محمد علایی در جلسه ویدیو کنفرانس شورای اداری استان، در خصوص دستاوردهای طرح همیاران آب استان، اظهار کرد: استان ما سرزمین خشک و کم‌آبی محسوب می‌شود و میانگین بارش‌ها نسبت به میانگین بارش جهانی عدد بسیار اندکی است.
وی با بیان اینکه در استان با چند مساله جدی روبه رو هستیم که اولین آن بحث کم‌آبی است، عنوان کرد: نکته دوم این است که به علت تغییر آب و هوا میانگین بارش استان در طی سال‌های گذشته کم شده است. خوشبختانه در طی سال‌های ۹۷_ ۹۸ و ۹۸_ ۹۹ سال‌های آبی بسیار پربارشی داشتیم که در طول سال آبی ۹۷_۹۸ پرآب‌ترین سال آبی در طی ۵۰ سال اخیر بوده است.
علایی افزود: روند کاهش بارندگی‌ها و داده‌های جهانی متناسب با آن نشان می‌دهند که باید خود را برای خشکسالی‌ها آماده کنیم. در این شرایط از مجموع ۳۷ محدوده مطالعاتی، حدود ۳۴ محدوده با کاهش شدید سطح آب زیرزمینی و بحران آب روبه‌رو هستند. از مجموع منابع آبی حدود ۹۲ درصد برداشت‌ها از آبخوان‌های زیرزمینی است که ۸۵ درصد آن برای مصارف کشاورزی، هشت درصد در بخش شرب و بهداشت، دو درصد در بخش صنعت و چهار درصد در حوزه خدمات مصرف می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با اشاره به سرانه آب تجدیدپذیر، تصریح کرد: این سرانه حاصل تقسیم حجم آب تجدیدپذیر بر جمعیت است. اگر سرانه آب تجدیدپذیر از هزار متر کمتر شود، وارد حوزه تنش آبی می‌شویم. در سال ۸۵ سرانه آبی هر خراسانی هزار و ۴۹۱ متر بوده و در سال ۹۵ این عدد به ۷۸۰ متر رسیده است.
بر اساس گزارش روابط عمومی استانداری خراسان رضوی، وی ادامه داد: بر این مبنا در سال‌های گذشته از سال ۹۲ تا ۹۸ عمر مفید چاه‌های کشاورزی که باید حدود ۲۵ تا ۳۰ سال باشد، به کمتر از پنج سال کاهش پیدا کرده است. همچنین در این فاصله زمانی چاه‌های استان ۱۹۶ کیلومتر کف‌شکنی داده شده و عمیق‌تر شدند. تغییر محل این چاه‌ها نیز هزار و ۶۶۴ کیلومتر بوده است.
علایی بیان کرد: از دیگر پیامدهای اضافه برداشت از منابع آبی، فرونشست سطح زمین است. حد بحرانی فرونشست در جهان برای سطح زمین یک میلی‌متر در سال است. ما در دشت مشهد ۲۵ سانتی‌متر و در دشت نیشابور ۲۸ سانتی‌متر در طول هر سال فرونشست داریم. در ۳۴ محدوده مطالعاتی فرونشست‌ها بسیار جدی است. از دیگر پیامدهای اضافه برداشت از آبخوان زیرزمینی بحث شور شدن آب است. درواقع هر چه سطح آب کاهش یابد، کیفیت آب نامناسب‌تر و میزان شوری آن بیشتر می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: در تمام ۳۴ دشت ممنوع استان با پدیده شورشدگی و افزایش شوری آب روبه‌رو هستیم. با این شرایط همیشه این پرسش مطرح بوده که باید چه کاری انجام داد. بر این مبنا از سال ۸۹ بحث‌های فراوانی در دانشگاه فردوسی مشهد مطرح شد که در نهایت با روی کار آمدن آقای رزم‌حسینی، طرح همیاران آب کلید خورد. مبنای این طرح بر این اساس بود که همه شخصیت‌های حقیقی و حقوقی موثر در منابع آب، فرهیختگان دانشگاه‌ها، تشکل‌های کشاورزی و نهادهای قانونی مدنی باید در فرآیند تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری، اجرا و بهره‌برداری مشارکت فعال داشته باشند.
وی با بیان اینکه در طرح مذکور دو گام مد نظر بوده است، عنوان کرد: گام نخست بر این اساس بود که باید تا سال ۱۴۰۵ به کسری مخزن صفر در تمام آبخوان‌ها برسیم. گام دوم این بود که تا سال ۱۴۲۰ به ۷۵ درصد حجم آب تجدیدپذیر دست پیدا کنیم. باید توجه داشت که میانگین جهانی برداشت از حجم آب زیرزمین ۴۰ درصد است، در حالی که در استان ۱۶۰ درصد برداشت داشتیم که امروز به ۱۲۰ درصد برداشت رسیده‌ایم.
