«خب دیدید که جشنواره شعر فجر هم به خوبی و خوشی تمام شد... همه راضی بودند»؛ این نخستین جملات مریم جلالی، دبیر علمی پانزدهمین جشنواره شعر «فجر» در آغاز مکالمه‌ای کوتاه با خبرنگار ایسنا پس از برگزاری مراسم پایانی این جشنواره است.
اما انگار آن‌طور هم که گفته می‌شود همه‌چیز سرانجام خوشی نداشته و همه راضی نیستند؛ از منتقدان همیشگی این جشنواره که بگذریم، این را گاهی در مصاحبه با برخی از برگزیدگان می‌بینیم و گاهی در جست‌وجوهایی در نتایج و انتقادهای اهل فن.
نخست این‌که دو نامزد این دوره از جشنواره در بخش شعر نو، در اعلام نتایج نهایی مورد تجلیل قرار گرفتند؛ یکی از آن‌ها مجموعه «از نو تازه شویم» سروده محمدباقر کلاهی اهری بود. سال ۹۸ که این کتاب توسط نشر آرادمان به چاپ رسید، رسانه‌ها از بازنشر این مجموعه پس از بیست‌وچند سال نوشتند. اما این درحالی است که هیچ اثری از چاپ این کتاب تا پیش از سال ۹۸ در فهرست کتاب‌های منتشرشده نیست. در این‌جا این سوال مطرح می‌شود که اگر مجموعه شعر محمدباقر کلاهی‌اهری به عنوان اثر تجدید چاپی شناخته می‌شود، پس چرا علی‌رغم آیین‌نامه جشنواره به عنوان نامزد بخش شعر نو مطرح شد؟
دوم، بار دیگر بحث درخصوص احتمال تجدیدچاپی بودن یکی از شایستگان تقدیر این دوره از جشنواره است. سال ۹۱ خبر انتشار مجموعه شعری از مجید صالحی با عنوان «چهارده شب برای ماه شدن» منتشر شد و حتی در لیست خرید برخی از کتابفروشی‌های آنلاین هم قرار گرفت. به گفته مولف این همان نسخه اولیه کتاب «چهارده شب» است که در سال ۹۸ منتشر شد. از سویی سند رسمی مبنی بر چاپ این کتاب وجود ندارد و اثری از آن در فهرست کتاب‌های منتشرشده نیست.
سوم، در بخشی از اعلام نتایج پانزدهمین جشنواره شعر «فجر» چنین اعلام شد: «دبیرخانه پانزدهمین جشنواره شعر «فجر» بر خود وظیفه دانست از میان افراد و مجموعه‌هایی که در شرایط گسترش ویروس کرونا نه تنها دست روی دست نگذاشتند بلکه از محدودیت‌های کرونایی برای شعر و ادبیات فارسی فرصت ساختند، تقدیر کند. بزرگوارانی که در ایام تعطیلی جلسه‌ها و انجمن‌های شعر هر یک به گونه‌ای در فضای مجازی، فعالیت چشمگیر دارند. به ترتیب حروف الفبا: ۱- محمودرضا اکرامی‌فر ۲- مریم حائری ۳- محمدکاظم کاظمی ۴- محمد میلان‌لک ۵- محمدحسین نعمتی».
از وقتی پای کرونا به میان آمد و جلسات و کارگاه‌های ادبی عملا به تعطیلی کشیده شدند، عده‌ای از اهالی ادب فعالیت خود را به شکلی دیگر در فضای مجازی پیش گرفتند. (ایسنا پیش‌تر در دو گزارش «عبور از روزهای کرونایی با کتاب و ادبیات» و «دورهمی‌های ادبی در روزهای کرونایی» به بررسی برخی از آن‌ها پرداخت)
جشنواره شعر فجر در روزهای کرونایی به تجلیل از عده‌ای از فعالان در این زمینه پرداخت. اما این انتخاب‌ها در مواردی با حاشیه‌هایی همراه بود و عده‌ای از این‌که چرا منتخبان این بخش از میان اعضای هیئت علمی جشنواره بودند انتقاد کردند. توییت آرش شفاعی، شاعر، روزنامه‌نگار و عضو هیئت داوران بخش ویژه چهاردهمین جشنواره شعر «فجر» در این خصوص در ادامه می‌آید:
علاوه‌بر این مسئله دیگری نیز در این‌باره مطرح است؛ در روزگاری که وسعت فضای مجازی از هر گوشه نامتناهی است آیا می‌توان گفت که بدون فرصتی برای شرکت کردن علاقه‌مندان و فعالان در این بخش، تنها با رصد فضای مجازی توسط داوران داوری عادلانه‌ای در این خصوص انجام شده و فعالیت همه افراد فعال در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است؟
چهارم، پس از پایان این جشنواره به رسم هر سال به سراغ گپ و گفتی با برگزیدگان آن رفتیم؛ گفت‌وگوهایی که گاه پرسش‌ها و گاه دلخوری‌هایی در خود داشتند.
