فرهنگ عامه
-
بخش دوم گفت‌وگو با امین‌الله علیمرادی
سنت‌های ایرانی اعتکاف را بشناسیم
ماه رجب مملو از مناسبت‌های مختلف مذهبی است که علاوه بر انجام مناسک واجب یا مستحبِ مرتبط با آن سبب شکلگیری رفتارهایی در فرهنگ عامه مردم ایران شده است. اعتکاف از مهم‌ترین مراسم ماه رجب است که با رسم و رسوم متفاوتی در نقاط مختلف کشور برگزار می‌شود؛ موضوعی که یک پژوهشگر فرهنگ عامه به آن پرداخته است.
-
آیین‌های ایرانی حاجت‌خواهی در ۱۳ رجب؛ از آش مخصوص تا آردِ قرضی همسایه!
ماه رجب مملو از مناسبت‌های مختلف مذهبی است که علاوه بر انجام مناسک واجب یا مستحبِ مرتبط با آن سبب شکلگیری رفتارهایی در فرهنگ عامه مردم ایران شده است. خرده فرهنگ‌ها و آیین‌هایی که به مرور در باور افراد ریشه دوانده و امروزه بخش مهمی از فرهنگ هر قوم را شکل داده است؛ موضوعی که یک پژوهشگر فرهنگ عامه با تاکید بر رسم و رسوم وابسته به ولادت امام علی (ع) بیشتر به آن پرداخته است.
-
لیلة‌الرغائب در ایران؛ از کارهایی به قصد بخت‌گشایی تا حلواپزون برای اموات!
شاید عنوان «شب آرزوها» به واسطه یک برنامه تلویزیونی در اواسط دهه ۸۰ سر زبان‌ها افتاده و معروف شده باشد، اما اولین شب جمعه ماه رجب به عنوان «لیلة‌الرغائب» سال‌هاست که در میان مردم شناخته شده است و برخی افراد خود را مقید به انجام اعمال مستحبی یاد شده برای آن می‌دانند؛ موضوعی که سبب شکلگیری رسم و رسومی خاصی برای این مناسبت مذهبی در فرهنگ عامه مردم شده است. رسومی شامل یاد کردن از اموات، حلواپزون، قرائت قرآن، خیرات پشمک و... که یک پژوهشگر فرهنگ عامه به تفصیل درباره آن به ایسنا توضیح داده است.
-
رسم و رسوم حاجت‌خواهی از حضرت زهرا(س) و دفع چشم‌زخم در فرهنگ عامه ایرانیان
ولادت حضرت فاطمه (س) در ایران به عنوان روز زن و روز مادر در تقویم نامگذاری شده است. اما این تنها اتفاق مهمی نیست که به واسطه ایشان باعث شکلگیری یک مناسبت و فرهنگ خاص شده است. بخش مهمی از فرهنگ عامه مردم ایران تحت تاثیر حضرت فاطمه (س) شکل گرفته است و این امر سبب شده است تا آداب و رسومی خاص برای ولادت یا شهادت ایشان در میان افراد، به‌ویژه زنان فراگیر شود و یا برای حاجت گرفتن به شکل و شمایل خاصی به ایشان توسل جویند.
-
از معجونِ بخت‌گشایی تا شعر گلایه از شوهر؛ رسم و رسوم شب یلدا در ایران!
شب یلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می‌شود. شبی یک به بهانه یک دقیقه طولانی‌تر بودن آن خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند تا رسم و رسوم خاصی را به جا بیاورند و زمان بیشتری به باهم بودن اختصاص دهند. رسومی که در اکثر نقاط مشترک است، اما در جزئیات ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد.
-
همزمان با روز پژوهش مطرح شد:
چالش‌های پژوهش برای فرهنگ عامه؛ از کمبود بودجه تا پروژه‌های سفارشی!
یک پژوهشگر فرهنگ عامه به مزایا و معایب پژوهش‌های مستقل و دولتی پیرامون فرهنگ عامه اشاره کرد و حمایت ناکافی مالی را چالش مشترک این نوع پژوهش‌ها دانست و گفت: به لحاظ تخصیص بودجه، از دیرباز شکاف و فاصله عمیقی میان پژوهش‌های کیفی و کمّی وجود داشته و دارد از طرفی پژوهشگران مستقل نیز اغلب با هزینه‌های هنگفت شخصی، اثری را به گنجینه فرهنگ عامه می‌افزایند اما در توزیع و فروش، دست آنها خالی می‌ماند و هیچ نهاد فرهنگی از آنها حمایت مادی نمی‌کند و همین باعث کاهش انگیزه آنها می‌شود.
