دومين « كارگاه بررسي و نقد طرح جامع تهران » با موضوع « متدولوژي تدوين طرح » از سوي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در تالار شهيد قريب اين خبرگزاري برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در اين كارگاه از مهندس جليل حبيب اللهيان، مدير نهاد مسوول تهيه طرح جامع و تفصيلي تهران، مهندس مجيد غمامي مسوول هماهنگي مشاوران اين طرح، مسعود شفيق مدير عامل شركت مشاور مادر طرح جامع تهران، مهندس بهرام فريور صدري، مدير عامل شركت مشاور مسوول تهيه طرح تفصيلي منطقه 22 تهران و تعدادي از استادان محترم دانشكده هاي شهر سازي دانشگاه‌هاي تهران دعوت به عمل آمده بود.
در اين جلسه، حضور مهندس غمامي كه در اولين كارگاه نقد و بررسي طرح جامع تهران، به نمايندگي از مهندس حبيب اللهيان، پاسخگوي سوالات طرح شده استادان دانشگاه بود، ساعتي قبل از آغاز جلسه به دليل كسالت لغو شد و مسعود شفيق مدير عامل شركت مشاور مادر طرح جامع تهران، با تأكيد بر اين كه از پاسخگويي به سووالات مربوط به مهندس غمامي خودداري خواهد كرد، تنها به پاره‌اي از پرسش‌ها‌ي اساتيد دانشگاه پاسخ داد. شفيق متذكر شد: « براي مستند سازي اين طرح و ثبت واقعيات در تاريخ، مهندس غمامي خود بايد به اين پرسش ها پاسخ بگويد. »
دكتر سيد امير منصوري عضو هيات علمي دانشگاه تهران، داراي دكتري مطالعات شهري با تخصص معماري منظر از دانشگاه لاويلت پاريس و دكتري معماري از دانشگاه سوربن، دكتر شريف مطوف عضو هيات علمي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه شهيد بهشتي و داراي دكتري برنامه ريزي شهري از دانشگاه هريوت وات ( HEREIOT - WATT ) انگلستان و دكتر سيد عبدالهادي دانشپور عضو هيأت علمي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه علم و صنعت و داراي دكتري طراحي شهري از دانشگاه تهران ، دكتر ناصر براتي معاون آموزشي - پژوهشي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه بين‌المللي امام خميني و داراي دكتري شهرسازي از دانشگاه هريوت وات انگلستان، اساتيد شركت كننده در اين كارگاه بودند كه به بررسي موضوع ياد شده پرداختند.
در اين كارگاه كه دو روز پيش از برگزاري آخرين جلسه ارائه گزارش رسمي نهايي طرح جامع تهران انجام گرفت، مسعود شفيق مدير عامل شركت مشاور مادر طرح جامع تهران، با اعلام اينكه ما به يك « ايراني پلان» رسيده‌ايم گفت: طرح جامع تهران متدولوژي ندارد و آن را در طول راه بدست مي‌آوريم.
در حالي كه وي معتقد است امروز دانشگاهيان و متخصصان « تحقيق در عمليات » بايد روش شناسي طرح جامع تهران را در دانشگاه‌ها كشف كنند، استادان شهرسازي معتقدند كه روش شناسي و نظريه يك طرح، مي‌بايست پيش از آغاز آن تعيين شود.
مدير عامل شركت مشاور مادر طرح جامع تهران در اين كارگاه، در پاسخ به اين انتقاد اساتيد دانشگاه كه رابطه طرح جامع با اسناد بالا دست قطع است، از سيستم‌هاي جديد نرم افزاري و سخت افزاري سخن مي گويد كه همانطوري كه هزاران نقشه را بر هم منطق مي‌كنند، مي‌توان به وسيله آنها مطالب را كنار هم چيد.
همچنين در حالي كه فقدان « چشم انداز » ، « اهداف كلي » و بسياري از بخش‌هاي اصلي در طرح جامع تهران، مورد انتقاد استادان دانشگاه قرار دارد، اما مسعود شفيق معقتد است كه چشم انداز و اهداف انشاء است.
وي در خصوص فقدان مطالعات چشم انداز و اسناد فرادست مي‌گويد: تحليل‌ها انجام شده است اما ما تعهدي نداشتيم كه آنها را بنويسيم.
مدير عامل شركت مشاور مادر طرح جامع تهران در اين نشست به ارائه تعريف خود از طرح راهبردي مي پردازد كه در ادامه مي خوانيد.
در اين كارگاه استادان دانشگاه، به شدت نسبت به نامحرم تلقي كردن دانشگاه از سوي نهاد و عدم ارائه مستمر مطالعات انجام گرفته به دانشگاه، و به ويژه عدم ارائه گزارش هاي ميان كار اعتراض داشتند، مسعود شفيق نيز به اين نكته اعتراض داشت كه چرا زماني كه گزارش نهايي طرح منتشر نشده است، به نقد آن پرداخته مي‌شود. وي البته متذكر شد كه در هفت مرحله، گزارش هاي ميان كار ارئه شده است، اما استادان حاضر در اين نشست با بيان اين كه نقد هاي خود را بر اساس گزارش هاي رسمي نهاد طرح جامع تهران به شوراي شهر ارائه مي كنند، اطلاعات منتشر شده در اين گزارش‌ها و مرحله‌هاي ميان كار مورد نظر مدير عامل شركت مشاور مادر طرح جامع تهران را فاقد ويژگي هاي علمي يك گزارش ميان كار دانستند.