علایی اضافه کرد: تلاش داریم با افزایش اعتماد عمومی و سرمایه‌های اجتماعی طرحی در این زمینه تهیه و اجرا کنیم. خوشبختانه طرح همیاران آب در روز ۱۶ خرداد ۹۸ با تایید همه اعضا و با حضور وزیر نیرو رونمایی شد. برای نهادینه شدن و جلوگیری از تغییرات آن در طی زمان، ساختار جامع شورای راهبردی آب شکل گرفت که دانشگاه فردوسی به عنوان دبیرخانه دائمی، مسئول نظارت بر روند اجرای طرح شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی خاطرنشان کرد: وظایف ما تا سال ۱۴۰۵ بر این اساس است تا اضافه برداشت ۵۸۹ میلیون متر مکعبی از چاه‌هایی که پروانه آنها حدود ۴۰ سال پیش صادر شده، کم می‌شود. در استان حدود چهار هزار و ۳۰۶ حلقه چاه وجود دارد که ۵۸۹ میلیون و ۷۱۳ هزار و ۷۹۸ متر مکعب از پروانه نخستین که سال‌ها پیش صادر شده اضافه برداشت داشته‌اند. همچنین پر کردن چاه غیر مجاز و ... از وظایف آب منطقه‌ای بوده است.
وی با اشاره به عملکرد سازمان جهاد کشاورزی، تصریح کرد: این سازمان برای اینکه به معیشت کشاورزان، اقتصاد کشاورزی و تولید آسیبی نرسد، تلاش داشته تا با افزایش بهرهوری، سهم کاهش آب را جبران کند. باید گفت آنچه تا امروز در عمل اتفاق افتاده حاصل کار همه اعضای ستاد سازگاری با کم‌آبی استان است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: میزان بارش استان در سال گذشته ۳۰۷ میلی‌متر بوده، در این راستا تعهد ما این بود که تلاش کنیم در طی دو سال از مجموع چهار هزار و ۳۰۶ حلقه چاهی که اضافه برداشت داشته‌اند، تا ۵۸۹ میلیون متر مکعب آب کمتری برداشت شود. در این راستا رضایت کشاورزان و سازمان جهاد کشاورزی و ... را نیز به دست آوریم و توانستیم تا به امروز ۴۰۱ میلیون اضافه برداشت را از مجموع ۲ هزار و ۲۱۲ چاه، کاهش دهیم.
وی افزود: در سال گذشته با پر کردن چاه‌های غیر مجاز حدود ۶۲ میلیون متر مکعب مصرف آب کاهش یافته و برای نخستین بار در کشور نصب کنتورهای هوشمند، ایجاد مرکز پایش و صدور کارت آب و... انجام شده است. از سویی دیگر توانستیم در این راستا تشکل‌های کشاورزی را پای کار آورده و این دسته از خدمات را به آنها ارائه دهیم.
علایی با اشاره به پیامدها و دستاوردهای اقدامات شرکت آب منطقه‌ای استان، تصریح کرد: در سال جاری با توجه به اقدامات صورت گرفته نتایجی چون تغییر مخزن کسری استان ایجاد شده است. میانگین درازمدت، یک میلیارد و ۵۷ میلیون کسری مخزن در استان بوده و سال گذشته این میانگین به ۵۵۹ میلیون رسیده است. باید توجه داشت روند افت کسری مخزن در استان کاملا مشهود است. این درحالی است که با اقدامات صورت گرفته و میزان بارندگی‌ها چند دشت استان چون دشت گناباد، رشتخوار، مه ولات و... در حال خارج شدن از ممنوعیت هستند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: نکته دیگر بحث تغییر محل و کف‌شکنی چاه‌ها است. خوشبختانه در سال گذشته به دلیل کاهش تغییرات سطح آب توانستیم ۲۴.۶ درصد از تغییر محل چاه‌های کشاورزی و ۲۷.۵ درصد از افزایش عمق آن جلوگیری کنیم که ۲۵۷ میلیارد ریال به کشاورزان کمک کرد. همچنین کشاورزان توانستند در سال گذشته حدود ۳ میلیارد تومان صرفه‌جویی داشته باشند.
وی اضافه کرد: برق مصرفی هزار و ۹۶ حلقه چاه در طی سال‌های ۹۶ تا ۹۸ بررسی شده است. بر مبنای داده‌ها در سال ۹۶، برق مصرفی چاه‌های کشاورزی ۴۹۱ میلیون کیلووات برق بوده که در سال ۹۸ به ۳۶۸ میلیون کیلووات کاهش پیدا کرده و ۹۱ میلیارد تومان به سود کشاورز بوده است.
علایی با بیان اینکه با پر کردن چاه‌های غیرمجاز توانستیم ۶۲ میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی کنیم، عنوان کرد: قرار بر این است که ۳۶ میلیون متر مکعب آب از شمال هزار مسجد به مشهد منتقل کنیم. ارزش این طرح حدود ۲ هزار میلیارد تومان بوده، همچنین برای ۱۸۰ میلیون متر مکعب آب، شیرین‌سازی و انتقال آن از دریای عمان به استان بیش از ۵ میلیارد دلار هزینه نیاز است، بنابراین باید مدیریت مصرف و طرح انتقال آب از دریای عمان و هزار مسجد در یک فضای منطقی پیش رود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: خوشبختانه حجم آب ذخیره سدها به یک میلیارد و ۱۹۷ میلیون متر مکعب رسیده که در طول ۲۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده، همچنین ۷۵ درصد سدها در سال جاری پر شده که در مدت زمان مشابه در سال گذشته ۶۱ درصد بوده است.
انتهای پیام
نظرات