در ميان نقاط كويري كشور شايد كمتر منطقه‌اي را بتوان پيدا كرد كه به لحاظ جاذبه‌هاي توريستي همپاي يزد باشد. يزد اين ديار كهن كه در گذشته‌اي نه چندان دور آن را دارالعباد مسلمين مي‌خواندند، اينك با انبوهي از جاذبه‌هاي فرهنگي، زيارتي باستاني، تاريخي و طبيعي چشم انتظار گردشگران نشسته است.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) استان يزد با 72156 كيلومتر مربع وسعت در مركز ايران قرار دارد و براساس آخرين تقسيمات كشوري، داراي هفت شهرستان به نام‌هاي ابركوه، اردكان، بافق، تفت، مهريز، ميبد و يزد است.
يزد در قلمرو سلسله جبال مركزي ايران واقع شده و از پستي و بلندي و چاله‌ها و كفه‌هاي كويري‌متعددي تشكيل شده است. اين ناهمواري‌ها مشتمل بر تپه‌هاي پاي كوهي، دشت‌ها، بيابان‌ها، نواحي كويري وتپه‌هاي ماسه‌اي است.
در اين استان دو رشته كوه متمايز از هم وجود دارد. اولي بخشي از كوههايي است كه در جهت‌شمال غربي - جنوب شرقي از مركز ايران عبور مي‌كنند و به كوههاي مركزي ايران معروف هستند. دومي شامل‌رشته كوههايي است كه در مناطق مركزي، شمالي و شرقي استان قرار دارند. رشته شيركوه كه مانند ديواري‌قسمت‌هاي مركزي استان را از بخش غربي آن (چاله ابرقو) جدا مي‌كند، همواره از برف و يخ پوشيده شده و درتامين آب شهرهاي يزد، تفت و مهريز نقش مهم و اساسي دارد.
آب و هوا
اقليم استان يزد به دو علت اساسي خشك است. اين استان بر روي كمربند خشك جهاني واقع شده واز درياهاي آزاد عمان و خليج‌فارس و درياچه‌هاي داخلي و بادهاي رطوبت‌زاي دريايي بسيار دوراست. عامل مهم اعتدال نسبي آب و هواي يزد كه قابليت زيست نسبتاً مناسبي به آن بخشيده است، ارتفاعات‌مهمي است كه در اطراف آن پديد آمده و به طور موضعي در بهبودي هواي استان اثر مي‌گذارند و لذا مناطقي باارتفاع بيش از 2500 متر از اعتدال و رطوبت نسبي بيشتري برخوردار هستند.
تاريخ
سرزمين يزد جلوه‌هايي از باشكوه‌ترين و درخشانترين ميراث فرهنگي و تمدن كهن ادوارمختلف تاريخي ايران را در خود جاي داده است. تاريخ سكونت انسان در اين خطه از هزاره سوم پيش از ميلادفراتر رفته است، به طوري كه در عهد پيشداديان طوايف در حال كوچ از بلخ به پارس، اين سرزمين را يزدان،ناميدند و از آن زمان به بعد يزد محل عبادت شد. از مهمترين مراكز اسكان اوليه اين سرزمين به مهرپادين(مهريز) فهرشان، پهره (فهرج)، خورميش، ادر (اردكان)، شواز، قلاع موبدان (ميبد)، طرنج، عقدا و اشكذرمي‌توان اشاره كرد. شهر يزد به عنوان محلي پاك و مقدس در رأس تمام آبادي‌هاي مزبور قرار داشته است.
مساجد
همانگونه كه اشاره رفت يزد در گذشته به نام دارالعباد مسلمين خوانده مي شد. از همين رو در اين استان مساجدي شكل گرفته‌اند كه به لحاظ جاذبه‌هاي معماري و هنري در سطح كشوري نظير ندارند. مهمترين اين مساجد در پي مي‌آيد.
مسجد جامع عقدا
اين مسجد كه در 74 كيلومتري نائين قرار دارد داراي گرمخانه و ايوان تابستاني است. بالاي‌سر محراب، يك كاشي ستاره‌اي شكل از نوع كاشي‌هاي قرن هشتم ديده مي‌شود.