تهيه يك طرح هرگز نمي تواند بدون اتكا به يك نظريه صورت گيرد
مسوول هماهنگي مشاوران طرح جامع، خود معتقد بود نظريه‌اي پشتوانه اين طرح نيست
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در ابتداي اين نشست دكتر براتي معاون آموزش پژوهشي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه بين المللي امام خميني با اشاره به اينكه هنوز مشخص نيست نظريه‌اي كه بايد متدولوژي طرح جامع تهران بر اساس آن استوار باشد چيست؟ ، گفت: تهيه يك طرح هرگز نمي تواند بدون اتكا به يك نظريه صورت گيرد.
وي با بيان اينكه در اين باره مسوول هماهنگي مشاوران طرح جامع، مهندس غمامي، مسووليت داشت، گفت: ايشان خود معتقد بودند نظريه‌اي پشتوانه اين طرح نيست.
وي با اشاره به اينكه منظور از هم زماني طرح‌هاي جامع و تفصيلي مي‌توانست اين باشد كه پس از اتمام طرح جامع و قبل طي مسير طولاني تصويب طرح، بدون فاصله، طرح تفصيلي آغاز شود گفت: متاسفانه اين شكل اتفاق نيافتاد.
دكتر براتي با اشاره به اينكه امروزه هيچ متدولوژي كه مردم در آن جايگاه نداشته باشند، وجود ندارد، گفت: در روشي كه مسوول هماهنگي مشاوران طرح جامع در پيش گرفت مردم حضور ندارند و اين عيب بسياري بزرگي در كنار عيب هاي بزرگ ديگر طرح است، كه بايد توضيح بدهند چگونه مي‌توانند آن را رفع كنند.
معاون آموزشي - پژوهشي دانشگاه بين‌المللي امام خميني (ره) افزود: اين نكته‌اي بديهي است كه تدوين چشم انداز نسبت به تدوين طرح مقدم است، اما مطالعات ساير بخش‌هاي طرح جامع قبل از آغاز مطالعات چشم انداز شروع شده بود.
طرح، همان سبك و سياق روش طرح‌هاي جامع قديمي را دارد
وي گفت: در حالي كه در طرح هاي جامع، بحث چشم انداز وجود ندارد، در طرح جامع تهران چشم انداز مطرح شده است و درست به همين دليل انتظار مي‌رفت كه ما با طرح و نظريه‌اي بسيار جديد‌تر مواجه باشيم، در حالي كه اين طرح، همان سبك و سياق روش طرح‌هاي جامع قديمي را دارد.
دكتر براتي فزود: به نظر مي‌رسد كه ملغمه‌اي از نظريات مختلف در طرح به كار گرفته شده است. اين طرح بر اساس شرح خدمات تيپ 12 نيست، از سوي ديگر بر اساس آنچه هم كه درباره طرح‌هاي ساختاري – راهبردي گفته مي‌شود نيست؛ اما هر دوي آنها هم هست.
بخش‌هاي اصلي مطالعه مفقود بود
با يك حركت سريع به مرحله طراحي مي‌رسيد
در ادامه اين نشست دكتر منصوري با اشاره به اينكه طرح هاي جامع پاسخگوي نياز ما نيست، پيش رفتن به سوي طرح‌هاي راهبردي را به عنوان يك اختلاف نظر اساسي خود با مهندس غمامي مطرح كرد.
وي گفت: مهندس غمامي، فرآيند خطي ساده‌اي را تهيه كرده بود كه در آن بخش‌هاي اصلي مطالعه مفقود بود و با يك حركت سريع به مرحله طراحي مي‌رسيد.
وي افزود: اين فرآيند فاقد چشم‌انداز، اهداف كلي، جمع بندي امكانات و محدوديت‌ها، نظرسنجي از گروه‌هاي ذي نفع و ذي نفوذ و جمع بندي مطالعات بالادست و مرتبط بود.
شرح خدماتي كه بيش تر به يك كشكول شبيه بود
آنچه كه مركز مطالعات تهيه كرده است چشم انداز نيست
مطالعه انجام شده، عمدتا جهت گيري جمعيتي داشته و به ساير مسايل نپرداخته است
مديران طرح اساسا سراغ گروه‌هايي كه مي‌توانند چشم انداز توسعه تهران را تهيه كنند نرفتند
دكتر منصوري گفت: با گذشت مدتي از آغاز طرح، شرح خدماتي به نام مطالعات فرادست طراحي شد كه بيش تر به كشكولي شبيه بود كه همه چيز در آن وجود داشت و اين بخش به مركز مطالعات معماري و شهرسازي واگذار شد.
عضو هيأت علمي دانشگاه تهران با اشاره به اينكه آنچه كه مركز مطالعات تهيه كرده است چشم انداز نيست، بلكه يك مطالعه ساده بخشي است، گفت: مطالعه انجام شده، عمدتا جهت گيري جمعيتي داشته و به ساير مسايل نپرداخته است.
وي افزود: مي‌توانم بگويم مديران طرح اساسا سراغ گروه هايي كه مي‌توانند چشم انداز توسعه تهران را تهيه كنند نرفتند و از منابعي كه بايد استفاده كنند نكردند.
جاي تهيه چشم انداز در آغاز و شروع مطالعات طرح است و نه به موازات تهيه آن
سه ماه پس از شروع طرح، در حالي كه هنوز مطالعات چشم انداز گام‌هاي اوليه‌اش را بر مي‌داشت
مرحوم ميرميران طرح سازمان فضايي تهران را ترسيم كرده بود
وي گفت: مساله مهم‌تر اينجاست كه در يك فرايند طبيعي جاي تهيه چشم انداز، در آغاز و شروع مطالعات طرح است و نه به موازات تهيه آن .
وي افزود: در بهمن 83 يعني سه ماه پس از شروع طرح، يك كروكي از مرحوم ميرميران وجود دارد كه تقريبا سازمان فضايي‌اي كه امروز هم اساس طرح جامع تهران است، در آن ترسيم شده است و اين در زماني به وقوع مي‌پيوندد كه هنوز مطالعات چشم انداز گام‌هاي اوليه‌اش را بر مي‌دارد.
