قدیمی‌ها هنگامی که فردی اقدام به کاری بیهوده و نامعقول می‌کرده است، از کار وی به عنوان «زیره به کرمان بردن» یاد می‌کردند چرا که استان کرمان از مهمترین رویشگاه‌های زیره در کشورمان هست و این گیاه دارویی از سوغات مهم این شهر محسوب می‌شود.

البته این مَثل فارسی رایج را گاهاً نیز سخنرانان نیز از روی شکسته نفسی و در بیان این که سخنانش در خور مخاطبان نیست و برای آنان تازگی ندارد، به زبان می‌آورند؛ اما موضوع گزارش ما رسیدن به معنای این ضرب‌المثل نیست بلکه جستجوی احوال زیره مشهور کرمان در استان همسایه‌اش، یزد است.

بخش خرانق در شهرستان اردکان که در فاصله ۶۰ کیلومتری از مرکز استان یزد قرار دارد، از نعمات خدادادی بیشماری برخوردار است که از جمله آن می‌توان به گیاه خودرو و وحشی «زیره سیاه» که از خوش‌ عطرترین انواع آن در ایران است، اشاره کرد.

گیاه زیره سیاه، یک گیاه کاملاً خودروست که تاکنون کشت و پرورش آن در جایی از ایران به صورت رسمی گزارش نشده است. این گیاه خوارکی و دارویی در کنار گیاه دیگری به نام «آنغوزه» از جمله گیاهان خودرو در مناطقی از شهرستان اردکان است که هرساله در اواخر بهار و با شروع آغاز فصل تابستان، طرفداران خود را به سمت کوه و دشت این شهرستان روانه می‌کند.

«مرتضی افخمی» رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان اردکان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا گفت: زیره سیاه کوهی که از گیاهان خودرو در بخش خرانق شهرستان اردکان به شمار می‌رود، در مناطقی از روستاهای درند(دیرین) تا «مزرعه میرها» و «انجیرآوند» این بخش به دست می‌آید.

وی میزان برداشت این گیاه  در منطقه خرانق را بسته به میزان بارش و سال‌های پرباران عنوان کرد و افزود: البته برداشت گیاه زیره سیاه در برخی از مناطق بخش عقدا نیز به صورت اندک بدست می‌آید اما عمده این محصول خدادادی در مناطقی که ذکر شد، می‌روید.

افخمی با بیان این که ثبت آمار میزان رویش گیاه «زیره سیاه» با توجه به پراکندگی منطقه استحصال آن امکان‌پذیر نیست، گفت: غالباً اهالی بومی منطقه برای استفاده خانگی مبادرت به چیدن این گیاه دارویی می‌کنند.

رئیس اداره منابع طبیعی اردکان با اشاره به بخشنامه رسمی از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مبنی بر ممنوعه بودن برداشت زیره سیاه، یادآور شد: چندسالی است با توجه به خشکسالی‌های پی در پی و کاهش شدید رویش این گیاه در مناطق اصلی به منظور خرید و فروش ممنوع بوده و با متخلفان براساس قانون برخورد می‌شود.

وی افزود: البته بومی‌های مناطق رویش زیره سیاه در بخش خرانق شهرستان اردکان، در حفظ و نگهداری گونه‌های نادر گیاهی منطقه به ویژه «زیره سیاه» و «آنغوزه» همراهی و مشارکت مناسبی دارند اما در موسم برداشت متاسفانه با ورود افراد غیربومی و کسانی که شناخت کافی به طبیعت و نوع نگهداری و برداشت را دارا نیستند، با مشکلاتی مواجه هستیم.

افخمی در ادامه به پایبندی اهالی منطقه به زمان حفظ و برداشت این گیاه اشاره کرد و افزود: اهالی بخش خرانق از قدیم الایام به صورت عرفی و براساس یک قانون نانوشته اخلاقی، حتی دام‌های خود را از ورود به مناطق رویش گیاه زیره منع می‌کردند و بعد از زمان مقرر(هفتادمین روز سال جدید) اقدام به چیدن این طلای سیاه خدادادی می‌کردند.