-
رسم و رسوم فاطمیه در ایران؛ از توسل به سفره حضرت زهرا (س) تا نذر نمک
در طول سالیان متمادی مراسم‌های مذهبی در شهرهای مختلف ایران با رسم و رسوم ویژه‌ای برگزار می‌شوند که باعث خاص‌تر شدن این مناسبت‌ها می‌شود. ایام فاطمیه و روز شهادت حضرت فاطمه (س) نیز یکی از همین مناسبت‌های مهم مذهبی است که آداب و رسوم خاصِ آن در فرهنگ عامه مردم شکل گرفته و مردم هر منطقه به شیوه خود در این ایام عزاداری می‌کنند.
-
مقالات برتر نخستین همایش ملی «ایران‌شناسی و گردشگری» تقدیر شدند
نخستین همایش ملی ایران‌شناسی و گردشگری شامگاه ۲۳ آبان ماه با تقدیر از مقالات برتر در تالار خیام دانشگاه ولیعصر(عج) رفسنجان به کار خود پایان داد.
-
گفت‌وگوی ایسنا با ستایش فرجی:
نجاتِ یک بشقاب «فرهنگ» از دست سوشی و تاکو!
بخش قابل توجهی از زندگی همه ما صرف «غذا» می‌شود. شاید در نگاه اول غذا صرفا عاملی برای تامین انرژی روزانه به نظر برسد، اما از گذشته تاکنون کارهایی که برای تهیه اقلام مورد نیاز آن انجام داده‌ایم، نوع طبخ خاصِ هر غذا در مناطق گوناگون، شیوه ذخیره و نگهداری مواد غذایی در فصل تابستان برای روزهای سرد زمستان و ... سبب شکلگیری فرهنگ غذایی مخصوصِ ایران شده است. فرهنگی ریشه‌دار که با وجود اینکه ارتباط تنگاتگی با آداب و رسوم، تاریخ و هنر این سرزمین پیدا کرده است، اما بیم آن می‌رود که در دنیای ترندهای غذایی جدید به فراموشی سپرده شود.
-
به مناسبت سالروز تعیین رنگ پرچم ایران
از رنگ عوض کردن تا دیدن نام «USA» در پرچم ایران!
پرچم نخستین نشانه از هویت یک ملت در مجامع رسمی است، از این رو باید اِلِمان‌ها و موارد به کار برده شده در آن به نحوی انتخاب شود که بیانگر هم‌بستگی، وحدت و انسجام جمعی مردمی باشد که به اصطلاح باید برای کشورشان زیر یک پرچم بروند.
-
از قهوه‌خانه‌های صفوی تا کافه‌های امروزی
قهوه چگونه فرهنگ ایرانی را تحت تاثیر قرار داد؟
امروز درباره قهوه صحبت می‌کنیم؛ یک دانه غیربومی کشورمان که از حدود سه قرن قبل با شکل دادن یک نهاد اجتماعیِ برگرفته از نام خود با عنوان «قهوه‌خانه» باعث ایجاد یک فرهنگِ خاص شد؛ فرهنگی که کنشگری اجتماعی - سیاسی را به بخشی از جامعه آموخت، مردم را با شاهنامه آشنا کرد و حتی در مقاطعی به انقلاب‌ها کمک کرد! نهادی که البته این روزها از آنچه که قبلا بود فاصله قابل توجهی گرفته و جای خود را به کافه‌هایی داده است که محلی برای «گفت‌وگوی تنهایی» و یا صرفا جایی برای برگزاری یک قرار کاری شده‌اند.