دكتر منصوري به نقد « موسسه اپور » ( آتليه شهرسازي پاريس) اشاره كرد و گفت: به اعتقاد اپور سازمان فضايي پيشنهاد شده در طرح جامع تهران بيش‌تر نتيجه يك رويكرد حسي به شهر تهران است تا يك دستاورد متدولوژيك.
وي افزود: در واقع راه‌حلي كه تحت عنوان سازمان فضايي تهران يا ساختار شمالي – جنوبي آن به عنوان كانسپت اصلي مطرح شد، زماني ارايه شده كه بخش ديگر در حال تهيه چشم انداز بوده است؛ اين در حالي است كه رابطه چشم انداز با طرح، رابطه ابوت است و يكي فرزند ديگري است و در واقع سازمان فضايي، خود محصولي از چشم انداز است و بر مبناي آن به دست مي‌آيد.
دكتر منصوري در پاسخ به پرسشي در باره اين گفته آقاي مهندس غمامي در اولين كارگاه نقد طرح جامع تهران در ايسنا، كه اگر ما مي‌خواستيم منتظر اجراي ديدگاه گروه پژوهش و ارزيابي درباره تدوين چشم‌انداز شويم به سه سال زمان نياز داشتيم، گفت: اين‌ها اغراق‌هايي است كه براي پوشاندن خطا‌ها مطرح مي‌شود.
وي افزود: در كشكولي كه تحت عنوان « مطالعات فرادست» درست شد، مجموعه مطالعاتي قرار گرفت كه بايد در طرح وجود مي‌داشت، اما عملا اين مطالعات هيچ نقشي در فرآيند واقعي طرح نداشتند و تنها نقشي دهن پركن داشتند.
حداكثر تراكم جمعيت تهران حدود 20 برابر حداقل آن و 8 برابر متوسط آن است
در دستورالعمل تهيه الگوي توسعه منطقه، آقاي مهندس غمامي، مشاوران را ملزم كرد
كه جمعيت در وضع موجود ثابت بماند
وي در خصوص فرايند تدوين چشم انداز توضيح داد: ما در مطالعات گام اول، آورده‌اي مشخص داشتيم تحت اين عنوان كه تهران با يك پراكندگي جمعيتي بسيار معارض مواجه است و در حالي كه تراكم جمعيت برخي از نقاط تهران، همچون قطعه مرغي 800 نفر در هكتار است، متوسط تهران 100 نفر و برخي از نقاط آن 40 نفر در هكتار جمعيت دارد، بنابراين حداكثر تراكم جمعيت تهران حدود 20 برابر حداقل آن و 8 برابر متوسط آن است.
دكتر منصوري تصريح كرد: اين تضاد در بهرهمندي از فضا ويژگي يك شهر كاپيتاليستي بسيار سرمايه‌دارانه و در تعارض با اهداف عدالت جويانه در شهر است.
وي با اشاره به اينكه ميان بخش‌هاي مختلف يك شهر، حتي شهر‌هاي سرمايه‌داري دنيا، اين نسبت‌ها و اين اندازه اختلاف كه در داخل شهر تهران وجود دارد، ديده نمي‌شود، گفت: اين وضعيت كه طراحي شده نيست و ناشي از سوء مديريت در شهر است، به عنوان يك معضل ديده شد و بر همين اساس، انتظار اين بود كه در چشم انداز تهران محروميت زدايي، به عنوان يك اصل پذيرفته شده و بر مبناي آن، از طريق تعيين حداكثر و حداقل جمعيت در بهره مندي از سطح شهر تهران، اين هدف دنبال شود، به نحوي كه به طور مثال به جاي 20 برابر اختلاف در بهرهمندي مردم از فضا، 4 برابر اختلاف پذيرفته شود.
وي افزود: بر خلاف اين رويكرد در دستورالعملي كه آقاي مهندس غمامي براي تهيه الگوي توسعه منطقه نوشت، براي مشاوران ضوابطي تعيين شده بود، از جمله آن كه جمعيت منطقه در وضع موجود ثابت بماند.
وي با اشاره به اينكه اين شرط نه تنها به معناي بي توجهي به معضل بزرگي در شهر تهران، بلكه به معناي نهادينه كردن تبعيض است، گفت: ما معتقد بوديم شرط پيش گفته موجب بي عدالتي و دو قطبي شدن بيش از پيش شهر مي‌شود.
وي افزود: جالب اينجاست كه در بخش راهبرد‌هاي زيست – محيطي، در پاور پوينتي كه به عنوان گزارش مطالعات طرح جامع در شوراي شهر ارايه شد، صراحتا گفته شده است كه ما بايد تراكم بافت‌هاي فرسوده را به نفع ايجاد نوعي عدالت در شهر كم كنيم. اما اين راهبرد ، هرگز نمي‌تواند در برابر شرطي كه كارفرما گذاشته است، مقاومت كند.
دكتر منصوري متذكر شد: اختلاف بر سر اين است كه آيا ما مي‌توانيم پيش فرض‌هايي بگذاريم و پس از آن بگوييم كه بر اساس اين پيش فرض‌ها يك پوستر را طراحي كنيم.
مجريان طرح به دنبال تبديل تعاريف شخصي به تعاريف فني بودند
مهندس زنوزي مسوول شوراي هماهنگي مشاوران مناطق، در گزارش خود، به اجرايي نبودن آنچه كه تحت عنوان الگوي توسعه منطقه اي ديده شده است، اعتراض كرد
وي افزود: در گزارشي كه مهندس زنوزي مسوول شوراي هماهنگي مشاوران مناطق، ارايه كرد، به اجرايي نبودن آنچه كه تحت عنوان الگوي توسعه منطقه‌اي ديده شده است، اعتراض شد و از جمله ايشان، معتقد بود ضوابطي كلي پهنه بندي در مقياس تفصيلي قابل ارايه نيست.
