سال1350 طی ابلاغیه سازمان محیط زیست کشور نسل ببر مازندران در جنگل های خزری منقرض اعلام و نام ببر مازرون برای همیشه در تاریخ حیات وحش  ایران گم شد.

 به گزارش ایسنا مازندران، روزگاری کهن، موجودی سرشار از زیبایی و افسونگری در جلگه خزری پادشاهی می کرد که شاید تنها رقیب و حریف این موجود خارق العاده انسان بود. گونه ای منحصربفرد که بسیار قدرت طلب و قلمرو طلب بوده و صدایش دیرزمانی در نواحی وسیعی از جنگل های قفقاز، ایران، شرق ترکیه و عراق شنیده می شد اما از بد روزگار 60سال است که به دلیل تخریب زیستگاه و شکار بی رویه دوران فرمانروایش بسر آمده و نام "مازرون ببر" برای همیشه در گورستان خاطره ها دفن شده است.

شواهد نشان می دهد ببر مازندران از راسته گوشت خواران و بزرگترین عضو خانواده گربه سانان محسوب می شده و از لحاظ ژنتیکی با جثه ای متفاوت و غالبا بزرگتر از ببر بنگال و کوچکتر از ببر سیبری بوده است.

هوشنگ ضیایی نویسنده کتاب راهنمای صحرایی پستانداران ایران در گفت وگو با ایسنا می گوید: این نوع ببرها دارای رنگ پوست زرد متمایل به نارنجی و زیر بدنش نیز سفید بوده و روی پشت آن نوارهای قهوه ای رنگی وجود داشته است.

استاد دانشگاه و کارشناس حیات وحش خاطرنشان می کند: این ببر دارای پاهای بلند و باریك و وزنی معادل 300کیلوگرم داشته است.ببر زیبای هیرکانی تنها گربه سان علاقه مند به آب است که در بازه زمانی حیاتش در ساعات گرم روز در درون آب تا کیلومترها می توانسته به شنا بپردازد.

ضیایی در مورد خصوصیات بارز این نسل منقرض شده  می گوید: فعالیت در شب و داشتن زندگی انفرادی از ببر مازندران موجودی منحصربفرد ساخته. معمولا صبح زود و اواخر غروب این نوع ببر تمایل بیشتری برای شکار داشته است.

باید گفت طبق آخرین اطلاعات به جا مانده از ببر مازندران قدرت پرش این حیوان تا 10متر نیز می رسیده و غذای اصلیش پستاندارانی مانند مرال و گراز بودند البته غیر از این موجودات، از دام‌های اهلی متعلق به دامدارانی كه در مجاورت و قلمرو این ببر زندگی می‌كرده‌اند نیز تغذیه می کرده و در هر وعده در حدود 40کیلوگرم گوشت را می خورده است!

ضیایی در مورد جفت گیری این گونه منقرض شده می گوید: جفت گیری این گونه معمولا در اواخر زمستان بوده و طول مدت آبستنی ببر ماده حدود 100روز بوده است که معمولا در هر وضع حمل 2-3توله به دنیا می می آورد.

ببرهای کاسپین معمولا وسعت طلب بوده اند و قلمرو اصلی این گونه  از ببرها در گستره جهانی جنگل های قفقاز، ایران، عراق، قسمتی از ترکیه و افغانستان بوده که متاسفانه نسل این موجود در تمامی این مناطق منقرض شده است.

استاد دانشگاه و کارشناس حیات وحش می گوید: معمولا این نوع از ببرها علاقه مند زیست مندی در نیزارها، تالاب ها و بوته زارها  و مکان هایی که علاوه بر وجود پوشش و استتار مناسب به آب نیز نزدیک باشند بوده اند.

این استاد دانشگاه و کارشناس حیات وحش یادآورمی شود: در گذشته های دور ببر مازندران در ایران در قلمرو وسیعی از مناطق جنگلی دریای خزر یعنی از آستارا تا پارک جنگلی گلستان حکمرانی می کرده است که متاسفانه در هیچ کدام از این نواحی دیگر اثری از این نوع ببر دیده نمی شود.

بر اساس شواهد و قرائن میانکاله به دلیل وجود نیزارها و تالاب های متعدد، وجود آب و ارتباط با جنگل های جلگه ای مازندران محلی جذاب برای زندگی ببرهای مازندران بوده است.

وسعت تجمع این گونه تا حدی بوده که ضل السطان ولیعهد ناصرالدین شاه در تاریخ مسعودی از شکار35 قلاده ببر مازندران در شبه جزیره میانکاله یاد می کند.

ابوطالبی کارشناس محیط زیست میانکاله می گوید: میانكاله در مجاورت تالاب و نیزارهای وسیع بوده است و جنگل و بیشه پیرامون آن بدون انقطاع به تالاب‌های مختلف دیگر نیز ادامه داشته به نظر می‌آید كه برای ببر این وضع، ضرورتی قوی و اكولوژیك است.