-
جشن میلاد پیامبر(ص) در میان شیعیان و سُنی‌ها با چه آداب و رسومی برگزار می‌شود؟
ماه ربیع‌الاول، سومین ماه از تقویم قمری است. ربیع‌الاول پس از ماه‌های محرم و صفر که با ایام شهادت ائمه، وفات پیامبر، سوگواری و ... همراه است فرامی‌رسد و به دلیل مناسبت‌هایی مانند ولادت پیامبر(ص) و ازدواج ایشان با حضرت خدیجه (س)، ولادت امام صادق (ع) و ... در باورهای عامه به عنوان ماه خروج از غم‌ها و ایامی خوش‌یمن و پر برکت شناخته می‌شود که معمولا کارهای مهمی مانند عقد و عروسی را به این ماه موکول می‌کنند یا جشن‌هایی مرتبط با مناسبت‌های این ماه برگزار می‌کنند که البته در میان شعیان و سنی‌ها تفاوت‌های اندکی دارد.
-
پژوهشی بر خرده فرهنگ ماه‌های قمری در ایران
خلق فرهنگ عامه ماه‌های قمری و آیین‌هایی که قابلیت انتشار ندارند!
منظور از فرهنگ عامه؛ فرهنگی است که مربوط به گروه اجتماعی خاصی نیست و در زندگی همه افراد و در تعاملات روزمره آنها با یکدیگر جاری است. این بخش از فرهنگ که از طریق شفاهی، مشاهده و تجربه منتقل می‌شود، با عنوان فولکلور شناخته شده و به صورت جشن‌ها و آیین‌های ملی نمود داشته، اما پس از ورود اسلام به ایران این آیین‌ها با رنگ و بوی اسلامی، به شکل دیگری جلوه‌گر شدند و این روزها بخش مهمی از فرهنگ ما را تشکیل می‌دهند.
-
آداب و رسومی برای یک خرافه
حاجت‌خواهی با توسل به درب هفت مسجد!
باور به سنگین بودن ماه صفر در فرهنگ عامه سبب شده است که افراد دست به برخی کارهایی بزنند که نه تنها مستند مذهبی ندارد، بلکه حتی پژوهش بر برخی از این رفتارها نشان می‌دهد که ریشه تاریخی هم ندارند و نهایتا سابقه‌ای کمتر از ۳۰ سال گذشته دارند. «دَق‌الباب هفت درب مسجد» نیز یکی از همین رفتارهایی است که چندسالی است به یکی از آداب و رسوم پایانی ماه صفر تبدیل شده است. رسمی که البته از سوی منابع دینی و تاریخی معتبر شناخته نمی‌شود.
-
آداب و رسومی برای یک خرافه؛
رهایی از نحسی چهارشنبه آخر ماه صفر به سبک ایرانیان
باور به نحس بودن ماه صفر و به‌ویژه روزهای آخر این ماه در فرهنگ عامه سبب شده است تا برخی افراد کارهایی را انجام دهند که فکر می‌کنند آنها را از باور نحوستی که پذیرفته‌اند رها می‌کند. این رفتارها به مرور خرده فرهنگ‌هایی را شکل داده است که برخی از آنها به یک آیین سنتی تبدیل شده است و برخی دیگر در حد خرافات باقی مانده‌اند. با این وجود هنوز هم این پرسش مطرح است که آیا واقعا ماه صفر نحس است و می‌توان با کارهایی مانند آب‌تنی در آب دریا، خرید طلا، شکستن کوزه و... از این نحسی دوری کرد؟
-
چرا «شله زرد» نذریِ خاص ۲۸ صفر شده است؟
همانطور که «قیمه» معروف‌ترین نذری عزاداری‌های دهه اول ماه محرم است، روزهای آخر ماه صفر را هم به نام یک نذری خاص سند زده‌اند! در این روزها از خانه‌هایی که بساط پخت نذری در آنها به راه است، بوی هل و گلاب و زعفران به مشام می‌رسد و صاحبان نذر یک کاسه «شُله‌زرد» تزئین شده با دارچین به دست مردم می‌دهند. یک نذری خوش‌رنگ و پر عطر که می‌گویند شیرینی آن از ضعف عزاداران جلوگیری می‌کند و زعفران آن هم نشاط‌آور است.