دكتر منصوري گفت: بنابراين حتي آنها كه مجري طرح بودند، به ابعاد فني آن ايراد جدي داشتند و به دنبال آن بودند كه برخي از تعاريف را كه تعاريفي شخصي بودند، به تعاريف فني و عمومي تبديل كنند.
در بيان اهداف، انگيزه تهيه طرح با اهداف آن اشتباه گرفته شده است
نمي‌توانيم بي آنكه تعاريف خود را از اهداف كلي، چشم انداز، ضابطه عملياتي، راهبرد، سياست، فعاليت و نظير آن
روشن كنيم، فرآيند را آغاز كنيم
دكتر منصوري با اشاره به وجود ابهامات جدي در تعاريف پايه طرح و نامشخص بودن تعريف طرح از چشم انداز و اهداف، گفت: جمله‌اي به عنوان هدف طرح آورده شده است مبني بر آنكه طرح جامع با هدف تعيين نحوه ساخت و ساز در تهران تهيه مي‌شود.
وي افزود: ما مي‌گوييم اين موضوع از محصولات و نتايج درجه سوم و چهارم طرح جامع است و حتي مي‌تواند انگيزه تهيه طرح باشد؛ در حالي كه ميان انگيزه و هدف طرح تفاوت است.
وي گفت: در گزارشي كه به عنوان خلاصه مطالعات طرح جامع ارايه شده است سه هدف مي‌بينيم:
1- پاسخگويي به مردم و سازمان‌ها در زمينه ساخت و ساز و عمران شهري 2- هدايت كنترل و نظارت بر ساخت و ساز شهري 3- هدايت سرمايه‌گذاري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها و مداخلات مستقيم شهرداري و نهاد‌هاي خصوصي و عمومي ديگر.
وي با طرح اين سه هدف گفت: من مخالف اين موضوع نيستم آنچه كه گفته شد، بخشي از نتايج و دستاودر‌هاي طرح است، اما يكي از اين نتايج، صدور پروانه جواز ساخت منزل يك فرد است؛ در حالي كه قرار است طرحي در فرا دست با هداف كلاني تهيه شود، پس از آن با سلسله مراتبي دست‌آورد‌هاي آن بر صدور پروانه يك منزل هم تاثيرگذار باشد، اما اگر بخواهيم اهداف پايين دست را در اين سطح ليست كنيم شايد به 5 هزار مورد برسيم؛ بنابراين ما بايد مواردي را به عنوان اهداف كلي طرح - كه تنها سه مورد انتخاب شده است - انتخاب كنيم كه ناظر به اصلي‌ترين نياز‌هاي شهر است.
عضو هيأت علمي دانشگاه تهران گفت: به عنوان يك ايراد متدولوژيك ديگر، بايد توجه كنيم كه ما نمي‌توانيم بي آنكه تعاريف خود را از اهداف كلي، چشم انداز، ضابطه عملياتي، راهبرد و سياست و فعاليت و نظير آن روشن كنيم، فرآيند را آغاز كنيم.
وي افزود: ما سند مهمي را بر اساس اصطلاحات عاميانه در جامعه اي تنظيم مي‌كنيم كه حتي يك جزوه استاندارد، درباره آنها وجود ندارد.
وي گفت: آقايان شاهد هستند كه در اوايل طرح چه اندازه درباره‌ي واژه‌ها بحث شد، اما هيچ گاه متدولوژي طرح به تعريف مشخصي دباره‌ي آنها نرسيد.
مطالعه بخشي نگر در اين طرح حاكم شده است
مشاور مادر، خود پس از فرزندان، زاده شد
آيا مشاور مادر مي‌تواند مسووليت دفاع از گزارش سازمان حمل و نقل را بر عهده گيرد؟
دكتر منصوري با انتقاد از اين كه مطالعه بخشي نگر در اين طرح حاكم شده است، گفت: هشت مشاور انتخاب شده‌اند، كه هر يك مسووليت‌هايي چون ترافيك، زيست – محيطي و نظير آن را عهده دار شده‌اند و در كنار آنها يك مشاور مادر عهده‌دار مسايل شهرسازي شده است.
وي افزود: بي آنكه ارتباط نهادي مشاور شهرسازي با ساير مشاورين روشن باشد، نام مشاور شهرسازي را مشاور مادر گذاشته‌اند، اما اين چه مادري است كه خود پس از فرزندان زاده شده است.
دكتر منصوري در ادامه به طرح اين سوال پرداخت كه آيا مشاور مادر مي‌تواند مسووليت دفاع از گزارش سازمان حمل و نقل را بر عهده گيرد؟
وي گفت: قرارداد سازمان حمل و نقل به طور جداگانه با نهاد منعقد شده است و اين سازمان حداكثر موظف به هماهنگي با مشاور مادر است.
وي متذكر شد: اين نوع هماهنگي، به معناي هيچ است. چرا كه در اين هماهنگي سازمان موظف به تبعيت از مشاور مادر نيست و هر يك از مشاوران مسوول كار خود هستند و اگر با هم اختلاف داشته باشند، هيچ يك رابطه برتري نسبت به ديگري نخواهند داشت، جز آنكه به نهاد، به عنوان قاضي شكايت كنند و اين قاضي اختلاف را حل كند.
دكتر منصوري افزود: بر اين اساس مشاور مادر نمي‌تواند مسووليت را بپذيرد، چرا كه نه شرح خدمات آن را نوشته است و نه انتخاب مشاور از سوي آن صورت گرفته است و نه به طور نظام‌مند مشاور مورد نظر ، تابع مشاور مادر است.