محمدرضا روزبه که با کتاب «پرنده‌ی بی‌آسمان» در بخش شعر نو این جشنواره به عنوان برگزیده مشترک با سیداکبر میرجعفری با کتاب «امان‌نامه» معرفی شده است در گفت‌وگویی با ایسنا با انتقاد از تاثیر روابط دوستانه و برخی ملاحظات در داوری جشنواره‌ها خطاب به داوران گفت: متر و معیارتان برای مقام مشترک دادن به دو شاعر یا پژوهشگر درحالی که دو اثر هیچ شباهت، قرابت سبکی و ارزش ادبی یکسانی ندارند چیست؟!
پنجم، علی‌رغم تقسیم بخش بزرگسال جشنواره شعر فجر به سه زیرشاخه «شعر نو»، «شعر محاوره» و «شعر کلاسیک» اما بعضا مجموعه‌های منتخب در جشنواره یک‌دست نیستند؛ مثلا به گفته مولف کتاب «امان‌نامه» همه شعرهای این مجموعه غیرکلاسیک نیستند یا مجموعه نیمایی «پرنده‌ی بی‌آسمان» به گفته سراینده آن حاوی چند رباعی، قطعه و ... نیز هست.
در جست‌وجوی پاسخ به این ابهام‌ها به سراغ دبیر علمی این دوره از جشنواره شعر فجر می‌رویم؛ مریم جلالی می‌گوید که پاسخ بخشی از پرسش‌ها به دبیر علمی جشنواره مربوط است و به نوشتن این چند جمله اکتفا می‌کند: «مصاحبه هر دو عزیز را دیدم. اشکالی ندارد آقای روزبه و آقای جعفری حرف‌شان را زده‌اند. هر کدام صرفا از زاویه نگاه و قضاوت خود به تنهایی. من موضع خاصی به حرف‌های‌شان ندارم چون کار داوری جشنواره گروهی بوده و در نهایت تصمیم جمعی وضعیت نهایی را تعیین کرده است. مطمئنم در داوری ها هیچ چیز جز متنیت آثار رسیده، دخیل نبوده است.»
به سراغ مصطفی راضی جلالی، دبیر علمی پانزدهمین جشنواره شعر «فجر» می‌رویم؛ او در آغاز در پاسخ به سوالی درخصوص حضور کتاب «از نو تازه شویم» در جشنواره با تایید این‌که این کتاب به دلیل تجدید چاپ از چرخه داوری در مرحله نهایی خارج شده است، می‌گوید: طبق ضوابط نشر ناشر باید وقتی کتابی را تجدید چاپ می‌کند در شناسنامه کتاب، تجدید چاپ بودن آن را قید کند. ولی در شناسنامه این کتاب چیزی نیامده است.
این البته در حالی است که بنا به توضیحات نشر آرادمان، ناشر این اثر، این مجموعه شعر توسط ناشر به جشنواره فرستاده نشده و ضمنا چاپ نخست آن به صورت رسمی (دارای فیپا) نبوده است که ناشر جدید بخواهد با دریافت نامه از نشر قبلی (گفته می‌شود ناشر قبلی این کتاب در زمان چاپ مجموعه در سال ۹۸ سال‌ها بوده که دیگر در عرصه نشر حضور نداشته است) مجوز چاپ مجدد دریافت و این را در شناسنامه کتاب قید کند. کما این‌که اثری از چاپ نخست این کتاب در فهرست کتاب‌های منتشرشده نیست. از این‌رو، درج تجدید چاپی بودن کتاب در شناسنامه، موجب روند اداری متفاوتی می‌شد که با توجه به شرح یادشده، انتشار کتاب را طبق ضوابط خود وزارت ارشاد، درنهایت غیرممکن می‌ساخت.
راضی جلالی البته در پاسخ به این پرسش که برگزارکنندگان جشنواره نباید بر کتاب‌ها چنان نظارتی می‌داشتند که پیش از اعلام نامزدها مشخص می‌شد که کتاب محمدباقر کلاهی اهری چاپ مجدد بوده است یا خیر هم بیان می‌کند: تعداد کتاب‌ها بسیار زیاد بوده و ردی هم از این‌که این کتاب قبلا چاپ شده است در جایی نبود. من با اطلاع شخصی خودم از گذشته متوجه این شدم و از آقای کلاهی اهری سوال کردم و ایشان گفتند که این همان کتابی است که قبلا چاپ شده، بنابراین علی‌رغم این‌که شاید داوران نظری بر آن (مبنی بر برگزیده شدن) داشتند اما از روند داوری خارج شد.
