تصحیح تازه‌ای از کتاب «خوان الاخوان» نوشته ناصرخسرو قبادیانی، به کوشش سیدعلی اصغر میرباقری فرد و احسان رئیسی از سوی انتشارات دانشگاه شهید بهشتی روانه بازار کتاب شده است. میرباقری فرد در گفت‌وگو با ایسنا به ارزش زبانی آثار ناصرخسرو اشاره و اظهار کرد: ناصرخسرو در قرن پنجم کوشیده تا اصطلاحات علمی را تا حد ممکن در آثار علمی خود معادل‌سازی کند و به‌این‌ترتیب زبان فارسی سازی را به‌واسطه اشتقاق و ترکیب‌سازی بارور و توانمند و مسیر گسترش واژه‌سازی لغات را فراهم کرده است.
وی ادامه داد: در تمام آثار منثور ناصرخسرو ازجمله در خوان الاخوان، وقتی به مجموعه‌ای از لغات، ترکیبات و اصطلاحات علمی معادل‌سازی شده برمی‌خوریم، درمی‌یابیم که با زبان فارسی نیز می‌توان مسائلی علمی را به نگارش درآورد.
این مصحح با اشاره به کار سترگ ناصرخسرو در جهت تثبیت زبان فارسی گفت: در آن زمان زبان اول علمی جهان، عربی بوده و همه علما و دانشمندان اثرشان را به عربی می‌نوشتند. تنها معدود افرادی مثل غزالی و ابن‌سینا برخی از آثار خود را به زبان فارسی نوشته‌اند و در چنان شرایطی ناصرخسرو همه آثار خود را به فارسی نوشته؛ ازاین‌رو نقش مهمی در تثبیت جایگاه زبان فارسی دارد.
وی با بیان اینکه کار تصحیح «خوان الاخوان» دو سال طول کشیده اظهار کرد: در تصحیح متن باید حتماً به این نکته توجه کنیم متنی که قرار است تصحیح شود، پیش‌تر چاپ‌شده یا نه و اگر چاپ‌شده باید دلایل مهمی وجود داشته باشد که اقناعی برای نیاز به تصحیح دوبارۀ آن متن ایجاد کند در غیر این صورت ازنظر علمی توجیهی ندارد.
این مدرس دانشگاه با اشاره به عوامل و دلایلی که ضرورت تصحیح دوبارۀ یک متن را توجیه می‌کند گفت: ما هرروز اطلاعات تازه‌ای به دست می‌آوریم و با امکانات جدید، ممکن است هرروز نسخه تازه‌ای از یک اثر پیدا شود که در زمان تصحیح‌های قبلی در دسترس نبوده باشد؛ نسخه‌های معتبری که می‌تواند به ما برای رسیدن به یک متن بهتر کمک کند.
وی ادامه داد: ممکن است برای تصحیح، نسخه‌های خوبی در دسترس بوده باشد اما مصحح روش علمی مطلوبی را برای تصحیح استفاده نکرده و موجب فاصله افتادن بین متن اصلی و متن تصحیح‌شده شود. بنابراین لازم است با توجه به شیوه‌های دیگر تصحیح متن و امکانات جدید در نسخه‌های تصحیح‌شده بازنگری کنیم و با کمک گرفتن از نرم‌افزار و سخت‌افزارها، تصحیح دقیق‌تری از یک متن ارائه کنیم.
میرباقری فرد با بیان اینکه «خوان الاخوان» با تکیه‌بر همین دلایل به تصحیح دوباره‌ای نیاز داشت خاطرنشان کرد: اخیراً نسخه‌ای بسیار معتبر از این کتاب در اختیار مصححان قرار گرفت که در چاپ‌ها و تصحیح‌های قبلی از آن استفاده‌نشده بود.
این دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی افزود: اولین چاپ «خوان الاخوان» در مصر و حدود ۱۳۱۹ شمسی، توسط یحیی الخشاب برای اولین بار منتشرشده. در این چاپ به هیچ نسخه‌ای اشاره نشده اما با مقابله نسخه او می‌توان دریافت تنها از نسخه ایاصوفیا که حدود ۴۰۰ سال بعد از درگذشت ناصرخسرو کتابت شده استفاده کرده است. البته همین تک‌نسخه نیز به‌درستی توسط مصحح خوانده‌نشده چراکه زبان مادری او نبوده است.
وی تصریح کرد: سال ۱۳۳۸، علی قویم این کتاب را دوباره چاپ کرده اما این چاپ را نمی‌توان تصحیح دوباره‌ای دانست چراکه ارائه‌ای از همان چاپ یحیی الخشاب است.
