آنغوزه، یکی از گیاهان دارویی مهم با نام علمی Ferula است که گیاهی علفی و چند ساله است. این گیاه در سال‌های اولیه رویش، ساقه قابل رویتی ندارد و برگ‌های گیاه روی زمین پهن می‌شوند و در سال‌های آخر رشد ساقه نمایان می‌شود. یکی از مشخصات بارز این گیاه که به آن ارزش اقتصادی بخشیده‌، شیرابه‌ای ‌است که از گیاه به دست می‌آید.

در سال چهارم رشد گیاه، اوایل تابستان در بالای طوقه (پایین ساقه) تیغ‌زنی انجام می‌شود و از این محل شیرابه‌ای استخراج می‌شود که بوی ناخوشایندی دارد و در مجاورت هوا تغییر رنگ داده و سفت می‌شود که ماده‌ اولیه بسیاری از صنایع دارویی و آرایشی است. همچنین در طب سنتی استفاده‌های فراوانی دارد. این گیاه بومی استپ‌های ایران و افغانستان است و در کشور، علاوه بر خراسان در استان‌های کهکیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و یزد و کرمان یافت می‌شود.

یکی از رویشگاه‌های این گیاه ارتفاعات شهرستان بجستان در خراسان رضوی است که عرصه‌های طبیعی زیادی را به خود اختصاص داده‌ است و با توجه به توجیه اقتصادی خوبی که دارد توجه بسیاری از بهره‌برداران را به خود جلب کرده‌ است.

بعد از برداشت گیاه، به میزان ۳ الی ۴ برابر میزان برداشت، بذرپاشی و کپه‌کاری داریم

رئیس اداره منابع طبیعی آبخیزداری شهرستان بجستان در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: گیاه آنغوزه یکی از گیاهان دارویی مهم در بجستان است که رویشگاه‌های طبیعی زیادی را به خود اختصاص داده‌ است.

حمید انصاری‌فر ادامه داد: برداشت آنغوزه در بجستان قدمتی دیرینه دارد به طوری که از حدود ۸۰ سال پیش برداشت این گیاه در منطقه انجام می‌شده و در حال حاضر نیز رویشگاه‌های طبیعی وضعیت خوبی دارند و برداشت از این عرصه‌ها انجام می‌شود.

وی اظهار کرد: گیاه آنغوزه چون از عرصه‌های طبیعی برداشت می‌شود متولی آن منابع طبیعی است و هر سال با توجه به میزان بارندگی و بعد از بازدیدهای کارشناسان منابع طبیعی، مجوز برداشت برای بهره‌برداران صادر می‌شود.

انصاری‌فر خاطرنشان کرد: رویشگاه طبیعی گیاه آنغوزه مناطق کوهپایه است و گیاه در ارتفاع بالاتر از ۱۲۰۰ متر کیفیت مطلوبی دارد و در ارتفاع کمتر از ۱۰۰۰ متر فیزیولوژی گیاه بیشتر شبیه آنغوزه دشتی می‌شود که خیلی ارزش اقتصادی ندارد بنابراین برای کشت این گیاه، شرایط رویشگاه باید مشابه رویشگاه‌های طبیعی باشد.

وی در ادامه به کشت زراعی این گیاه اشاره کرد و افزود:  نیاز آبی این گیاه کم است و نسبت به درآمدی که دارد نگهداری آن سخت نیست و در بعضی از مناطق بجستان، کشت این گیاه به صورت دیم انجام می‌شود؛ البته برای اینکه گیاه کیفیت مطلوبی داشته باشد، زمینی که در آن کشت انجام می‌شود باید در مناطق کوهپایه و مشابه رویشگاه‌های طبیعی این گیاه باشد.

رئیس اداره منابع طبیعی آبخیزداری شهرستان بجستان افزود: گیاه آنغوزه به لحاظ رویشگاهی دو نوع است که آنغوزه دشتی و آنغوزه کوهی است و آنچه بیشتر مد نظر بهره‌برداران است و کیفیت مطلوبی داشته و برداشت آن اقتصادی است آنغوزه کوهی است.

انصاری‌فر در پاسخ به این سوال که آیا برداشت از رویشگاه‌های طبیعی، این عرصه‌ها را با تهدید مواجه نمی‌کند، توضیح داد: بعد از برداشت گیاه، به میزان ۳ الی ۴ برابر میزان برداشت، بذرپاشی و کپه‌کاری داریم تا برداشت جبران شود و علاوه بر این، خود گیاه به طور طبیعی نیز در اواخر سال هفتم به بذر می‌نشیند که با انتشار بذر در رویشگاه، غنای عرصه‌های طبیعی حفظ می‌شود.

وی یادآور شد: رویشگاه‌های آنغوزه در منطقه وضعیت مطلوبی دارند که بخش مهمی از آن به همت خود مردم بوده و  از همان قدیم به صورت خودکار بذرپاشی در طبیعت را انجام می‌دادند و همین باعث شده که در بسیاری از ارتفاعات بجستان رویشگاه‌های غنی آنغوزه داشته باشیم.

انصاری‌فر خاطر نشان کرد: در زمینه کشت و بهره‌برداری این گیاه از کشورهای همسایه عقب‌تر هستیم و در بعضی کشورها از جمله افغانستان سرمایه‌گذاری زیادی برای این گیاه شده‌است.

وی بیان کرد: نه تنها برای برداشت این گیاه نیاز به مجوز منابع طبیعی است بلکه تاجران و خریداران برای حمل محصولات گیاه مخصوصا شیرابه باید مجوز منابع طبیعی را داشته باشند وگرنه در صادرات با مشکل مواجه می‌شوند هر گونه حمل گیاه بدون مجوز، بازداشت و توقیف را به همراه خواهد داشت.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری بجستان تاکید کرد: این گیاه با توجه به درآمد اقتصادی خوبی که دارد می‌تواند منبع درآمد خوبی برای دولت و بهره‌برداران باشد اما در ایران آن طور که باید و شاید به این گیاه ارزشمند توجه نشده‌ است و حتی بسیاری از مردم اطلاعاتی در رابطه با این گیاه ندارند و به همین دلیل  یکی از اهدافی که منابع طبیعی در منطقه به دنبال آن است، ترویج کشت این گیاه در سال‌های خشک و در زمین‌های دیمی است که در کوهپایه هستند و بدون هیچ استفاده‌ای رها می‌شوند و حتی این گیاه با توجه به نیاز آبی کم و اقتصادی بودن آن می‌تواند جایگزین محصولاتی شود که علی‌رغم کار زیاد، توجیه اقتصادی آن چنانی ندارند.

وی همچنین افزود: برای فرآوری این گیاه هیچ اقدامی در منطقه انجام نشده و در داخل ایران بازار فروش چندانی ندارد و تاجران شیره گیاه را خریداری کرده و آن را به کشورهای دیگر از جمله هند صادر می‌کنند.

بهره‌برداری از گیاه آنغوزه کار هرکسی نیست

حبیب کمالی یک از بهره‌برداران با تجربه آنغوزه است که با رویشگاه‌های طبیعی به خوبی آشناست و به گفته خودش آنچه در برداشت گیاه از همه مهم‌تر است تجربه و مهارت است و نا آشنایی با اصول تیغ‌زنی، علاوه بر کاهش میزان برداشت می‌تواند صدمات جبران‌ ناپذیری به گیاه وارد کند.

کمالی در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: بهره‌برداری از گیاه آنغوزه شاید به ظاهر کار آسانی باشد اما به جرأت می‌توانم بگویم کار هر کسی نیست چون کسی که می‌خواهد از عرصه‌های طبیعی این گیاه را برداشت کند، علاوه بر نیروی جسمانی لازم برای رفتن به ارتفاعات و مناطق شیب‌دار، باید به مراحل برداشت گیاه و اقداماتی که برای هر مرحله لازم است کاملا واقف باشد تا نتیجه خوبی بگیرد.

وی با اشاره به اینکه برداشت این گیاه سلسله مراتبی دارد، اظهار کرد:  رشد رویشی این گیاه از اسفند آغاز می‌شود و تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد و بعد از آن گیاه خشک می‌شود که بهره‌بردار برای اینکه گیاه را نشانه گذاری کند سنگی در محل رویش گیاه قرار می‌دهد. مرحله بعد کول بستن است که منظور از کول بستن ایجاد سایبانی برای گیاه است و آخرین مرحله نیز تیغ‌زنی است که از اواسط تابستان شروع می‌شود.