-
باور به حاجت‌دهی «سمنوپزان» در اربعین و ماجرای یک خوش‌شانسی
نذری دادن بخشی از فرهنگ عامه مردم ایران است که به بهانه برخی مناسبت‌های مذهبی، بیش از سایر زمان‌ها انجام می‌دهند. دو ماه قمری محرم و صفر بخشی از زمانی است که پخت و پخش نذری‌های خاص بیشتر دیده می‌شود چنانچه برخی نذر می‌کنند تا در ۲۰ صفر که مصادف با اربعین امام حسین (ع) است، «سَمَنو» بپزند.
-
رسم و رسوم ایرانی‌ها برای «اربعین» و خلق یک سنت جدید
چهلمین روز پس از شهادت امام حسین (ع) در هر سال قمری مطابق با بیستم ماه صفر است که در گویش عامیانه میان مردم با نام «اربعین» شناخته می‌شود و مراسم‌های عزاداری مرتبط با این روز در هر نقطه از کشور به فراخور آداب و رسوم همان منطقه برگزار می‌شود. البته چند سالی است که یک رسم جدید «پیاده‌روی جاماندگان اربعین» نیز به این آداب اضافه شده است.
-
۳۷ نوع نان از یک ایل عشایر برای سیر کردن شکم، درمان مرض و خیرات
یک پژوهشگر میراث فرهنگی و فرهنگ‌عامه بررسی بیش از ۳۷ نوع نان در ایل عشایر سنگسر در استان سمنان که هنر دست زنان است، گفت: این تعداد نوع نان علاوه‌بر اینکه به‌عنوان ماده غذایی برای سیر کردن شکم اعضای خانواده بوده، به‌عنوان درمان‌کننده امراض، پیش‌گیرنده بیماری‌ها، برطرف‌کننده گرسنگی در سال‌های قحطی، نانی آیینی ریشه فروبرده در باورهای مردم، نذورات و خیرات و نظایر آن نیز کاربری داشتند.
-
نمایشگاه «نیمه شب در بیشه ساحران آش می‌پزند» گشایش یافت
شب گذشته، ۲۶مردادماه، نمایشگاه آثاری با تکنیک چاپ دستی و طراحی با عنوان «نیمه شب در بیشه ساحران آش می‌پزند» به مدت یک هفته در «خانه فرهنگ گیلان» افتتاح شد. دراین نمایشگاه آثار هنری «علی عباسی» برگرفته از مفاهیم انسان، مرگ و زندگی در بستر فرهنگ فولکلور محیط زیست به تصویر کشیده شده است.
-
فرهنگ پوشاک اقوام ایرانی/ بخش پنجم
لباس‌هایی که فریاد «شادی» سر می‌دهند!
ویژگی‌های خاص پوشاک هر منطقه از ملاک‌های تشخیص لباس‌های محلی از یکدیگر است. موضوعی که سبب شده علی‌رغم نقاط مشترکی همچون وجود تنوع طرح و رنگ در لباس اقوام مختلف اما لباس‌های محلی متفاوتی در جغرافیای کشور داشته باشیم که هر کدام نشان‌دهنده بخشی از فرهنگ مردم همان منطقه هستند و حتی می‌توانند نشان دهنده یک ویژگی خاص از یک قوم باشند.
-
گزارش میدانی ایسنا از حلواپزونِ بازار تهران
می‌گویند این «حلوا» حاجت می‌دهد!
«ساده از کنار این مراسم رد نشو، قشنگ سَرِ صبر و با نیت قلبی برو حلوا هم بزن انشاءالله که تا سال دیگه این موقع حاجتت رو گرفتی و خودتم میای برای حلوا پختن.» این جملات را با اندکی تغییر در محتوا، تقریبا از تمام کسانی که امروز در راسته خیابان ۱۵ خرداد با گازِ پیک‌نیکی و قابلمه در حال حلوا پختن هستند، می‌شنوید. اما ماجرای کاری که این روزها به یکی از خرده‌فرهنگ‌های محرمیِ مردم تهران تبدیل شده است، چیست؟
-
اهمیت نگاه فرا دولتی به «فرهنگ عمومی» / خسارت‌های غفلت از فرهنگ
دبیر شورای فرهنگ عمومی ضمن برشماری آسیب‌های غفلت از فرهنگ بر لزوم وجود نگاه فرا دولتی به این حوزه تاکید کرد و گفت: دولت‌ها با هر سمت و سویی باید بتوانند ساحت فرهنگ را فراجناحی دیده و برای ارتقا و توسعه آن گام‌هایی جدی بردارند.