میرباقری فرد با بیان روش تصحیح این اثر گفت: ما پس از انجام نسخه‌شناسی خوشبختانه نسخه مهم و پاکیزه و باارزشی را در کتابخانه افندی ترکیه پیدا کردیم که حدود ۲۰۰ سال پیش از نسخه قبلی نوشته‌شده و ازنظر زمانی مقدم بود.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که ۳۸ صفحه از ۱۰۰ صفحۀ کتاب «خوان الاخوان» ترجمه کتاب الینابیع ابویعقوب سجستانی است و ناصرخسرو عیناً عنوان و محتوای آن کتاب را در این ۳۸ صفحه ترجمه کرده است؛ بنابراین در تصحیح این بخش از خوان الاخوان، کتاب الینابیع می‌توانست به ما خیلی کمک کند.
وی با بیان امتیاز تصحیح مجدد «خوان الاخوان» اظهار کرد: این اثر تلاش کرده لهجه و گونه زبانی که متن در آن منطقه تألیف شده را در نسخه آشکار کند، به همین دلیل واژه‌ها را حرکت‌گذاری کرده تا نشان بدهد در آن زمان، علاوه بر صورت مکتوب، صورت ملفوظ کلمات به چه شکل بوده است.
میرباقری فرد با اشاره به اهمیت این اثر ناصرخسرو گفت: این کتاب به گواهی شواهد و مدارک، از نخستین آثاری است که ناصرخسرو تألیف کرده و می‌تواند روند شکل‌گیری شخصیت او را به ما نشان بدهد. شبهه‌هایی که در باب صحت انتساب این اثر به ناصرخسرو وجود دارد نیز پیشینۀ تاریخی ندارد.
این دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی افزود: مرحوم سید جعفر شهیدی برای نخستین بار این مسئله را مطرح کرد که خوان الاخوان از ناصرخسرو نیست و احتمالاً در زمان حسن صباح تألیف شده است. بعد از او چند نفر دیگر ازجمله مصحح زادالمسافر و سید محمد عمادی حائری نیز دلایلی را در رد نظر شهیدی بیان کردند.
این مدرس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه اصفهان، نقش مهم نمایه‌ها و اصطلاحات را در تصحیح متون منثور یادآور شد و گفت: مراد از لغات و ترکیبات این نیست که هرچه واژه در یک متن منثور آمده پشت سر هم فهرست کنیم؛ بلکه مهم این است که ببینیم نویسنده در تألیف اثر خود از حیث زبانی چه دایره واژگانی را به کار گرفته، در ترکیب‌سازی و واژه‌سازی چه ترکیب‌هایی را با چه قواعدی استفاده کرده است و از ظرفیت موجود در حوزه افعال، حروف و ترکیب‌سازی چقدر بهره گرفته است.
وی تأکید کرد: در تصحیح یک متن منثور باید در نمایه لغات و ترکیبات مشخص شود که یک نویسنده، چقدر در استفاده از زبان توانمند است و این کار وقتی ممکن می‌شود که بدانیم افعال به‌کاربرده شده برای رساندن چه معنایی استفاده‌شده، ترکیب ساخت، وجه فعل‌ها و فعل‌های مرکب چگونه بوده، حروف اضافه با چه افعالی به‌کاررفته است.
میرباقری فرد خاطرنشان کرد: در تصحیح تازه‌ای که از کتاب «خوان الاخوان» به دست داده‌ایم، مشخص کردیم که این اثر نسبت به آثار دیگر ناصرخسرو و دیگر نویسندگان چه ویژگی‌هایی دارد. فهرست لغات و ترکیبات را نیز تهیه‌کرده‌ایم تا هر کس بتواند در یک نگاه سبک نگارش و موضوعات مربوط به سبک‌شناسی و زبان را ببیند و بعد اگر علاقه داشت وارد متن شود و آن را بخواند.
احسان رئیسی، مدرس دانشگاه و دیگر مصحح «خوان الاخوان» نیز به ایسنا گفت: تهیه تنها یکی از این فهرست‌ها بین شش ماه تا یک سال به‌صورت شبانه‌روزی به طول انجامیده و گاهی برای یک لغت، چند ماه درگیر بوده‌ایم و درنهایت به نسخه‌ها و لغت‌نامه‌های مختلف مراجعه کردیم تا به نتایج مطلوب برسیم.
انتهای پیام
نظرات