به گزارش ایسنا، دکتر حامد برکاتی در ارتباط ویدئوکنفرانسی با خبرنگاران با اشاره به نامگذاری سی‌ام اردیبهشت ماه به عنوان روز ملی جمعیت، گفت: اتفاقی که در سال‌های اخیر و سال‌های پس از انقلاب در حوزه جمعیت اتفاق افتاده آن است که ما با افزایش جمعیت در ابتدای انقلاب مواجه شدیم و بعد از آن به یک ثبات نسبی رسیدیم و در سال‌های اخیر نیز با کاهش جمعیت مواجه هستیم.
کاهش رشد جمعیت ایران به زیر یک درصد برای اولین بار
وی ادامه داد: رشد جمعیت کشور در سال‌های اول انقلاب حدود ۲.۴۵ درصد بود؛ به این معنا که جمعیت کشور سالانه حدود ۲.۵ درصد نسبت به سال قبل افزایش می‌یافت. با وقوع کاهش جمعیت به خصوص در دهه ۱۳۷۰ به ناگهان یک شاخص از این رقم کم شد و در ابتدای ورودی به دهه ۸۰ به شاخص حدود ۱.۵ رسیدیم و طبق آخرین آمارها نیز در سال ۱۳۹۸ رشد جمعیت کشور متاسفانه برای اولین بار در تاریخ ایران به کمتر از یک درصد رسیده است.
برکاتی گفت: این موضوع به معنای آن است که جمعیت جوان و مولد که زیربناهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی را برای کشور پاس خواهد داشت و علم و تولید کشور را خواهد داشت، حتما از حدود ۲۰ سال آینده به چالش کشیده خواهد شد و نسبت جمعیتی‌مان دارد به هم می‌خورد.
ورود ایران به میانسالی از سال ۱۳۹۵
وی گفت: سال ۱۳۵۵ سن ایران ۲۲ سال بوده و در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۲ سال است؛ یعنی اگر ما بر اساس شاخص‌های جهانی که سن جوان را تا ۳۰ سالگی می‌دانند (البته برخی کشورها هم بیشتر از این سن را معرفی کرده‌اند)، ایران از سال ۱۳۹۵ پای در سنین میانسالی گذاشته است و برآورد می‌شود که تا سال ۱۴۳۰ کشورمان میانسال و پیر شود.
سیاست‌های جمعیتی، مسیر آینده کشور را روشن کرده است
برکاتی افزود: بنابراین جمعیت مولد کشور که کمتر از حدود یک دهه قبل بیش از ۷۰ درصد بود، کم شده است. سوال آن است که چه باید کرد. سیاست‌هایی که توسط مقام معظم رهبری در اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ ابلاغ شد کاملا جامع است و کاملا مسیر آینده کشور را برای مقابله با این معضل روشن کرده است، اما اتفاقاتی که باید ضمن آن انجام می‌شد، نیفتاده است. این سیاست‌ها ۱۴ بند دارد که یک بند کاملا اشاره می‌کند به "جایگزینی" و اصل است و بند آخر هم بند رصد است که باید هر ساله اتفاق افتد تا به عنوان مثال در سال ۹۹ با این موضوع مواجه نشویم که رشد جمعیت کشور به زیر یک درصد افتاده است.
وی ادامه داد: در سیاست‌های ۱۲ گانه دیگر نیز رشد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و حمایت از جوانان به خصوص برای ازدواج و فرزندآوری دیده شده است. در این زمینه وزارت بهداشت اقدامات خوبی انجام داده است؛ به طوری که شاخص مرگ و میر کودکان و مادران و مراقبت‌ها ارتقا یافته است و این شاخص‌ها از شاخص‌هایی است که با توجه به گسترش شبکه بهداشتی و درمانی کشور، زبانزد دنیا است. امیدوارم با اقداماتی که در این زمینه در حوزه تمام قوا و نه فقط قوه مجریه و وزارت بهداشت، انجام می‌شود، بتوانیم این معضل را تا حد امکان و با بهترین شکل مدیریت کنیم.
خدمات پیشگیری از بارداری برای چه کسانی ارایه می‌شود؟
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در پاسخ به سوالی درباره چگونگی ارایه خدمات پیشگیری از بارداری در مراکز بهداشتی درمانی با توجه به سیاست‌های جدید جمعیتی، گفت: در این زمینه دو بحث مطرح است؛ یکی بحث "سلامت" و دیگری بحث "تحدید موالید". به هیچ عنوان برای تحدید موالید، اقلام جراحی در زمینه پیشگیری از بارداری نداریم. در این حوزه در آبان ماه سال گذشته و به صورت مشترک از سوی معاونت‌های بهداشت و درمان وزارت بهداشت، دستورالعملی با رویکرد جدید برای استان‌ها و دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی نوشته و موارد کاملا مشخص شده است.
وی در این باره افزود: به عنوان مثال خانمی که به سرطان مبتلاست و سرطان قابل درمان است، در ابتدای کار که باید داروهای شیمی درمانی مصرف کند و بارداری برای خود مادر و بیشتر از آن هم برای جنین (به دلیل جهش‌های ژنتیک ناشی از مصرف داروهای سرطان) منع دارد، برای وی روش‌های موقت پیشگیری از بارداری داده می‌شود.
برکاتی ادامه داد: همچنین برای خانم‌هایی که ممکن است مشکل طولانی مدت داشته باشند، به عنوان مثال خانمی حدودا ۳۵ ساله که بیماری مادرزادی قلبی داشته و در طول زمان به گِرید چهار بیماری قلبی رسیده و به این ترتیب توانایی حرکات و فعالیت‌های روزمره را به خوبی ندارد و بارداری با حیات وی منافات خواهد داشت، داروهای پیشگیری از بارداری در وضعیت‌های پرخطر تجویز می‌شود.
وی همچنین درباره آمار سقط جنین در کشور گفت: طبق بررسی انجام شده در سال ۱۳۹۲ که پیش از این هم اعلام شده، آمار سقط جنین حدود ۲۲۰هزار سقط برآورد شده بود. در این زمینه یک بررسی ملی انجام دادیم و نتایج تقریبا آماده است و طی یکی و دو ماه آینده اطلاع رسانی رسمی خواهد شد.
کاهش ۴۰ درصدی آمار ازدواج طی هشت سال
وی در خصوص آمار ازدواج در میان جوانان گفت: آمار ازدواج در سال ۱۳۸۹ برابر با ۸۹۱هزار مورد بوده است که این رقم در سال ۹۸ به ۵۵۰ هزار مورد رسیده است که نشانگر کاهش ۴۰ درصدی آمار ازدواج در این سال‌ها است. به طور تقریبی هر ساله ۶ درصد آمار ازدواج کاهش یافته است. در سال ۱۳۹۲ حدود ۱۳ میلیون جوان در انتظار ازدواج داشتیم که این رقم اکنون به ۱۰ میلیون رسیده است. این روند کاهشی طبیعتا کاهش تمایل به فرزندآوری را هم به دنبال خواهد داشت.
راهکار تشویق جوانان به ازدواج، تنها وام ازدواج نیست
وی افزود: راه چاره تشویق جوانان برای ازدواج تنها وام ازدواج نیست. این وام حتی شاید بتواند برای برخی جوانان در برخی مناطق باعث بروز مشکلاتی شود که با اجبار خانواده‌هایی که به این ۱۰۰ میلیون وام ازدواج نیاز دارند ممکن است اتفاق افتاده باشد. تمام بحث‌های حمایتی از جوانان برای ازوداج و فرزندآوری در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری موجود است، اما متاسفانه در اجرا آنچه که باید باشد، نبوده است. ایشان فرموده‌اند که توسعه اقتصادی، اجتماعی و ... باید متناسب با سیاست‌های ابلاغی انجام شود. خوشبختانه وزارت بهداشت نسبت به سایر دستگاه‌ها وظایف خود را بهتر انجام داده است.
برکاتی در بخش دیگری از سخنان خود درباره مباحث آموزشی برای بلوغ دانش‌آموزان، افزود: برنامه‌هایی که برای سلامت دانش‌آموزان اجرایی می‌شود، در دفتر ما و همچنین وزارت آموزش و پرورش دنبال می‌شود. به عنوان مثال برنامه‌های مفصلی ترتیب داده‌ایم. در ابتدا برای والدین کلاس‌هایی برگزار می‌شود؛ چرا که شاید دانسته‌های آنها در مورد بلوغ مبنای کاملا علمی نداشته باشد. سپس با اذن والدین اقدام به آموزش این موضوع برای نوجوانان می‌کنیم. موارد آموزشی تنها در حد اطلاع رسانی است و تنها در صورتی که دانش‌آموز نیاز به مراجعه به پزشک داشته باشد به پزشک متخصص یا عمومی ارجاع داده می‌شود. تغذیه در بلوغ، بهداشت بلوغ، راه‌های کنار آمدن با بلوغ و... همگی به دانش‌آموز گفته می‌شود. با تمام محدودیت‌های موجود باید بیش از این بر این مقوله کار کنیم تا نوجوان یک بلوغ خوب را تجربه کند.
خلاء مجوز استخدامی برای حضور مراقب سلامت در مدارس
وی افزود: برای رسیدگی به فضای محیطی مدارس نیز همکاران بهداشت محیط بازرسی‌هایی دارند. بهورزان نیز موضوعات آموزشی به دانش‌آموزان را دنبال می‌کنند. چیزی که حتما لازم است و ضعف در این زمینه وجود دارد، این است که مدارس پر جمعیت باید حتما یک مراقب سلامت داشته باشند و متاسفانه مجوزهای استخدام برای این مراقبین سلامت نداریم. تعداد مراقبین سلامت در کشور شاید بیشتر از نصف مدارس را نتوانند پوشش دهند. باید درخود مدرسه شخصی به عنوان مراقب سلامت مدرسه وجود داشته باشد. وزارت آموزش پرورش نیز برنامه‌هایی دارند که این امر تحقق پیدا کند.
دستورالعمل‌های وزارت بهداشت برای مدارس در بحران کرونا
بودجه ۱۰۰ میلیارد تومانی برای مقابله با کرونا در مدارس
وی در ادامه خاطرنشان کرد: ما در بحث کرونا و اوقات اخیر دستورالعمل‌های مفصل و سختگیرانه‌ای نوشتیم که در مدارس ساری و جاری شده است و روز شنبه ویدیوکنفرانسی با مدارس و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی استان‌ها داشتیم و سوالات آنها پاسخ داده شد و بودجه خوبی هم ستاد ملی مقابله با کرونا و سازمان برنامه بودجه در اختیار ما قرار دادند. این بودجه حدود ۱۰۰میلیارد تومان است که نزدیک به ۷ برابر بودجه سنواتی این حوزه است و طبیعتا انتظار نمی‌رود تا انتهای سال تحصیلی و برگزاری امتحانات با مدارسی مواجه شویم که کمبود مواد شوینده و ... داشته باشند. البته مدارس غیر انتفاعی، نمونه مردمی و تیزهوشان که شهریه می‌گیرند خودشان باید اقلام را تامین کنند.
اجرای آزمایشی غربالگری ناباروری در ۶ استان
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در ادامه صحبت‌هایش با بیان این که برای غربالگری ناباروری نیازمند هماهنگی بین بخشی هستیم، تصریح کرد: باید در ابتدا ظرفیت این موضوع در معاونت درمان به وجود می‌آمد تا به دنبال آن ما کار غربالگری را آغاز کنیم. روز گذشته تفاهم‌نامه مربوط به این موضوع امضا شد و تا یک یا دو ماه آینده آغاز می‌شود. این طرح ابتدا به صورت پایلوت در ۶ استان ارائه می‌شود و با شکلی جدید از ارائه خدمت می‌توانیم زودتر از قبل ناباروری را شناسایی کنیم.
چگونگی نظارت بر بوفه‌های مدارس و دانشگاه‌ها
وی همچنین درباره نظارت بر فروش کالاهای آسیب‌رسان در بوفه مدارس و دانشگاه‌ها، اظهار کرد: سالانه دستورالعملی مشترک بین وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش تهیه و به مدارس و دانشگاه‌ها ابلاغ می‌شود که باید عملی باشد که در اکثر موارد نیز اجرایی می‌شود. البته حتما خطاهایی نیز صورت می‌گیرد که از طرف بازرسین بررسی می‌شود. وضعیت ما نسبت به پنج سال قبل بسیار بهتر است؛ اگرچه همچنان نیازمند اصلاح این موضوع هستیم.
