندارد.همچنين نظام بيمه اتكايي دركشورما به معنايي آن‌چه كه دردنيا اجرا مي‌شود نيست، چراكه درحال حاضر اين بحث وجود دارد كه آيا امكان بهره‌گيري از بيمه‌گران اتكايي دركشورما وجود دارد يا نه؟
دراين زمينه اگر بيمه‌ي كشاورزي در قالب سازو كار بيمه اتكايي قابل تعريف است، آن را تعريف كنند. سياست‌هاي توسعه‌اي كشوردربخش كشاورزي و نقش دولت در اين مسير شفاف و مشخص نيست تا بتوان نظام بيمه‌ي كشاورزي را در راستاي آن سياست‌ها انطباق داد. چرا كه، با تنوع و تعدد سياست‌ها مواجه مي‌شويم كه طبيعتا بيمه را تحت تاثيرقرارمي‌دهد.
در زمينه‌ي راه‌اندازي بيمه اتكايي نيز صندوق بيمه تجربه‌ي برخي از كشورها را مطالعه كرده است. درحال حاضردو شيوه‌ي بيمه اتكايي دربرنامه سالانه صندوق قرار دارد.
اميد است پس از برگزاري مجمع عمومي بتوانيم، بيمه اتكايي را نيز به مرور زمان در دستوركار خود داشته باشيم تا با استفاده از تجارب موجود در دنيا، موانع و مشكلات را برطرف كنيم.
5 زمينه‌ي جديد براي گسترش بيمه‌ي كشاورزي؛ در دستور كار صندوق بيمه‌ي كشاورزي
دركل اگر بخواهيم جمع‌بندي در اين زمينه داشته باشيم. 5 زمينه جديد تحت عنوان گسترش بيمه‌ي كشاوري يا خدمات نوين بيمه براي برون رفت از اين چالش‌ها، دردستور كار صندوق قرار دارد كه شامل موارد زيراست؛
1- استفاده از بيمه‌ي درآمد.
2- جهت‌گيري بيمه‌هاي فردي به سوي بيمه‌هاي منطقه‌اي
3-جهت گيري بيمه براساس شاخص آب و هوايي است كه تكميل كننده بيمه‌هاي منطقه‌اي است.
4-ارائه بيمه‌ي عوامل توليد دركنار بيمه‌ي محصولات است.
5-ايجاد بيمه اتكايي است، كه در اين زمينه هيچ تجربه اجرايي در كشورما وجود ندارد .
ادامه دارد...
گفت و گو: زهرا شعبان زاده
خبرنگار اقتصاد كشاورزي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران