این چنین بود که «جمعه سیاه» امکان اصلاحات تدریجی و آرام را از بین برد و موقعیت میانه‌روهایی را که خواهان اجرای قانون اساسی مشروطه بودند و برای سازش با سلطنت می‌کوشیدند تضعیف کرد.
مطلبی که در ادامه می‌آید اطلاعات به دست آمده از اسناد سفارت امریکا است که به ابعاد مختلفی از شرایط قیام 17 شهریور می‌پردازد و این واقعه را از منظر گزارشگران سفارت امریکا نقل می‌کند.
نخستین زمینه‌ای که گزارشگران سفارت امریکا در مورد واقعه 17 شهریور به آن می‌پردازند زمینه‌های وقوع قیام میدان ژاله است چنان‌که سفارت امریکا در نامه‌ای به وزارت امور خارجه امریکا می‌نویسد:« متعاقب تظاهرات وسیع سازمان‌یافته ولی نسبتا آرام طی 4 تا 7 سپتامبر که مستقیما مقامات دولت را به زیر سؤال کشیده در تاریخ 8 سپتامبر (17 شهریور) شریف امامی نخست‌وزیر، حکومت نظامی را در تهران و 11 شهر دیگر برقرار ساخت.» آن‌طور که از این گزارش بر می‌آید حکومت نظامی در تاریخ 17 شهریور اعلام شده است و بر همین اساس بیان می‌شود که بسیاری از مردم از برقراری حکومت نظامی در این روز اطلاع نداشته‌اند.
گزارش‌های سفارت امریکا در مورد تجمعات مردم و قرارگیری نیروهای نظامی به جمعیت بزرگ مردم در میدان ژاله اشاره می‌کند و بیان می‌کند:«یک مقام امنیتی به ما اطلاع داد که چند تظاهرات معدود دیگر وجود خواهد داشت که با آن به شدت برخورد خواهد شد.»
این گزارش در ادامه قرارگیری نیروهای نظامی را چنین توصیف می‌کند: « مشاهدات مقامات سفارت در تمام تهران اشاره بر این دارند که به استثنای تجمع نظامیان در نزدیکی مجلس، استقرار سربازان در نقاط دیگر محتاطانه است که با تانک‌ها و نفربرهای محدود، تقاطع‌های اصلی و راه‌های ورودی به کاخ‌های سلطنتی را کنترل می‌نمایند.»
اسناد به دست آمده از سفارت امریکا مطالبی را از هماهنگی امریکا با نیروهای نظامی رژیم پهلوی به دست می‌دهد؛ این اسناد و گزارش‌ها از ملاقات ژنرال گست(رئیس هیات مستشاران نظامی آمریکا در ارتش ایران) خبر می‌دهد و بیان می‌کند:« ژنرال گست اطلاع داد که وی... با ژنرال ازهاری، رییس ستاد بزرگ ارتشتاران ملاقات نموده و برقراری حکومت نظامی را با او مورد بحث قرار داد... ژنرال گست متذکر شد به نظر می‌رسد این یک روش خوبی می‌باشد... ژنرال ازهاری پرسید که آیا شرطی از شرایط حکومت نظامی هست که با قوانین ایالات متحده در تضاد باشد؟ ژنرال گست پاسخ داد وی فکر نمی‌کند هیچگونه قوانین متضادی (با شرایط) وجود داشته باشد.»
گزارش‌های ماموران سفارت امریکا حاکی از تعداد زیاد کشته‌ها در نتیجه درگیری میان سربازان و «انبوه جوانان» و همچنین این گزارش‌ها تاکید می‌کنند:« اولین برخورد ارتش با تظاهرات در میدان ژاله تهران منجر به قتل تعداد کثیری گردید.»
در گزارش‌های سفارت امریکا بیان می‌شود که سربازان به جای سلاح‌های کنترل‌کننده جمعیت از سلاح‌های جنگی استفاده می‌کردند. همچنین در مکاتبات میان سفارت و وزارت امور خارجه امریکا آمده است که« یک شاهد آلمانی قابل اعتماد که در منطقه زندگی می‌کند گزارش می‌دهد که از هلی‌کوپترها به طرف خراب‌کاران تیراندازی‌هایی صورت گرفت.»
در خصوص درگیری‌های میدان ژاله مطالب دیگری نیز به دست آمده است چنان‌که در مکاتبه دیگری از اسناد به دست آمده از سفارت امریکا، مطلبی به نقل از یک نماینده امنیتی ایرانی مطرح می‌شود که «تظاهرات و برخوردهای عظیمی در منطقه میدان ژاله وجود داشته و بیش از 4000 یا احتمالا نزدیک به 4500 نفر کشته شده‌اند.»
بنابر گزارش مامور سفارت امریکا که در تاریخ 18 شهریور ثبت شده است، ارتش یک تظاهرات بزرگ و چندین تظاهرات کوچک را در خلال روز 8 سپتامبر (17 شهریور) در هم شکست.
منبع: ویژه‌نامه "جمعه سیاه" منتشر شده توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی
انتهای پیام
نظرات