عضو سمن های حفاظت از محیط زیست خاطرنشان می کند: تاسال 1332 شواهدی مبنی بر وجود ببر مازندران در میانکاله وجود داشته  اما از سال1337 به بعد هیچ نشانی از ببر مازندران در میانکاله یافت نشد.

طبق آخرین اطلاعات سازمان محیط زیست،در سال 1337آخرین ببر از گونه ببرهای مازندران توسط یک شکارچی  ترکمن در پارک ملی گلستان شکار می شود و دیگر بعد از این ماجرا کسی ردی از ببر مازندران در نواحی جنگل های خزری نمی یابد.

تا سال 1350کم و بیش شایعاتی مربوط به رویت ببرهای مازندران در جنگل های هیرکانی شمال از این سو آن سو به گوش می رسید تا اینکه بالاخره سازمان محیط کشور برای روشن شدن وضعیت سرنوشت ببرهای مازندران طرحی را به اجرا می گذارد.

 ابوطالبی در این رابطه می گوید: در سال1350سازمان محیط زیست کشور پروژه  ببریابی در جنگل های ببرخیز خزری را به اجرا درآورد.

عضو سمن های حفاظت از محیط زیست تصریح می کند: این پروژه متشکل از 500 محیط بان باتجربه گیلانی و مازندرانی مجهز به دوربین های خودکار آن زمان بود که 6ماه به طول انجامید اما در طول این مدت اثری از ببر مازندران در جلگه خزری یافت نشد. پس از پایان این پروژه و ناکامی در یافتن حتی یک گونه از ببرمازندران سازمان محیط زیست کشور این گونه منحصربفرد را منقرض شده اعلام می کند.

در حال حاضر تنها نشانی که از ببرهای مازندران به یادگار مانده،یک پوست در موزه دارآباد و دیگری در موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست است.

شاید بتوان گفت تخریب زیست گاه و شکار بی رویه بختکی بود که سایه شوم مرگ را  بر سرببرهای  کاسپین انداخت.

 ابوطالبی عضو سمن های حفاظت از محیط زیست می گوید: محل زندگی  این نوع از ببرها، جنگل های ساحلی بوده که در کنار رودخانه‌ها و تالاب ها قرار می‌گیرند و در واقع ببر مازندران تنها گربه سانی است که به آب نیاز دارد و روزی چند ساعت باید آب‌تنی کند.

 ابوطالبی یادآور می شود: ببر مازندران بچه‌هایش را در نیزار مخفی می کرده تا ببرها و انسان‌ها و درندگان دیگر، توله‌هایش را نکشند.اما با بازشدن پای انسان به جنگل های بکر هیرکانی و شروع بهره برداری از جنگل های شمال از دهه20  و تاراج آن در دهه های30 به بعد مهم ترین زیستگاه ببرهای مازندران در معرض نابودی قرارگرفت.

البته در آن دوران همه این جنگل های ساحلی و نیزارها از بین نرفته بود اما تکه‌های کوچکی باقی مانده بود که برای حفظ یک جمعیت پایدار از ببرها کافی نبود، گربه‌سانان قلمروطلب هستند و ببر هم قلمروهای بسیار بزرگی نیاز دارد و همین باعث شد تا این موجودات به مناطق کوهستانی و مرتفع مهاجرت کنند.

ابوطالبی می گوید:مهاجرت به مناطق کوهستانی و مرتفع و عدم سازگاری با  این محیط تیر غیبی بود تا ببر مازندران را تا مرز انقراض پیش ببرد.

اما از تخریب سکونتگاه ها و مهاجرت اجباری این گونه منقرض شده که بگذریم مساله دیگری که خطری جدی برای حیات ببرهای مازندران محسوب می شد شکارهای بی رویه برای دستیابی به پوست بی نظیر این حیوان بود.

ابوطالبی یادآورمی شود: بلوغ در 4سالگی و  سخت بودن دوام در طبیعت وحشی تا سن بلوغ و انجام جفت گیری، قدرت کم در زایش و نگه داری توله ها، جداشدن از مناطق تالابی و عدم توان مبارزه توله ببرها با دشمنانی چون شغال، روباه و گربه جنگلی و... از عوامل دیگریست که منجر به انقراض ببر مازندران شده است.

پس از این پایان حزن انگیز جنگل های میانكاله كه روزگاری قلمرو بزرگترین گربه سان جهان بود لقمه ای دندان گیر برای سودجویان و منفعت طلبان شد تا در پی منعفت طلبی های خود تیشه به ریشه این جنگل ها بزنند و تنها قلمرو امن ببرمازندران را به نابودی بکشانند.در گیر و دار منفعت جویی های برخی به نام توسعه گردشگری در میانکاله سازمان محیط زیست کشور تصمیم گرفت دو قلاده ببر سیبری كه از نظر ژنتیكی با ببر مازندران شباهت زیادی دارد را وارد كشور كند تا با آمدن صاحبخانه به خانه‌اش هم یك گونه باارزش انقراض یافته احیا شود و هم میانكاله خانه ببرها از دست سودجویان در امان بماند.

ابوطالبی کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه پس از انقراض نسل ببرهای مازندران طی مطالعاتی معلوم شد ببر سیبری 85درصد از لحاظ ژنتیکی با ببرمازندران مشابه است می گوید: برخی دانشمندان معتقد بودند ببر مازندران و ببر سیبری دارای مشابهت های ژنتیکی فراوانی هستند اما ببرهای سیبری براثر مهاجرت به این منطقه براساس شرایط  آب و هوایی دارای پوستی روشن تر و جثه ای بزرگ تر شدند ،با نگاهی به موجودات مناطق سردسیر این فرضیه تا حدودی درست به نظریه می رسید.

وی تصریح می کند: در فروردین ۱۳۸۹با رایزنی هایی که با روسیه انجام گرفت دو قلاده ببر نر و ماده سیبری در ازای دو پلنگ ایرانی به ایران وارد می شود تا نسل ببر خزری از طریق ببرهای سیبری احیا شود.

مایا و السیا پس از توافق ایران و روسیه در بدو ورود به ایران به جای اینکه طبق برنامه وارد میانکاله شوند مستقیم به پارک ارم فرستاده شدند و هیچگاه رنگ مازندران را نمی بینند.

ابوطالبی عضو سمن های حفاظت از محیط زیست می گوید: به دلیل آماده نبودن شرایط میانکاله برای رها سازی ببرهای سیبری این دو ببر به پارک ارم تهران تحویل داده شد.

این زوج که از راه دور آماده بودند تاسرپوشی برای انقراض نسل ببرهای مازندران باشند در باغ وحش پارک ارم به دلیل عدم مدیریت صحیح با گوشت الاغ های بیمار تغذیه شدند.

در همین احوال مایا به صورت نهفته ناقل بیماری مهلکی شد اما هنوز بیماری ضربه کاری را به این ببر وارد نکرده بود.

 تا اینکه به دلیل عدم شناخت زمان جفت گیری ببرها، ببر نر و ماده در یک جایگاه قرار گرفتند و چون ببرها به جز زمان جفت گیری در اکثر مواقع باهم به جدال می پردازند براثر درگیری بین ببر نر و ماده "مایا" زخمی می شود.

ابوطالبی کارشناس محیط زیست با اشاره به این نکته که بعد از خوردن گوشت الاغ آلوده،  در همان روزهای نخست نشانه‌های ابتلا به بیماری مشمشه در مایا همان ببر نر معروف سیبری دیده شد یادآورمی شود: با عفونی شدن زخم ببر نر این ببر به آزمایشگاهی منتقل شده و پس از انجام آزمایشات مشخص می شود که دچار عفونت ریه و بیماری مشمشه که بر اثر خوردن گوشت خر به وجود می آید شده است.

وی می گوید: مایا پس از یک هفته توان مقابله با بیماری را از دست می دهد و قفس  باغ وحش پارک ارم آخرین زیست گاه  ببر نر سیبری می شود.

مایا، السیا را تنها می گذارد اما  روزهایی سخت تر در انتظار ببر ماده سیبری بود. السیا مشکوک به بیماری مشمشه بود و کسی نمی توانست این شک را برطرف کند.

السیا 4سال بی گناه به قرنطینه فرستاده می شود تا اینکه در سال گذشته طی آزمایشاتی معلوم می شود این ببر ماده سالم است.

ابوطالبی می گوید: هم اکنون این ببر به تنهایی در باغ وحش ارم زندگی می کند و ببر نری برای جفت گیری و ازدیاد نسل وجود ندارد در حالی که روسیه نیز از دادن ببر دیگری به ایران سربازمی زند و باید گفت عملا پروژه احیای ببر خزری با استفاده از ببرهای سیبری با شکست روبرو شده است.

حال داستان غم انگیز  رویارویی با ببر مازندران و شکار این موجود منحصر به فرد تبدیل به افسانه ای شده که نقل محافل پدربزرگ ها و شکارچیان قدیمی شمال کشور است هرچند انقراض این گونه خارق العاده جای بسی تاسف است ولی آب ریخته شده را نمی توان جمع کرد!اما می توان از این تراژدی عبرت بسیار گرفت تا گونه های منحصربه فردی مانند یوزایرانی، پلنگ ایرانی، گوزن زرد ایرانی و..به چنین سرنوشتی مبتلا نشوند. حفظ حیات وحش و نگهداری و نگهبانی از گونه های جانوری در هر کشوری به همراهی و همیاری سازمان های مسوول و دست اندرکار و همچنین سازمان های مردمی نیاز دارد و برنامه هایی که از سوی سازمان محیط زیست در کشور ما برای این موضوع طراحی شده چنانچه به صورت ژرف و طی برنامه ریزی های ویژه در یک کشور اجرایی نشود در بلند مدت نابودی گونه های زیستی و گستره زیستگاه های جانوری و گیاهی کشور را رقم می زند.

گزارش سارا ربیعی قادی خبرنگار ایسنا مازندران