او همچنین درباره ماجرای تجدید چاپی بودن احتمالی کتاب «چهارده شب» با پیگیری‌ای که پس از انجام گفت‌وگوی اولیه با ایسنا انجام داد می‌گوید کتاب «چهارده شب برای ماه شدن» به صورت رسمی منتشر نشده بوده و ناشر یک نسخه از کتاب را برای معرفی به رسانه‌ای داده و به این ترتیب خبر انتشار آن منتشر شده اما این کتاب در آن زمان به صورت رسمی منتشر و در بازار پخش نشده است پس تجدید چاپ به حساب نمی‌آید. (جلالی مستنداتی را نیز در خصوص چاپ رسمی نشدن این کتاب در سال ۹۱ در اختیار ایسنا قرار داد)
علاوه‌بر این مصطفی راضی جلالی درخصوص انتقادهای موجود به انتخاب برخی اعضای هیئت علمی در بخش جنبی جشنواره امسال توضیح می‌دهد: کسی این افراد را به عنوان «برگزیده» معرفی نکرده، بلکه از آن‌ها تجلیل شده است. به همین علت این افراد به عنوان برنده جشنواره شعر فجر محسوب نمی‌شوند. آیین‌نامه در بخش‌های جنبی و بخش ویژه این اجازه را به هیئت داوران می‌دهد. فقط باید عضو هیئت داوران آن بخش نباشند.
دبیر اجرایی جشنواره شعر فجر سپس در پاسخ به سوالی درباره رصد شدن همه فعالان فضای مجازی درباره بخش جنبی جشنواره با توجه به وسعت فضای مجازی اظهار می‌کند: وسعت فضای مجازی قابل دسترس است، چون آن‌هایی که در دسترس هستند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
او در پی گفت‌وگوی محمدرضا روزبه با ایسنا و پرسش او درباره برگزیدگان مشترک نیز با ارائه توضیحی درخصوص ملاک برگزیده یا شایسته تقدیر شدن در این جشنواره می‌گوید: در آغاز آثار بررسی می‌شوند و تعدادی از آن‌ها به عنوان نامزد انتخاب می‌شوند، از بین این‌ها یک یا حداکثر دو اثر می‌توانند در هر بخش برنده باشند و برنده می‌تواند برگزیده یا شایسته تقدیر باشد. ضمن این‌که داوری جشنواره شعر «فجر» اجماعی است (ملاک انتخاب آرای داوران است). در بخش شعر بزرگسال جمعا ۱۵ نامزد و در هر بخش پنج نامزد می‌توانند انتخاب شوند که این برای بخش‌های دیگر هفت نامزد است. سپس توسط داوران بین نامزدها رای‌گیری انجام می‌شود، اگر یکی از آثار فائق بر دیگری باشد، یکی برگزیده و دیگری شایسته تقدیر می‌شود، اما اگر در یک سطح باشند و ایراداتی هم داشته باشند هر دو شایسته تقدیر می‌شوند. اما گاهی هم هر دو به یک اندازه برگزیده هستند، آن وقت به عنوان برگزیده مشترک معرفی می‌شوند چون اعتبار برای هر دو برگزیدگی است. اما این‌طور نیست که دو اثر برگزیده مشترک لزوما ویژگی‌های مشترکی داشته باشند، ممکن است هیچ وجه اشتراکی هم با هم نداشته باشند. من گمان می‌کنم خطای دید آقای دکتر روزبه هم در این زمینه این بوده که گمان می‌کنند باید آثار در چیزی مشترک باشند.
مصطفی راضی جلالی در پایان درخصوص همگون نبودن برخی کتاب‌های برگزیده نیز می‌گوید که با وجود چند اثر غیرکلاسیک در یک مجموعه سپید، غالب مجموعه و در نهایت کلیت آن مجموعه سپید به حساب می‌آید.
او در عین حال می‌گوید: البته از نظر من، به عنوان یک شاعر و نه دبیر اجرایی جشنواره این یک خطای حرفه‌ای است؛ در یک مجموعه غزل، باید همه شعرها غزل باشد. من به عنوان یک شاعر چنین کاری نمی‌کنم و این یک اشتباه استراتژیک در چاپ یک مجموعه است.
انتهای پیام
نظرات