مسجد بندرآباد ،يزد
اين مسجد در 36 كيلومتري يزد و در روستاي بندرآباد قرار دارد. ساختمان مسجد به‌مسجدهاي قرن هشتم شباهت زيادي دارد، به اين معني كه صحن مسجد به شكل مربع و با طول و عرض يازده‌متر است كه در مشرق و مغرب آن دو ايوان سرتاسري به عرض نه متر ساخته شده است و انتهاي ايوان‌هاي آن ازدو طرف به گنبد جنوبي مسجد مرتبط مي‌شود. در كنار محراب اين مسجد، منبر سيزده پله بزرگي قرار دارد كه‌اطراف آن را با كاشي‌هاي فيروزه‌اي و لاجوردي معرق و كره‌سازي زينت داده‌اند.
مسجد جامع فهرج
اين مسجد در 30 كيلومتري شرق يزد واقع شده است و تاريخ بناي آن به صدر اسلام بازمي‌گردد. ستون‌هاي قطور و پوشش تاق آن از نوع بيزگهواره‌اي است. فقط مناره گلي آن به دوره‌هاي بعدي مربوط‌است. با توجه به نقش آن در بيان هويت و اصالت هنر مسجدسازي در طي چهارده قرن، بدون شك يكي ازمواريث كم نظير فرهنگ و تمدن اسلامي است.
مسجد جامع كبير
اين بناي قديمي و بسيار فاخر مجموعه‌اي است از درخشندگي كاشي‌ها، بلندي مناره‌ها،زيبايي گچكاري‌ها، دلبازي صحن‌ها، آرامش فيروزه‌اي گنبد و بالاخره شبستان زمستاني كه هر يك عنصر وعاملي از عظمت، زيبايي و هنرمندي يادگار گرانقدر، ارجمند و هزار ساله يزد است. كتابخانه باشكوه وزيري دركنار اين مسجد قرار دارد و گنجينه‌اي نفيس از قرآن‌ها و كتاب‌هاي خطي است.
مسجد مير چخماق(امير چخماق)
مسجد ميرچخماق كه به مسجد جامع نو معروف است در دوره صفوي به‌همت امير جلال الدين چخماق شامي حاكم يزد از امرا و سرداران تيموري و مقرب درگاه شاهرخ و زن اوستي(بي‌بي) فاطمه خاتون احداث شده است. ساخت اين مسجد در سال 841 به پايان رسيد. در كرياس مسجد،سنگي نصب گرديده كه بر آن متن و قفنامه‌اي به خط نسخ نقر شده است. سر در شرقي مسجد كتيبه‌اي از كاشي‌معرق به خط ثلث محمدالحكيم دارد. در پيرامون گنبد مسجد نيز كتيبه‌اي به خط كوفي تزئين شده است.
مسجد ملا اسمعيل
اين مسجد در جنوب ميدان بازارخان قرار دارد كه به دستور آخوندملااسمعيل عقدايي ازعلما و فقهاي قرن سيزدهم هجري ساخته شده است. ملا اسمعيل در سال 1222 زواياي كرياس طنبي‌هاي دوطرف گنبد و شبستان را تمام كرد و پس از وفاتش ميرزا سليمان طباطبائي در اتمام آن مسجد اهتمام ورزيد.پهناي دهنه ايوان مسجد 15/75 متر است و شبستان غربي آن 32 ستون دارد.
سنگ لوحه‌هاي متعددي با خط نستعليق و نسخ در اطراف سر در وجود دارد. كتيبه دور گنبد به دست علي‌محمد كاوه خطاط معاصر به رنگ آبي بر زمينه سفيد از گچ خطاطي شده است. در حال حاضر از اين مسجدبراي برگزاري نماز جمعه استفاده مي‌شود.