وی ادامه داد: این قانونمندی بومی‌های منطقه به نگهداری و حتی کمک در بذرپاشی مناطق خودرو این گیاه، به جلوگیری از حضور مردم در بیابان‌های منطقه خلاصه نمی‌شده تا همانطور که گفته شد تا امروز نیز از چرای دام در این مناطق که موسوم به «قرق بیابان زیره» است جلوگیری می‌کنند اما گاهی نیز مشاهده می‌شود که افراد غیر بومی این قانون را نقض می‌کنند.

وی در این رابطه تصریح کرد: البته با این حال چندسالی است که متاسفانه از رویش طبیعی این گیاه فاصله رفته‌ایم و بی‌توجهی افراد غیربومی‌ و حتی گاهاً بومیان منطقه به زمان قرق، نه تنها میزان رویش زیره سیاه کاهش یافته بلکه در سال‌های اخیر این رویشگاه‌ها در معرض نابودی قرار گرفته است.

افخمی فرهنگ‌سازی و آموزش را از جمله راهکارهای حفظ و جلوگیری از نابودی این گیاه ارزشمند عنوان کرد و گفت: مردم باید میراث گذشتگان را در حفظ منابع طبیعی و گونه‌های نادر و در حال انقراض و نابودی گیاهی و جانوری منطقه مورد توجه قرار دهند چرا که با نابودی هر بوته از گیاهان خودرو و ارزشمندی چون زیره سیاه، یک گام به نابودی سرسبزی و بکری منطقه نزدیک شده و فرزندان خود را از برکات الهی دور خواهیم کرد.

دکتر «علی خیوه» یک متخصص طب ایرانی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا ضمن اشاره به این که گیاه زیره سیاه، علاوه بر استفاده به عنوان افزودنی و ادویه، کاربرد فراوانی در طب سنتی دارد، گفت: زیره سیاه که دانه آن به عنوان چاشنی و دارو مورد مصرف قرار می گیرد، دارای ترکیبات فراوان و اثرات درمانی و دارویی متعددی است.

وی تصریح کرد: دانه یا میوه این دارو حاوی اسانس معطر است که به طور عمده برای کاهش نفخ و سوء هاضمه و افزایش شیر مادران مصرف دارد.

این متخصص طب ایرانی ادامه داد: همچنین مصرف موضعی زیره به صورت روغن یا اسانس به عنوان مسکن، کاهش دهنده سردرد و کاهش دردهای عضلات و مفصل در مصارف سنتی و عامیانه کاربرد دارد.

وی با اشاره به این که زیره سیاه را در غذا به عنوان چاشنی و ادویه مورد استفاده قرار می‌دهند، تاکید کرد: اما آنچه در مورد زیره می‌توان از منابع طب سنتی ایران بهره‌برداری کرد، تاثیر آن به عنوان یک داروی اثربخش و بهبود دهنده کیفیت هضم غذاست و در موارد خاص برای کاهش وزن یا لاغری مورد استفاده قرار می گیرد.

خیوه با عنوان این مطلب که زیره سیاه در مطالعات آزمایشگاهی واجد اثرات آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی و در ارزیابی‌های حیوانی دارای اثرات ضدتشنج، کاهش دهندگی قند، کلسترول خون و تقویت دستگاه تنفس بوده است، افزود: مترادف با بسیاری از موارد درمانی سنتی، در علوم نوین داروسازی و پزشکی نیز خواص درمانی این گیاه مورد ارزیابی قرار گرفته و بسیاری از آنها به اثبات رسیده است.

حال با توجه به اهمیت دارویی این گیاه خودرو و در معرض نابودی، باید چاره‌ای اندیشید و برای فرهنگ‌سازی و نحوه مراقبت از این طلای سیاه بیابان‌های ایران، آستین بالا زد.

انتهای پیام