نگار ( نگاريدن و نگارشتن ) در فرهنگ‌ها با معاني متعددي چون نقش و نقاشي به كار رفته است. در حقيقت نگارگري مفهوم عام دارد و روش‌ها و سبك‌هاي گوناگون نقاشي ايراني را شامل مي‌شود. چه آنها كه در كتاب و نسخه‌هاي خطي صورت گرفته شامل :تذهيب، تشعير، حاشيه سازي، جدول كشي، گل و مرغ و .... چه آنها كه بر ديواربناها و بومهاي ديگر انجام گرفته است. به گزارش بخش «صنايع دستي ايسنا» بر پايه تحقيقاتي كه توسط پژوهشكده هنرهاي سنتي انجام شده تاريخچه نگارگري در ايران را مي‌توان در هزاره‌هاي پيش از ميلاد و در آثار به جاي مانده از سكونت انسان در غارها و برروي سفالينه‌هاي منقوش پيش از تاريخ مشاهده كرد. نمونه آثار نقاشي از دوره اشكاني و ساساني و نمونه هاي مناسبي از طرح وشكل و رنگ در نگار‌گري است. هنر كتابت در دوره ساسانيان به تكامل رسيده و آرايش كتاب يكي از فعاليت‌هاي مهم هنرمندان در نگارگري پس از اسلام است. از اين دوره به بعد شاهد آثار غني و زيبائي از هنر نگارگري هستيم كه مذمون آنها ملهم از آيات وحي و احاديث و روايات قرآني است. از حدود ابتداي قرن حاضر شاخه‌اي از نگارگري مورد توجه قرار محققان و هنر شناسان شرق و غرب قرار گرفت كه با نام مينياتور معرفي شده است. در مينياتورهاي ايراني منظره‌ها اغلب خيالي است. هنر نگارگري در گذر زمان و تبع نيازهاي اجتماعي و تاثير‌هاي فرهنگي محيط، ويژگي‌هاي خاصي كسب كرده است كه خود باعث پديد آمدن مكتب‌هاي مختلف هنر نگارگري است. مكتب بغداد اين مكتب در قرن هفتم هجري در دوره عباسي و با تصوير سازي كتب و ترجمه شده از پهلوي ، يوناني سانسكريت به عربي رايج شد. چهره‌ها در نگاره‌هاي اين مكتب به نژاد سامي بيه است. تاثير آثار نقاشان بيزانسي و مسيحيت را مي توان باز شناخت. در اين آثار رنگ زمينه نامحسوس يا اصلا" وجود ندارد و نگاره‌ها از متن جدا نيستند و بخشي از متن به شمار مي‌روند. مكتب سلجوقي در اين مكتب نقش ها و تزئينات بر روي متن رنگ آميزي شده، نقاشي مي‌شدند. چهره‌ها با چشم‌هاي بادامي و شبيه به نژاد زرد و لباس ها با گل و گياه و نقوش اسليمي تزئين مي‌شد. از اين زمان كتب مصور اندكي بدست آمده است. نقش و نگارها در اين آثار نزديكي و وجه اشتراك زيادي با آثار سفالين اين دوره دارند. مكتب مغول اين مكتب در قرن هفتم هجري قمري و پس از استيلاي مغول بر ايران با نام مكتب مغول تبريز پي ريزي شد. ارتباط ايلخانان مغول با اقوام خويش باعث نفوذ برخي از عوامل نقاشي چيني در نقاشي ايراني شد. نقاشان ايراني در اين مكتب به نوعي منظره‌سازي، ساخت و ساز و توجه به جزئيات روي آوردند كه با ويژگي‌هاي نقاشي عصر مغول تلفيق شده بود و اساس اين مكتب را تشكيل مي داد. استفاده از رنگ هاي بيشتر و افزايش طبيعت گرائي و تركيب بندي نگاره‌ها از ويژگي‌هاي ديگر اين مكتب است. مكتب هرات در زمان حكومت شاهرخ پسر تيمور، پايتخت و مركز تجمع هنرمندان شهر هرات بود و در آنجا مكتب هرات پايه‌ريزي شد. در اين دوره نگارگري به شكوفائي و عالي ترين درجه خود رسيد. هنر اين دوره هنري واقعي، ملي و موافق با طبع و روحيه ايراني است. كمال الدين بهزاددر اين دوره تحولاتي شكرف در هنر نگارگري به وجود آورد. طرح ها همراه باپختگي شگفت انگيز و ظرافت در نمايش درختان گلها و چهره ها به كارگرفته شد. فن چهره سازي را به بهزاد و اين دوره نسبت مي دهند. مكتب تبريز با به حكومت رسيدن اسماعيل صفوي و انتقال پايتخت به شهر تبريز هنرمندان از جمله بهزاد به تبريز دعوت شدند كه موجب حركت فرهنگي و هنري و به وجود آمدن شيوه نويني در نقاشي ايران شد و اين شيوه از تركيب سنت قديمي نقاشي تبريز و مكتب هرات و روش شخصي بهزاد پديد