مسجد شاه ولي
اين مسجد بزرگ كه گرمخانه و قسمت تابستاني دارد، در تفت واقع شده است. آثار مهّم آن‌عبارتند از: سنگ مرمر محراب به اندازه 64 * 125 سانتي متر كه نقش قنديل و كنده كاري‌هاي گل و بته و «اقم‌الصلوه» در حاشيه‌اش و لااله الاالله به خط نسخ خوش در پيشاني آن نقر شده است. در ورودي چوبي مشبك‌بسيار ظريف كه لفظ «محمد»(ص) چندبار در حلقه هايي بر آن كنده كاري شده و در اطراف اين در، كتيبه‌اي ازكاشي معرق به خط نسخ نصب است كه روي آن نام دوازده امام نوشته شده است. بالاي سر محراب نيز، يك‌شبكه گچبري بسيار خوب و خوش طرح براي نورگيري تعبيه شده كه در حاشيه‌اش تاريخ 1339 ديده مي‌شود.
مسجد جامع طرزجان
مسجد روستاي طرزجان از لحاظ معماري از ديگر مسجدهاي استان متمايز است وبه لحاظ موقعيت كوهستاني، در ساختمان آن از تير و ستون‌هاي چوبين و سقف تخته پوش استفاده شده است.
از ديگر مسجدهاي قديمي استان يزد مي توان مواردي چون مسجد اهرستان،مسجد جامع بهاباد، مسجد حاجي كامل و مسجد جامع اردكان، مسجد جامع فيروز آباد، مسجد آمندگل‌درندوشن، مسجد جامع ابرقو، مسجد امام حسن، مسجد بزرگ پشت باغ و مسجد زاويه در يزد، مسجد جامع‌خرانق در بافق و مسجد جامع مروست را نام برد.
جاذبه‌هاي كويري استان يزد
در ميان منابع متنوع جهانگردي در ايران، كوير از جاذبه‌اي خاص برخوردار است. گشت و گذاردر ميان فضاهاي وسيعي كه نگاه را تا دور دست مي‌كشاند، غافلگير شدن در چشم‌انداز شن‌هاي روان و شوره‌زارهاي خشك و سوزان، ابنيه تاريخي، سايه تك آبادي‌ها، بناهاي آجري رنگ، ساختمان‌هاي ساده و خشن،كاروان‌سراها و رباط‌هاي قديمي براي هر جهانگردي جذاب و ديدني است.
جاذبه‌هاي كويري در استان يزد ازطريق دو محور مورد توجه قرار گرفته است: اول محور يزد به بافق كه با گذر از مسجد كهن فهرج در حاشيه كويرتا بافق ادامه مي‌يابد. در طول راه، جنگل‌هاي گز، زيبايي و جذابيت خاصي به اين مسير بخشيده است. پارك‌بسيار زيباي آهن‌شهر نيز با 20 هكتار وسعت در انتهاي مسير بافق خودنمايي مي‌كند.
كوير
مسير ديگر، محور يزد، خرانق، بياضه تاخور بيابانك است كه سرشار از تپه‌هاي گنبدي شكل شني پوشيده ازتاق و بوته‌هاي صحرايي و كويري است. در سراسر اين مسير، رباط‌هايي زيبا و متعدد با پنجره‌هايي قوسي ومعماري شگفت‌انگيز قرار دارند كه از آن جمله به قلعه نظامي بياضه در كنار باغ‌هاي زيباي آبادي‌ِخور بيابانك مي‌توان اشاره كرد. از ديدني‌هاي ديگر اين محل، درخت زيتون است كه عمر آن به بيش از يك هزار سال‌مي‌رسد.
مناطق كويري استان يزد عبارتند از:
كوير اردكان (سيان كوه) كه، بين دو كوه منفرد «هوش» به ارتفاع 1939 متر در جنوب و «سياه‌كوه» به ارتفاع2050 متر در شمال قرار دارد
كوير ابرقو كه به شكل دايره بين دو رشته كوه قرار گرفته و به فاصله كمي از آن كوير تاغستان واقع شده‌است
كوير درانجير كه با 1500 كيلومتر مربع مساحت در شرق استان يزد قرار گرفته است
كوير هرات و مروست با مساحت تقريبي 500 كيلومتر مربع و نسبتاً مرطوب. كوير بهشت آباد بين انار و رفسنجان با جهت شمال غربي به جنوب شرقي. كوير بهادران در جنوب شرق مهريز، با جهت شمال غربي به جنوب شرقي. كويرهاي ساغند، حاجي‌آباد و زرين‌آباد.