وي گفت: ما اين روال را در گذشته داشته‌ايم كه يك مشاور مدير طرح مي‌شود اما در اين روال بخش ترافيك زير نظر مشاور اصلي است و اگر مشاور ترافيك ديدگاه او را اعمال نكند، مشاور اصلي اختيار برخورد با آن را دارد، اما در اينجا چنين اختياري وجود ندارد.
وي افزود: به نظر مي‌رسد كساني كه اين فرآيند و رويه را طراحي كرده‌اند، مرحله اجرا، را با مرحله طراحي اشتباه گرفته‌اند و تصور مي‌كنند با جلسات هفتگي مي‌توان هماهنگي ميان مشاور مادر و ساير مشاورين را عملي كرد.
دكتر منصوري ادامه داد: در مرحله اجرا كه همه برنامه‌ها مشخص است، ممكن است بتوان 5 دستگاه مختلف را هفته‌اي يك بار با يكديگر هماهنگ كرد، اما هنگامي كه برنامه‌ها مشخص نشده، چگونه مي‌توان در يك جلسه هفتگي به نتيجه رسيد.
وي با بيان اينكه وقوع اين نوع هماهنگي، اساسا محال است، گفت: درست به همين علت است كه اپور به اين نظام عجيب ايراد گرفته است.
دكتر منصوري در ادامه گفت: شما از مشاور بوم سازگان سوال كنيد كه آيا او مسووليت نتايج هفت مشاور ديگر را مي‌پذيرد؟ آيا اگر ايراداتي به مطالعات ترافيك وارد بود، بوم سازگان حاضر است اين نكته را بپذيرد كه ايرادات موجود بر عهده اوست؟
وي تصريح كرد: واقعيت اين است كه مطالعات مشاورين ديگر به بوم سازگان ارتباطي ندارد و بوم سازگان حداكثر مي‌توانسته انتقادات خود را مطرح كند. ما نيز شاهد دعوا‌هاي بوم سازگان در روند‌هاي هماهنگي با مشاوران بوديم.
وي افزود: مشاور زيست – محيطي مي‌گفت ما اساسا امكان اين كه بتوانيم نقشه گسل‌هاي تهران را در مقياسي كه مورد نظر شماست ارايه بدهيم؛ نداريم و به رغم آنكه قرارداد هم نوشته شده است، اما به دليل آنكه اطلاعات آن وجود ندارد، ما نمي‌توانيم چنين چيزي را ارايه بدهيم. بوم سازگان در پاسخ مي‌گفت: اگر شما نمي‌توانيد زمين‌ها را به تفكيك طبقه بندي كنيد، من چگونه مي‌توانم بر اساس آنها طرح ارايه بدهم.
مشاور مربوطه، در پاسخ مي‌گفت: اين مشكل شما است و ما زير هيچ سندي را در اين رابطه امضاء نمي‌كنيم، مگر در مقياسي كه مشكل بوم سازگان را حل نمي كرد.
وي ادامه داد: مي‌بينيم كه هر يك دلايل فني خود را داشتند اما اين دعوا درست به دليل آن است كه ما فرآيند طراحي را بخشي كرده‌ايم، بي آنكه ارتباط و نحوه هماهنگي آنها با هم مشخص باشد.
تهيه همزمان طرح جامع و طرح تفصيلي يك دروغ بزرگ است
طرح تفصيلي فرزند طرح جامع و در واقع همان طرح است كه از مقياس يك پنج هزارم
به مقياس يك دو هزارم تبديل مي‌شود
توجه كنيم در اين جا تهيه طرح و نه رد و بدل شدن اطلاعات، مورد نظر است
دكتر منصوري كه در دومين كارگاه بررسي و نقد طرح جامع تهران در دفتر مطالعات ايسنا سخن مي گفت، با اشاره به اينكه ايراد متدولوژيك ديگري كه به اين طرح وارد است، تهيه همزمان طرح جامع و طرح تفصيلي است، گفت: اين موضوع، دروغ بزرگي است كه هر قدر براي فهم معناي آن تلاش كردم به نتيجه نرسيدم.
وي با اشاره به اين كه تهيه هم زمان طرح‌هاي جامع و تفصيلي واژه فريبنده و زيبايي است، گفت: توجه كنيم در اين جا تهيه طرح، و نه رد و بدل شدن اطلاعات، مورد نظر است.
دكتر منصوري با بيان اينكه طرح تفصيلي و طرح جامع رابطه ابوت با يكديگر دارند، گفت: طرح تفصيلي فرزند طرح جامع و در واقع همان طرح است، كه از مقياس يك، پنج هزارم به مقياس يك دو هزارم تبدل مي‌شود.
دكتر منصوري افزود: اگر گوينده مراد ديگري از طرح تفصيلي و طرح جامع داشته باشد، مشكل با گوينده است، اما با تعريفي كه ما از طرح تفصيلي و طرح جامع مي‌دانيم، تا زماني كه طرح جامع نهايي نشود، امكان آغاز طرح تفصيلي نيست و اين درست همان مشكل و ابهامي است كه همه مشاورين مناطق طرح مي‌كردند.
وي گفت: در واقع اين موضوع مورد پرسش آنها بود كه زماني كه طرح مصوب بالا دستي وجود ندارد، آنها چه چيز را به يك دو هزارم تبديل كنند.
وي افزود: بر اساس قراردادي كه با مشاروان منعقد شده بود، قرار بر اين است كه تا اسفند ماه سال 84 طرح تفصيلي تهيه شود اما اين كار انجام نگرفته به دليل آن است كه اين يك قرارداد و يك تكليف لايطاق است.
دكتر منصوري ادامه داد: گفته مي‌شود براي جلوگيري از دفع‌الوقت، ما شيوه جديدي را براي اولين بار در تاريخ ابداع كرده‌ايم، كه به طور همزمان دو طرح را انجام مي دهيم، اما اين حرف‌ها به چه معناست؟
همه مشاوران مناطق مي‌گفتند؛ منطقه ما استعداد گردشگري، كار، فعاليت و بازار بين المللي اقتصادي دارد
مشاوران مي‌گفتند ما چند بار الگوي توسعه مي‌دهيم، نهاد، بي آنكه ضوابط بالادست را داده باشد، آن را رد مي‌كند
آنها ميزاني در دست ندارند كه بتوانند پينشهاد خود را با آن بسنجند
من مي‌گفتم شما از مشاوران الگوي توسعه منطقه را نخواهيد، بلكه اقتضائات يا پتانسيل هاي هر منطقه را از مشاور سوال كنيد و اين اطلاعات را به مشاور بالادست منتقل كنيد
وي گفت: ما مي‌توانيم از مشاور منطقه بخواهيم اطلاعات پايين دستي را با بالا رد و بدل كند، چنان‌كه در آخرين مراحل، بالاجبار، كمي در مورد الگوي توسعه، اين كار انجام گرفت، اگرچه در آنجا نيز تحت فشار، كار به سامان نرسيد.
عضو هيأت علمي دانشگاه تهران افزود: ما بارها گفتيم الگوي توسعه طرح جامع تهران، موزاييك الگوي توسعه مناطق نيست و بارها در اين باره بحث شد.
وي گفت: مشاوران مي‌گفتند ما چند بار الگوي توسعه مي‌دهيم، نهاد، بي آنكه ضوابط بالادست را داده باشد، آن را رد مي‌كند و در اين ميان هم مشخص نيست كه هزينه انجام كار را چه كسي پرداخت مي‌كند.
وي افزود: مشاوران مي‌گفتند: ما با چه ميعار‌ي منطقه را توسعه دهيم. در واقع همه مي‌گفتند؛ منطقه ما استعداد گردشگري، كار و فعاليت، بازار بين المللي اقتصادي دارد. چنان‌كه هر مشاوري مي‌تواند در منطقه خود، چنين پيشنهادي را طرح كند، اما مساله اين جاست كه آنها ميزاني در دست ندارند كه بتوانند پينشهاد خود را با آن بسنجند، اما بي آنكه اين ميزان ارايه شود از او مي‌خواهند، الگوي توسعه را ارايه دهد.
دكتر منصوري در ادامه گفت: من مي‌گفتم شما از مشاوران الگوي توسعه منطقه را نخواهيد، بلكه اقتضائات يا پتانسيل هاي هر منطقه را از مشاور سوال كنيد و اين اطلاعات را به مشاور بالادست منتقل كنيد؛ او آنها را با الزامات و اهداف و برنامه‌هاي ديگري كه مشاور در كلان مي‌بينند، تلفيق كند و طرح تهرا ن را بدست آورد و در اين فاصله نيز مشاور مادر، ملزم به رفت و برگشت اطلاعات با منطقه باشد.
وي متذكرشد: اين روند رفت و برگشت اطلاعات است و نه رفت و برگشت طرح.
اينكه طرحي ارايه شود اما اين طرح نه تاييد شود و نه رد شود، معنا ندارد
همه اين مشكلات، به دليل دروغ بزرگي است كه در مورد تهيه همزمان طرح مطرح شده است
دكتر منصوري ادامه داد: آقاي غمامي مي‌گفتند شما طرحي را ارايه بدهيد، اين طرح نه تصويب مي‌شود و نه رد مي‌شود؛ اما اين نيز از جمله حرف‌هاي غير فني است و اينكه طرحي ارايه شود اما اين طرح نه تاييد و نه رد شود، معنا ندارد.
وي گفت: آنچه كه ارايه مي‌شود يا از جنس اطلاعات و يا از جنس طرح و پينشهاد است. در هر دو صورت امكان تاييد يا رد آن وجود دارد و معنا ندارد كه گزاره‌اي با اين ماهيت به ما برسد و ما هيچ چيز درباره آن نتوانيم بگوييم.
وي افزود: هنگامي كه سيستم، فرآيند و متدولوژي بالادست اشكال دارد، مي‌گويند شما پولتان را مي‌گيريد، اما ديگر چه كار داريد كه ما گفته‌ايم از پايين هم الگوي توسعه داده‌اند و با نوعي باج دادن مساله را مسكوت مي‌گذارند.
دكتر منصوري تصريح كرد: واقعيت آن است كه ميزاني براي آنكه بخواهند بر اساس آن انجام وظيفه يا عدم انجام وظيفه مشاور را ارزيابي كنند، وجود ندارد؛ بنابراين اگر بخواهند نظري منطقي ارايه بدهند ميزان و اطلاعاتي وجود ندارد، اگر بخواهند نظري غير منطقي بدهند، مشاور شاكي مي شود و مي‌گويد شما چه زماني براي من ميزاني ارايه كرديد كه امروز انتظار داشته باشيد بر اساس آن من الگوي توسعه ارايه دهم.
وي يادآور شد: همه اين مشكلات، به دليل دروغ بزرگي است كه در مورد تهيه همزمان طرح مطرح شده است.
فرآيند رفت و برگشت در اطلاعات است و نه در محصول، در حالي كه طرح تفصيلي يك محصول است
معناي فني طرح تفصيلي اجرايي شدن يا جزيي شدن طرح جامع است
در اينجا گفته مي‌شود ميان يك محصول پيشيني و يك محصول پسيني هم‌زماني برقرار است
عضو هيأت علمي دانشگاه تهران با تاكيد بر اينكه ما به فرآيند رفت وبرگشت قائل هستيم، گفت: فرآيند رفت و برگشت در اطلاعات است و نه در محصول، در حالي كه طرح تفصيلي يك محصول است.
وي گفت: در اينجا گفته مي‌شود ميان يك محصول پيشيني و يك محصول پسيني هم‌زماني برقرار است؛ اين محال عقلي است و مثل آن است كه ما پيش از آنكه فاز يك معماري بنايي را طراحي كنيم، فاز دوم آن‌را طراحي كنيم.
وي متذكر شد: گاهي اوقات سه فاز هم همزمان تهيه مي‌شود. اما هم‌زماني آنها در يك دوره زماني معنادار است. به اين معنا كه بخشي از فاز يك قطعي مي شود و بعد فاز دوم همان بخش آغاز مي‌شود و همان قطعه‌اي كه فاز دوم آن قطعي شده است به اجرا سپرده مي‌شود.
دكتر منصوري با تاكيد بر ضرورت در نظر گرفتن سلسله‌مراتب گفت: ما نمي توانيم رنگ كاشي مكاني را مشخص كنيم، بي آنكه بدانيم اساسا اين مكان اتاق است، حياط يا حمام و آيا اساسا به كاشي نياز دارد يا موزاييك؟ و به همين ترتيب در اسناد فني نيز نمِي‌توانيم طرح تفصيلي را بدون طرح جامع تهيه كنيم، چرا كه معناي فني طرح تفصيلي اجرايي شدن يا جزيي شدن طرح جامع است.
خطاي بزرگ ديگر اينجاست كه در اين طرح تحويل‌هاي ميان كار وجود ندارد
عملا امكان ارزيابي‌هاي ميان كار سلب شد
بايد به نتايج مياني مي‌رسيديم و پس از تصويب و نهايي شدن آن به مرحله بعدي وارد مي‌شديم
وي در ادامه متذكر شد: خطاي بزرگ ديگر اينجاست كه در اين طرح تحويل‌هاي ميان كار وجود ندارد. در واقع در اينجا وضعيت صفر و صد برقرار است . البته گزارش‌هايي جهت اطلاع به شوراي راهبري ارايه شده است. اما شوراي راهبري خود نيز تشريفاتي بود. چنان‌كه آقاي غمامي خود در اولين كارگاه نقد طرح جامع تهران در دفتر مطالعات ايسنا گفتند ما 17 الي 18 جلسه داشتيم. روشن است كه در طول يك سال و نيم، كه نيمي از اين جلسات با دعوا و قهر برخي و نيمي ديگر با تغيير مديران مواجه بود، اين شورا نقشي در مديريت طرح نداشت.
دكتر منصوري ادامه داد: شورايي كه نبود، تحويل‌هاي ميان كار هم كه نبود، بنابراين عملا امكان ارزيابي‌هاي ميان كار سلب شد كه در اسناد فني خود پديده‌اي نو ظهور و يك اشكال فرايندي و متدولوژيك محسوب مي‌شود.
وي در پايان اين بخش از گفته‌هاي خود تاكيد كرد: ما بايد به نتايج مياني مي‌رسيديم و پس از تصويب و نهايي شدن آن به مرحله بعدي وارد مي‌شديم.
وي يادآور شد: اينكه سهم تصويب و تاييد آنها چيست و بدست كيست موضوع جداگانه‌اي است كه بايد در جلسه جداگانه‌اي مورد بحث قرار گيرد.
درباره‌ي شهرسازي خود آرمانگرايانه بحث مي‌كنيم،
اما وقتي كه نمي‌توانيم شهر آرماني را بسازيم، اقتدارگرايانه برخورد مي كنيم
به همين علت به مراكز قدرت متوسل مي شويم و با قانع كردن آنها آمرانه طرح‌هاي خود را پيش مي‌بريم
در ادامه اين نشست دكتر مطوف عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي گفت: اين پرسش كه شهرسازان چه حقي دارند كه براي مردم فضايي بسازند، با دو پاسخ مواجه شده است كه اولي به دليل تخصص و دومي به دليل نمايندگي مردم و از طريق ساز و كار‌هاي نمايندگي اين حق را براي آن ها قايل مي‌شود.
وي با اشاره به اينكه شهرسازي در ايران اولين بار از سوي معماران و با نگاه مهندسي آغاز شد گفت: اين تخصص به معماران اجازه مي‌داد كه آزدانه فكر كنند، اجتهاد كنند و تصميم بگيرند.
وي افزود: در معماري اگر طراحي آرمان گرايانه داده مي‌شد، از آنجايي كه سازنده آن خود معمار بود، امكان ساخت و تحقق آن وجود داشت، در حالي كه شهر را مردم مي‌سازند و فرآيند ساخت آن متفاوت است.
دكتر مطوف كه در ادامه دومين گارگاه بررسي و نقد طرح جامع تهران در دفتر مطالعات ايسنا سخن مي‌گفت، افزود: البته در مقطعي در ايران دولت همچون ميدان نقش جهان و چهارباغ شهر را ساخته است، اما در دوران معاصر زماني كه معماران وارد شهر شدند و خواستند همان الگوي چهار باغ اصفهان را به گونه‌اي آمرانه ايجاد كنند، به دليل آنكه مردم آن را پس زدند موفق نشدند.
وي افزود: خيابان 15 متري نقدي در خرمشهر را با همين رويكرد خواستند 60 متري كنند و به تعبير استاد حبيبي خواستند شابلن چهارباغ را بدون در نظر گرفتن مجموعه‌اي از مسايل اقليمي، فرهنگي و ...به داخل شهر بچپانند ، اما به رغم تخريب هزاران واحد مسكوني، طرح به نتيجه نرسيد.
وي گفت: در منطقه عباس آباد تهران هم تصميم داشتند، همان شابلن چهارباغ را به زمين بگذارند و همين طور در خرمشهر، اما تا به حال موفق نشدند.
دكتر مطوف گفت: در حالي كه درباره خرمشهر در سطح ملي سياستگذاري مي‌شد، تصميم گرفته شد آن را در جاي ديگري بسازند، اما نه خود آن ساخته شد و نه در جاي ديگري ساخته شد.
وي افزود: به رغم هزينه كردن 600 ميليارد تومان در خرمشهر و طرح ايده‌هاي بزرگ از سوي شخصيت‌هاي بزرگ درباره اين شهر، اما با گذشت 24 سال هنوز 40 % اين شهر ساخته نشده است.
عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي گفت: هنگامي كه به بررسي چرايي اين وضعيت مي‌پردازيم به اين نظريه مي‌رسم كه ما گرفتار مشكل تئوريكي هستيم كه در تهران هم وجود دارد.
وي در ادامه توضيح داد: ما درباره‌ي شهرسازي خود آرمانگرايانه بحث مي‌كنيم، اما وقتي كه نمي‌توانيم شهر آرماني را بسازيم، اقتدارگرايانه برخورد مي كنيم و به همين علت به مراكز قدرت متوسل مي شويم و با قانع كردن آنها آمرانه طرح‌هاي خود را پيش مي‌بريم.
دكتر مطوف در ادامه افزود: از آنجايي كه در روش و مكانيزم شهرسازي در ايران دولت كار فرماست، طرح‌هاي آرمانگرايانه در پي راضي كردن دولت هستند و دولت نيز با تبليغات و ارايه تصوير‌هاي زيبا سعي مي‌كند مردم را قانع كند.
طرح جامع تهران، خصلتي آمرانه دارد
در اين طرح هيچ ساز و كاري وجود ندارد كه در قالب آن مشاركت مردم به شكل واقعي صورت گرفته باشد
وي با اشاره به اينكه طرح جامع تهران نيز از اين قاعده مستثنا نيست تصريح كرد: طرح جامع تهران، خصلتي آمرانه دارد. در اين طرح هيچ ساز و كاري وجود ندارد كه در قالب آن مشاركت مردم به شكل واقعي صورت گرفته باشد.
وي با بيان اينكه اين طرح رابطه خود را با مردم قطع كرده است گفت چگونه و در كجا مكانيزم مشكارت مردم در اين طرح تعريف شده است.
طرح جامع تهران رابطه خود را با طرح‌هاي بالادست قطع كرده است
متدولوژي طرح تهران همان متدولوژي آرمانگرايانه قديمي است
دكتر مطوف كه در دومين كارگاه نقد وبررسي طرح جامع تهران در دفتر مطالعات ايسنا سخن مي گفت ادامه داد: طرح جامع تهران رابطه خود را با طرح‌هاي بالادست نيز قطع كرده است چرا كه زماني كه كارفرما را راضي مي‌كند نيازي به برقراري چنين رابطه‌اي نمي‌بيند.
وي با طرح اين پرسش كه در طرح جامع تهران، تهران پايتخت كدام كشور است؟ گفت: در اين طرح پيوندي ميان اين طرح و طرح‌هاي ملي و آنچه كه طرح هاي بالادست درباره ايران يا طرح‌هاي ملي گفته است وجود ندارد.
دكتر مطوف متذكر شد: ممكن است در اين باره حدس‌هايي در طرح زده شده باشد، اما مكانيزمي كه طرح را از چنين مبنايي استخراج كند ديده نمي‌شود.
وي با تاكيد بر اين نكته كه بايد توضيح داده شود كه چگونه اين طرح، چشم انداز 20 ساله و مشكلات تهران را ديده است، گفت: در ضوابط ملي آمايش سرزمين مصوب 4/9/83 درباره تهران در ماده يك، كاهش تمركز و تراكم جمعيت و فعاليت در مناطق پر تراكم كشور به ويژه تهران و اصفهان ديده شده و مهار روند رو به رشد جمعيت و فعاليت در اين مناطق مورد توجه قرار گرفته است.
وي افزود: در بند 2 نيز تغيير نقش و عملكرد شهر تهران به عنوان مركزي با عملكرد بين‌المللي و شهر‌هاي اصفهان، مشهد، تبريز، كرمانشاه و غيره با عملكرد فراملي ديده شده است.
دكتر مطوف در ادامه گفت: در بند 5 ضوابط ملي آمايش سرزمين، بر استفاده از ظرفيت‌هاي اجتماعي، علمي و فرهنگي استان‌ها و مناطق كشور به ويژه شهر‌هاي تهران، شيراز و اصفهان تاكيد مي‌شود و در بند 13 رعايت ملاحظات امنيتي و دفاعي شهر‌هايي كه بمباران شده يا در آنها بمب كار گذاشته شده است مورد توجه قرار گرفته است.
وي با اشاره به اين كه در بند 15 رعايت اصول ايمني با الگوي پدافند غير عامل ديده شده است، گفت: به رغم 8 سال بمباران تهران، در اين باره حتي يك كلمه در طرح جامع وجود ندارد.
عضو هيأت علمي دانشگاه شهيد بهشتي عدم ارتباط طرح جامع تهران را با بند‌هاي پيش گفته در ضوابط ملي آمايش سرزمين، مورد انتقاد قرار داد و افزود: استفاده از شرايط جغرافيايي، عوارض طبيعي، پراكندگي مناسب در پهنه سرزمين ، انتخاب عرصه‌هاي امن به لحاظ سوانح طبيعي و انتخاب مقياس بهينه در استقرار در جمعيت در طراحي تاثير بسيار بالايي دارد.
دكتر مطوف با تاكيد بر اينكه در تجربه‌اي كه در باز‌سازي بعد از جنگ و بلاياي طبيعي بدست آورديم، نه تنها نتوانسته‌ايم طرح‌هاي مربوطه اجرا كنيم بلكه حتي نتوانستيم راهكار‌هاي واقعي ارايه دهيم، تصريح كرد: متدولوژي طرح تهران همان متدولوژي آرمانگرايانه قديمي است.
ادامه دارد.....