کمالی خاطر نشان کرد: برداشت گیاه از مرداد ماه آغاز شده و به مدت ۲ ماه ادامه دارد و یکی از مهم‌ترین اقداماتی که برای برداشت شیره گیاه انجام می‌شود عمل تیغ‌زنی گیاه است که هر ۵ روز یک بار در قسمت طوقه گیاه انجام می‌شود و نیاز به تجربه و مهارت دارد و یک فرد وارد و آشنا به اصول تیغ‌زنی می‌تواند چندین بار تیغ‌زنی روی یک گیاه انجام دهد بدون اینکه به گیاه آسیبی برسد.

وی خواستار توجه بیشتر مسئولان به جایگاه این گیاه با ارزش در چرخه اقتصادی کشور شد و افزود: قطعا توجه همراه با برنامه‌ریزی می‌تواند نتایج خوبی در بر داشته باشد.

این بهره‌بردار در رابطه با بازار فروش این گیاه گفت: حضور دلالان باعث شده که قیمتی که محصول را از بهره‌بردار می‌خرند، بسیار پایین‌تر از نرخ موجود در بازار باشد و سود این گیاه بیشتر به جیب تاجران و دلالان می‌رود.

وی همچنین خاطر نشان کرد: بهره‌برداری از عرصه‌های طبیعی به صورت مزایده از طرف منابع طبیعی به پیمانکار یا بهره‌بردار واگذار می‌شود که متاسفانه در بسیاری از موارد این بهره‌برداران با اصول بهره‌برداری آشنا نیستند و به گیاه صدماتی وارد می‌کنند.

سطح رویشگاه آنغوزه در اراضی ملی بجستان حدود ۲۰ هزار هکتار است

مدیر جهاد کشاورزی بجستان نیز در رابطه با اهمیت گیاه دارویی آنغوزه گفت: در میان گیاهان دارویی، این گیاه جزء گیاهان پایه و اصلی است و با توجه به کاربردهای دارویی و صنعتی که دارد می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی منطقه ایفا کند.

محمد شجعی افزود: سطح رویشگاه این گیاه در اراضی ملی بجستان حدود ۲۰ هزار هکتار است که بیشتر در ارتفاعات روستاهای جزین، درزاب، مزار، زین‌آباد و ششتوک واقع شده است و حدود ۱۲۰ نفر در بجستان در زمینه بهره‌برداری آنغوزه مشغول به کار هستند.

وی تصریح کرد: در حال حاضر قیمت هر کیلو شیره گیاه حدود یک میلیون تومان است و از هر گیاه بسته به تعداد دفعات تیغ‌زنی چیزی حدود ۸۰۰ تا یک کیلوگرم شیره برداشت می‌شود و پیش‌بینی می‌کنیم که کشارزان و بهره‌برداران تا آخر دوره برداشت حدود ۱.۵ میلیارد تومان در این حوزه درآمدزایی داشته باشند.

شجعی کمبود افراد متخصص در حوزه کاشت و برداشت را از جمله  مهمترین چالش‌های مربوط به این گیاه دانست و بیان کرد: افراد متخصص در زمینه کاشت و برداشت بسیار کم هستند و ورود افراد مبتدی به این حوزه باعث آسیب‌های جدی به گیاه شده و با از بین رفتن گیاه، سطح زیر کشت آن نیز به شدت کاهش می‌یابد.

مدیر جهاد کشاورزی بجستان همچنین در رابطه با فرآوری این گیاه گفت: متاسفانه در کشور ما زیرساخت‌های لازم برای فراوری صنعتی این گیاه فراهم نیست و در این زمینه معدود کارهایی انجام شده اما کامل نیست.

وی تصریح کرد: با توجه به بحث تحریم‌ها، عمده‌ شیره این گیاه توسط دلالان کشورهای افغانستان و پاکستان خریداری شده و از آن جا به کشورهای بزرگ صنعتی صادر می‌شوند.  باریجه، گل گاوزبان و نعناع نیز از جمله سایر گیاهان دارویی بجستان به شمار می‌روند.

بدون شک تجاری سازی گیاهان دارویی از جمله گیاه دارویی آنغوزه در کشورهای در حال توسعه یک راهبرد معیشتی مهم برای بهبود درآمد و استانداردهای زندگی است و یکی از مهم‌ترین اقدامات لازم علاوه بر حفظ و افزایش سطح زیر کاشت این گیاهان، بحث فراوری آن است و این مهم نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌های لازم است تا جلو خام فروشی شیره گیاه و خارج شدن آن از گردونه تولید کشور از طریق صادرات با قیمتی اندک و بازگرداندن آن در قالب محصولات فراوری شده با چند برابر قیمت گرفته‌ شود.

انتهای پیام