ایران هفت سال پیش، جوان‌ترین کشور دنیا بود
برکاتی با بیان اینکه در هفت سال گذشته ما جوان‌ترین کشور دنیا بودیم، گفت: این روند یک روند دینامیک است و در همه کشورها سن جمعیت افزایش پیدا می‌کند. ما در سال ۱۴۲۰ یکی از کشورهای پیر دنیا خواهیم بود و شاید در سال ۱۴۳۰ جزو سه کشور اول پیر دنیا باشیم. این روند کاملا به این وابسته است که در این ۳۰ سال پیش رو چه اتفاقاتی بیفتد و حمایت از ازدواج و فرزندآوری چگونه دنبال شود.
چگونگی پوشش هزینه‌های درمان ناباروری
وی درباره پوشش بیمه‌ای خدمات درمان ناباروری، بیان کرد: برای این که یک خدمت وارد چرخه بیمه شود، الزاماتی وجود دارد که ما تصور می‌کنیم بعد از بسته جدیدی که در حوزه بهداشت و درمان تدوین شده است و پس از اجرای طرح پایلوت احتمالا تا آخر سال جاری آماده ورود به بیمه باشد. با توجه به منابع بیمه‌ها تصمیم‌گیرنده شورای عالی بیمه است. تا آن زمان خدمات ناباروری که از طریق مراکز دولتی و با استاندارد این مراکز انجام می‌شود، رایگان است و مبلغ مابقی که بیمه نیست توسط وزارت بهداشت پرداخت می‌شود. همانطور که می‌دانید در همه کشورهای دنیا بین ۱۵ تا ۲۰ درصد جمعیت بر اساس اقلیم و شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سن ازواج جوانان دچار ناباروری هستند.
تاثیر رایگان بودن زایمان طبیعی در تشویق به فرزندآوری
برکاتی درباره تاثیر رایگان بودن زایمان طبیعی در تشویق به فرزندآوری، تصریح کرد: بیش از هزار و ۴۰۰ اتاق LDR که به معنای آن است که تنها یک مادر در آن زایمان می‌کند در بیمارستان‌ها تجهیز شده است. این که به طور مشخص چه تاثیری بر فرزندآوری دارد را بررسی نکردیم؛ به طور کلی میزان تولد ۱۷۰ هزار مورد نسبت به سال قبل کمتر شده است و چه بسا اگر زایمان طبیعی و رایگان کردن آن اتفاق نمی‌افتاد، این عدد به ۲۰۰ هزار هم می‌رسید. تاثیر دیگرِ رایگان کردن زایمان طبیعی بر روی سیر تزایدی سزایرن در کشور بود که اگر این اقدام نبود برآورد می‌کردیم با عددی حدود ۶۰درصد سزارین مواجه شویم که این عدد به زیر ۵۰درصد نگه داشته شده است. با ورود مادران شکم اول که سزارین کمتر اتفاق می‌افتد، فکر می‌کنیم این رقم در سال‌های آتی به حدود ۴۵ درصد یا کمتر هم برسد. هزینه حدود ۶۰۰ هزار زایمان طبیعی که تا ۹۰ درصد در بخش دولتی انجام می‌شود را بیمه‌ها و وزارت بهداشت پرداخت کرده‌اند.
میزان ابتلای کودکان به کرونا
وی درباره احتمال ابتلای کودکان به بیماری کرونا نیز اظهار کرد: در تمام دنیا جمعیت زیر ۱۰ سال اگر هم به ویروس کرونا آلوده شدند، علائم بالینی نداشتند و یا علائم مختصری داشتند. حتی در کودکان زیر ۱۰ سال نیز که بیماری زمینه‌ای داشتند و به کرونا مبتلا شدند باز هم شدت عوارض مانند بزرگسالان نیست. موارد بسیار اندک و انگشت شمار از تعداد فوت با تست مثبت در کودکان داشتیم و احتمالا بیماری زمینه‌ای در فوت آنها بی‌تاثیر نبوده است.
چگونگی واکسیناسیون کودکان در ایام کرونا
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت درباره چگونگی ارائه خدمات واکسیناسیون کودکان در دوران کرونا، بیان کرد: طبق بررسی‌های انجام شده در فروردین‌ماه دیدیم که مردم برای واکسیناسیون کودکان‌شان کمتر مراجعه کردند که با توجه به اینکه اوایل بیماری هم بود، این موضوع پذیرفته شده بود. با پیگیری‌های لازم، تمهیدات لازم برای امنیت روانی و فیزیکی مردم برای دریافت چنین خدماتی فراهم شد. ۱۱۰۰ مرکز ۱۶ ساعته مخصوص مراجعه بیماران مبتلا به کرونا است و طبیعتا واکسیناسیون آنجا انجام نمی‌شود. خدمات این چنینی برقرار است و ریسک ابتلا به کرونا حتما مشابه ریسک سطح جامعه است و بیش از آن نخواهد بود. آمارهای جدید نشان می‌دهد مراجعاتِ به تاخیر افتاده در حال انجام است.
و اما بیماری کاوازاکی در کودکان
وی درباره شایعات مطرح در زمینه بیماری کاوازاکی در کودکان نیز تاکید کرد: این بیماری به شکل خاص برای کودکان خردسال است و از گذشته نیز وجود داشته است. بیماری با طیفی از علائم شامل راش جلدی، سولف قلبی و... بروز داشته است. هرچند کرونا می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تحریک کند و کاملا پذیرفته شده است که بتواند باعث شعله‌ور شدن کاوازاکی شود ولی، شواهد علمی وجود نداشته که با درصد بالا و غیر موجهی از کاوازاکی روبرو شویم. این بیماری شناخته شده است و اگر هر کودکی به مراکز درمانی مراجعه کند خدمات را دریافت خواهد کرد.
وی درباره میزان بارداری‌ها در ایام کرونا با بیان اینکه گزاره‌های مختلفی در بحران کرونا پیش رو قرار گرفته است، ادامه داد: ما از چندین آزمایشگاه شلوغ کشور به شکل نمونه بررسی کردیم که ببینیم تست‌های بارداری که انجام شده است، بیشتر بوده یا کمتر؛ ولی از سوی دیگر مواجه شدیم با فروش بیشتر رپید تست‌های بارداری از طریق داروخانه‌ها؛ یعنی مردم برای تست بارداری در این مدت کمتر به آزمایشگاه‌ها مراجعه می‌کنند. با صحبت با همکاران متخصص زنان متوجه شدیم مراجعه برای بارداری‌هایی که در سنین حدود ۸ تا ۱۲ هفته که می‌تواند برای دوران کرونا باشد با قبل از این دوران تفاوتی نداشته است و اکثر مراجعین نیز از رپید تست‌ها استفاده کرده‌اند. تا الان نسبت به سال گذشته تغییری در رفتار باروری مردم ایجاد نشده است؛ اگرچه که بحث‌های روانی و تعامل زوجین در منزل نیز بسیار مهم است.
اجرای سطح چهارم بازگشایی‌ها در مدارس
برکاتی درباره بازگشایی مدارس با تاکید بر اینکه تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا اجرایی می‌شود، بیان کرد: یکی از این تصمیمات بازگشایی مدارس برای رفع اشکال بود که به نظر من در شرایطی که برخی دانش‌آموزان دسترسی به موبایل هوشمند، تلویزیون و... را ندارند می‌توانند از این خدمت بهره ببرند. اینکه مدارس در نقاطی اکنون با دو یا سه نفر دانش‌آموز دایر است، بیانگر یک عدالت آموزشی برای پاسخ‌گویی به نیاز افراد مختلف است. اکنون دستورالعملی که برای بازگشایی مدارس ارائه شده است، ورژن چهارم آن است؛ یعنی اولین دستورالعمل در تاریخ ۱۴ بهمن ماه و پیش از شیوع کرونا در کشور نوشته شد که این موضوع نشان دهنده وجود آمادگی‌های اولیه در این خصوص بود.
معافیت حضور در مدارس برای معلمان دارای بیماری‌های زمینه‌ای
وی با بیان اینکه برخی امتحانات نهایی را نمی‌شود برگزار نکرد، گفت: اگر امتحانات پایه دوازدهم برگزار نشود به دنبال آن کنکور را نمی‌توان برگزار کرد و سال تحصیلی بعدی، دانشجوی سال اول در هیچ عرصه‌ای نخواهیم داشت که عملی نیست. فاصله‌گذاری‌های مناسب در مدارس انجام شده است و مراقب سلامت برای حوزه‌های امتحانی آماده‌اند. معلمینی که بیماری زمینه‌ای دارند از حضور در امتحان‌ها معاف شدند و طبیعتا دانش‌آموزان هم اگر بیماری زمینه‌ای داشته باشند مانند تمام موارد دیگر با اخذ گواهی پزشکی می‌توانند امتحان را در زمان دیگری بدهند که البته کمتر از یک درصد دانش‌اموزان دارای بیماری زمینه‌ای هستند.
برکاتی در پاسخ به سوالی در خصوص اجرای طرح ترافیک پس از تعطیلات عید فطر، کفت: این موضوع امنیت روانی جامعه را کمک خواهد کرد. تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا برای طرح ترافیک تا به الان نهایی نیست. خوشبختانه در کشور یک صدا صحبت می‌کند و اخبار ضد و نقیض از مجامع رسمی اشاعه نمی‌دهیم. هر تصمیمی که گرفته شود وزارت بهداشت کنار مردم خواهد ایستاد.
سیاست‌هایی که فرزندآوری را تشویق می‌کنند
وی درباره سیاست‌های تشویق به فرزندآوری، افزود: رایگان کردن زایمان طبیعی، برقراری ۹ ماه مرخصی زایمان برای مادران باردار که پیگری اجرایی شدن بیشتر آن هستیم. از سال ۹۳ تاکنون بیش از چند هزار کارگاه آموزشی در این زمینه برگزار شده است و در طرح تحول سلامت نیز مکمل‌های غذایی با پوشش ۱۰۰درصد تا اواخر سال گذشته تامین شد و امسال نیز در تلاش برای برقراری آن هستیم. خدمات دیگری که در این زمینه ارائه می‌شود خدمات مشاوره برای فرزندآوری و چگونگی برنامه‌ریزی برای فاصله بین دو بارداری را ارائه می‌دهیم. متاسفانه آمار فعلی نشان می‌دهد فاصله بارداری های دوم از بارداری اول در کشور حدود ۵.۵ سال است.
عوامل موثر در کاهش نرخ باروری
برکاتی درمان ناباروری را حق مردم دانست و افزود: حتی اگر بتوانیم درمان ناباروری را برای همه افراد اجرایی کنیم بازهم مشکل باروری ما برطرف نمی‌شود. حتی در موفق ترین مراکز درمان ناباروری بین ۲۰ تا ۳۰ درصد موفقیت درمان زوج نابارور وجود دارد که این کار در ایران هم انجام می‌شود. اینکه میزان تولد نسبت به سال قبل ۱۷۰ هزار مورد کاهش یافته است، حتما برخواسته از ناباروری نیست. ما کمبود ازدواج جوانان، کمبود میل به فرزندآوری، به تاخیر انداختن فرزندآوری و... را جزو عوامل کاهش نرخ باروری می‌دانیم. خانم‌ها حق دارند کار کنند، تحصیل کنند و راهکار عمده که بخواهد موضوع باروری را بهبود بخشد این است که بین درس، کار و ... حاکمیت و نهادهای مختلف باید این هارمونی را ایجاد کنند که خانمی که تحصیل می‌کند و کار می‌کند، بتواند ازدواج کرده و فرزندآوری کند. ما از پنج سال اول دهه ۶۰ تا پنج سال اول دهه ۷۰ حدود ۲۵ درصد کاهش موالید داشتیم که همین افراد هستند که اکنون به سن ازدواج و فرزندآوری رسیده‌اند. رِیت فرزندآوری در خانواده‌ها به شدت کاهش یافته است و ما از متوسط بُعد خانواده ۵.۳ در دهه ۶۰ به حدود ۳.۴ رسیده‌ایم.
وی در خاتمه افزود: تمام مراکز ارائه دهنده خدمات ناباروری زیر نظر وزارت بهداشت در دوران کرونا با بهترین تمهیدات و رعایت موضوعات بهداشتی فعال هستند و محیطی امن را برای مراجعه زوجین فراهم کرده‌اند.
انتهای پیام
نظرات