آمد. در اين دوره شخصيت‌هاي آثار بهزاد را درويشان و مدرسان تشكيل مي‌داد. او در اواخر قرن دهم هجري به صورت‌نگاري و شبيه سازي پرداخت كه پس از او به دست رضا عباسي به اوج كمال خودرسيد . تركيب بندي‌هاي چند سطحي، حركت و جنبش، رنگ‌هاي درخشان و پرمايه و آرام از جمله ويژگي‌هاي نقاشي اين دوره است. از ديگر مشخصات آثار اين دوره به خصوص در مكتب تبريز، پوشش سر اشخاص به صورت كلاه قرمز رنگ قزلباشي است. نقاشان تبريز به سرپرستي بهزاد معروف ترين شاهنامه اين مكتب به نام شاه نامه شاه طهماسبي را مصور ساختند. مكتب اصفهان شاه عباس صفوي پس از انتخاب اصفهان به پايتختي و ساخت بناهاي مجلل، رابطه خود را با كشورهاي خارجي بهبود بخشيد. از همين جا نگارگري ايراني از موضوعات نقاشي غربي تاثير پذيرفت. در اين دوره چهره نگاري و تك چهره سازي گسترش بيشتري يافت و كم كم حالت‌هايي از طبيعت گرايي در آثار نقاشان ايراني پيدا شد. از شاخص ترين نگارگران اين دوره " رضا عباسي " و " محمد زمان " را ميتوان نام برد. نقاشي ايراني بعد از اين دوره نتوانست عظمت گذشته را به دست آورد. در دوره‌هاي افشاريه و زنديه و در ادامه قاجاريه نقشهايي از عناصر گل و مرغ به صورت تركيبي از گلها، غنچه‌هاي نيم شكفته و شكفته و پرندگان مورد استفاده نقاشان قرار گرفت. اين گونه نقاشي كه روي قلمدانها، جلد كتابها، رحلهاي چوبي و جمعه‌هاي لوازم آرايشي انجام مي شد، به نقاشي لاكي معروف شد. در دوره قاجاريه بار ديگر نقاشي تك شخصيت باب شد، ولي ويژگي‌هايي كه نقاشان در اين دوره به كار خود دادند، تفاوتهاي زيادي در نقاشي نسبت به دوره صفويه ديده مي‌شود. در اين آثار همان ويژگي‌هاي اغراق آميز و تركيب رخ و نيمرخ نمايي چهره‌ها و پيكره‌ها با هم ديده مي‌شود كه با استفاده از رنگ‌هاي اروپايي كشيده شده‌اند. تذهيب تذهيب به معني زراندود كردن و طلا كاري با نقوش الهام گرفته از طبيعت، ولي كاملا تجريدي، منظم و هندسي است كه با خطوط مشكي و آب طلا تزئين شده، يا رنگهايي ديگر همچون شنگرف، لاجورد، سفيد آب زنگار و زعفران در آن به كار رفته است. در اوايل دوره اسلامي، تذهيب براي تزيين و جداسازي آيات قرآن مجيد مورد استفاده قرار مي‌گرفت. در سده سوم و چهارم هجري ساده و بي پيرايه و با نقوش ساده و هندسي به كار گرفته شد. هنر در سده ششم و هفتم متين ومنسجم و در سده هشتم با شكوه و مجلل در سده نهم و دهم ظريف و پرمايه و در سده يازدهم و دوازدهم به اوج تنوع و تعداد مكاتب خود رسيده است. تشعير تشعير از شعر به معناي مو گرفته شده است. در تشعير قلم گيري به نازكي و ظرافت يك موي به كار مي رود. تشعير با نقوش گياهي و جانوري همراه است و معمولا" در حاشيه نسخه هاي خطي يا مرقعات با طلا رسم مي شود. گفتني است كه نقوش جانوري معمول در تشعير به دو دسته حيوانات واقعي و جانوران افسانه‌اي تقسيم مي‌شود. هنر " تشعير سازي " يا "تشعير اندازي " از حدود قرن نهم هجري در نسخه‌هاي خطي به چشم مي‌خورد . از اواخر دوره مغول ، گرايش تشعير سازان به خلق طرح هاي طبيعي آشكار و زمينه عنوان نوشته هاي با نقوش چشم نواز گل و برگ تزئين مي‌شود. گرايش به نقوش طبيعي گياهان در برخي از نسخه‌هاي خطي اوايل دوره تيموري مشهود است. از همين زمان تشعيرهاي زيبايي با رنگ‌آميزي‌هاي فوق‌العاده مشاهده مي‌شود. در دوره صفويه طرحهاي تشعير طلايي بود و در نمونه‌هاي غني و گرانبها با دو رنگ طلايي و نقره‌اي رنگ‌آميزي مي‌شد. اين تشعيرها در صفحه‌هاي مقابل طراحي مي‌شد. در تشعيرهاي اوايل نهم نقش حيواناتي مانند اژدها، قفنوس يا مرغ آتش، حواصيل، پليكان ، شير، ميمون، مار و پرندگان به سبك چيني به چشم مي‌خورد. انتهاي پيام