باغ دولت آباد
اين باغ مجموعه‌اي از ساختمان‌هاي متفاوت است كه در زمان محمد تقي خان(دوره زنديه) طراحي و ساخته شد. و محل اقامت خان و دستگاه حكومتي وي بوده است. بادگير باغ دولت آبادبا 33 متر بلندي از سطح زمين، شاهكار مهندسي و نشانه نبوغ و توانمندي فكر و هنر معماران يزدي است. مهمترين امتياز طراحي عمارت، سعي معمار در انتخاب زوايايي هوشمندانه براي ارائه بهترين ديد و منظر به‌داخل بنا است. باغ دولت‌آباد به لحاظ هنر بستان پيرايي، فن توزيع آب و غناي طراحي معماري از مجموعه‌هاي‌ديدني كشور محسوب مي‌شود و به همين دليل در فهرست آثار تاريخي به ثبت رسيده است .
غربال‌بيز
محوطه‌ي غربال‌بيز در كنار بخشي از ارتفاعات شيركوه قرار دارد و يكي از دو چشمه مهم استان است. نام غربال‌بيز به دليل حفره‌هاي متعدد دامنه كوه بر اين منطقه گذاشته شده كه در فصل‌هاي پر باران، آب چشمه‌ي غربال‌بيز از دامنه كوه جاري مي‌كند. به گزارش ايسنا ماهي‌هايي كه همراه با اين آب از كوه بيرون مي‌آيند، از نوع ماهي كور هستند و مردم معتقدند كه اين ماهي‌ها در طول قرن‌ها در زير زمين و داخل كوه توليد مثل كرده و پرورش مي‌يابند؛ اين ماهي‌ها به دليل آنكه در معرض نور خورشيد قرار نداشتند رنگي روشن دارند. ماهي‌هاي كور منبع غذايي پرنده‌هاي ماهي‌خواري هستند كه در فصل كوچ، از طرف بخش‌هاي شمالي به سمت جنوب مهاجرت مي‌كنند. اين مساله يكي از جاذبه‌هاي طبيعي منطقه است؛ چراكه هيچ‌كس انتظار ندارد در استان يزد كه منطقه‌اي كويري است، مرغ ماهي‌خوار ديده شود.
دره‌ها و مناطق ييلاقي
دره‌هاي سرسبز و مناطق ييلاقي، چشمه سارها، ارتفاعات و قله‌ها، غارها، حيات وحش و شكارگاهها و به‌ويژه جاذبه‌هاي كويري از خصوصيات جالب توجه طبيعت يزد است كه برخي از آنها جزء تفرجگاههاي مهم‌مردم استان به شمار مي‌آيد.
استان يزد از لحاظ كنش‌هاي فرهنگي نيز جالب توجه است. اين منطقه از لحاظ رفتارهاي فرهنگي مردم‌كانون گوناگوني‌هاست و در اين بين خصوصيات فرهنگي زرتشتيان از پيشينه تاريخي درخشاني برخوردار است.زرتشتيان طبق آئين زرتشت مراسم ويژه‌اي را در روزهاي معيني از سال برگزار مي‌كنند كه از ديدگاه جهانگردي‌براي افراد مسلمان و پيروان ساير اديان جالب توجه و ديدني است.
عمده‌ترين و شايد تنها كانون‌هاي طبيعي و ديدني استان، دامنه‌هاي شيركوه اعم از پيشكوه، ميانكوه و پشتكوه‌است. دره‌هاي سرسبز و زيباي منشاد، بنادك سادات (بنافت)، طرزجان، ده‌بالا، باقي‌آباد، فخرآباد و ثاني‌آباد درميانكوه و دره‌هاي سانيچ، بردستان، بنادك ديزره، سخويد، شواز، بيداخويد، نصرآباد، مزرعه آخوند، علي‌آباد،شاه‌آباد، شريف‌آباد، صادق‌آباد در پشتكوه به دليل برخورداري از آب و هواي خنك در تابستان‌هاي گرم، ييلاق‌سنتي مردم بومي محسوب مي‌شوند و هر ساله در فصل تابستان هزاران خانواده يزدي را پذيرائي مي‌كنند.
انتهاي پيام