-
هنوز هم «قیمه» محبوب‌ترین غذای نذری است؟
در لغت‌نامه دهخدا مقابل معنی واژه «نذر» آمده است: «آنچه واجب گردانند بر خود یا آنچه واجب کنند بر خود به شرط چیزی. مثل آنکه بگویند اگر از مرض خود شفا یابم، ۱۰ تومان در راه خدا بدهم.» تعریفی ساده از کاری که به مرور به بخشی از فرهنگ جامعه تبدیل شده است.
-
«عید سیدان» در فرهنگ و باورهای عامیانه مردم کوچصفهان
یک پژوهشگر فرهنگ عامه، با بیان اینکه عید غدیر خم در اصطلاح عامه ساکنین کوچصفهان «عید سیدان» نامگذاری شده است، گفت: مردم در عید سیدان از «آقا» و «آ دوختر» ته کیسه می گیرند.
-
باورها و آداب عید غدیر در میان اقوام ایرانی
چه کارهایی در روز «عید غدیر» شگون ندارند؟
عید غدیر یکی از مناسبت‌های مذهبی مهم در میان شیعیان است که علاوه بر مناسک مذهبی مخصوص به خود، آداب و رسوم و باورهایی هم در طول زمان درباره آن شکل گرفته است تا بخشی از این جشن رنگ و بوی ایرانی به خود بگیرد؛ برخی آداب و رسوم نیز وجود دارد که هیچ پشتوانه‌ای ندارد و صرفا خراوات محسوب می‌شود.
-
«آب‌پاشونک» جشنی برای بلندترین روز سال
جشن‌های قدیمی ایرانی نقش مهمی برای آشنایی با فرهنگ دیرین مردم ایران‌زمین دارد که علاوه بر نمایان کردن وجوه مختلف فرهنگ عامه می‌تواند نشان‌دهنده بخشی از آداب و رسومی باشد که بیشتر بر اساس تغییر فصل‌ها و زندگی مبتنی بر کشاورزی شکل گرفته بود. نوعی از زندگی که وابسته به مواهب طبیعی از جمله باد، باران، زمین و... بود و همین سبب می‌شد طبیعت و تغییرات وابسته به آن نقش مهمی در زندگی مادی و معنوی افراد داشته باشد و بر همین اساس مناسبت‌هایی وابسته به گرامی‌داشتِ همین مواهب، شکل گرفتند.
-
سنت‌های عید قربان در میان اقوام ایرانی
از آرایش گوسفند قربانی تا تاب‌سواری به نیت پاک شدن گناهان
عید قربان یکی از اعیاد بزرگ مذهبی میان مسلمانان است که در شهرهای مختلف ایران با شکل و شمایل متفاوتی برگزار می‌شود، اما با این وجود آماده شدن برای این جشن از چند روز قبل با پوشیدن لباس‌های نو، تهیه شیرینی‌های گوناگون، تزئین کوی و برزن و... اقدامی مشترک است که در میان اکثر اقوام ایرانی صورت می‌گیرد.
-
آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش سوم
از شکستن تخم‌مرغ برای رفع چشم‌زخم تا حلوای عروسی
جشن عروسی آخرین بخش از مراحل مختلف مراسم ازدواج است که گاهی بلافاصله پس از عقد و گاهی با فاصله چند ماه و یا چند سال از دیگر مراحل انجام می‌گیرد. رسمی برای گذر از یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی که در شهرهای مختلف کشور با توجه به آداب و رسوم هر منطقه، متفاوت اجرا می‌شود.
-
آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش دوم
از شگونِ قند بله‌برون تا سرخیِ انگشتان حنا زده عروس
آداب و رسوم مختلفی از دیرباز به مراسم ازدواج وابسته بوده است که به مرور زمان به بخشی از فرهنگ هر جامعه تبدیل شده است. هر چند این روزها این فرهنگ به دلیل موضوعات مختلفی از جمله مسائل اقتصادی و اجتماعی دچار تغییراتی شده است اما با این وجود همچنان هم می‌توان ردپای کمرنگی از اجرای این سنت‌ها را در برخی نقاط دید.