به گزارش ایسنا، ایران با تمدنی فاخر و بسیار عمیق، یکی از پایه‌گذاران تمدن فرهنگی و تاریخی در میان تمام کشورهای دنیا محسوب می‌شود. این جلوه از تمدن ایران را می‌توان در هنر به جا مانده از نیاکان ایرانیان در آثار تاریخی همچون مقبره‌ها، مساجد، کاخ‌ها و بسیاری دیگر از این دسته از آثار یافت اما در این آثار تاریخی آثار هنری نقش اصلی را عهده‌دار هستند.

آثار هنری با بکارگیری در انواع ساختارهای جامعه نقش خود را در انتقال رسالت خود، به عنوان یک بخش از هویت فرهنگی ایران با ایجاد لایه‌های مختلف بومی و ملی در آثار فرهنگی از گذشته تا به امروز ایفا کرده است.

اما در میان آثار هنری با وجود فرهنگ‌های مختلف در سراسر ایران شاهد آثار متفاوتی هستیم که یکی از فاخرترین این آثار هنری، هنر صنایع دستی است که جلوه‌ای از فرهنگ قومی و ملی را به عرصه ظهور می‌رساند.

بطور کلی صنایع دستی را می‌توان استفاده از هنر دست افراد به واسطه ابزارهای اولیه و مواد بومی که اقدام به تولید یک صنعت هنری می‌کنند، دانست.

تمایز صنایع دستی با انواع محصولات امروزی بیشمار است. این هنرهای دستی نه تنها از لحاظ پروسه تولیدی با محصولات دیگر متفاوت هستند، بلکه نگرشی متفاوت را به مشتاقان این هنر القا می‌کنند. اما وجه تمایز این صنایع با محصولات امروز در پروسه تولید خلاصه نمی‌شود و امور دیگری همچون فرهنگ مختص آن هنر و طرز تفکر و قدمت فرهنگی آن منطقه که در آن، این هنرهای دستی تولیدشده نیز را بازتاب می‌کند به طوری که هنر صنایع دستی را نه به عنوان یک کالا، بلکه به عنوان یک تبادل ارزش ملی و فرهنگی تلقی می‌کنند.

محققان و نویسندگان بزرگی همچون تایلر در قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی، هنر را تلفیقی از پیچیدگی‌های سنت و فرهنگ یک جامعه معرفی می‌کند، با این احتساب ایران با دارای بودن فرهنگی غنی و تاریخی بسیار عمیق یکی از پیشروان رواج این صنعت از قرون گذشته تا به امروز بوده است، به طوری که هنر صنایع دستی در ۳۰۰۰ گونه مختلف هنری در کشور به ثبت رسیده است.

هر هنری باید دارای ویژگی‌هایی باشد که با توجه به چهارچوب‌های مشخص‌شده سازمان ثبت جهانی و فاکتورهای مشترک دیگرمنطبق باشد. چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود، محصول تولیدشده با توجه به ویژگی‌های مطرح‌شده در صورت دارا بودن این فاکتورها می‌توان یک محصول را در دسته‌بندی هنر صنایع دستی دانست.

از مزایای صنایع دستی می‌توان به حضور موثر و خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به هنری طراحی گشته و امکان ایجاد تنوع و پیاده‌کردن طرح‌های مختلف در مرحله‌ ساخت محصولات متنوع هنری، ایجاد و یا بهره‌وری از مواد اولیه بومی، بکارگیری اصول فرهنگی و ایجاد نگاره‌های فرهنگی بومی و ملی، مقرون به صرفه بودن نسبت به ارزش آن در مقایسه با محصولات دیگر، قابلیت ایجاد بسترهای گسترش تولیدی در مناطق مشابه بومی، قابلیت انتقال پروسه تولید از طریق خانوادگی و یا اصول انتقال فرهنگی آن منطقه مانند شاگرد و استادی اشاره کرد.

در صنایع دستی با توجه به تفاوت‌های مختلف در ابعاد و نوع این هنرهای دستی از منظر سازمان ثبت جهانی، در ردیف‌های مختلف قرار می‌گیرند که می‌توان به ساخت سایر فرآورده‌های دستی، ساخت زینت‌آلات، ساخت سایر فرآورده‌های دستی، ساخت اشیای مستظرفه و هنری میناکاری، معرق‌کاری، منبت‌کاری، خاتم‌سازی، ساخت محصولات فلزی و آلیاژها، حصیربافی، دست‌بافی، منبت‌کاری و کنده‌کاری روی چوب، نازک‌کاری روی چوب، خراطی چوب، حکاکی و تراش روی سنگ، حکاکی روی فلزات و آلیاژها، کاشی‌گری، تولید فرآورده‌های پوست و چرم، شیشه‌گری، کوزه‌گری، سفالگری و سرامیک‌کاری، نمدمالی، ملیله‌کاری، چاپ‌های سنتی و بافتنی اشاره کرد.

صنایع‌دستی ایران، به‌عنوان صنعتی مستقل و بومی، شاخص‌ترین هنر کاربردی ایران و یکی از سه قطب برتر صنایع‌دستی جهان، ریشه‌های عمیق و استوار در فرهنگ غنی و بارور ایران اسلامی داشته است. به‌طور کلی نقش صنایع‌دستی در اقتصاد ایران عبارت است از کمک به توسعه اقتصادی، ایجاد شغل، سرمایه‌گذاری اندک و بهره‌وری بالا، رشد اقتصادی و دستیابی به هدف‌های مختلف که امروزه سرلوحه‌ برنامه‌ و فعالیت‌های بسیاری از دولت‌ها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه است. این دولت‌ها در برنامه‌های توسعه اقتصادی خود هدف‌های عمده‌ای را در زمینه‌های مختلف اقتصاد، اجتماع، سیاست و … دنبال می‌کنند.

همچنین دولت‌ها برای نیل به هدف‌های خود و دستیابی به توسعه اقتصادی، ناگزیر از اتخاذ سیاست‌ها و خط مشی‌های هماهنگ با شرایط و اوضاع و احوال اقتصادی، اجتماعی و … کشور هستند. بیشتر کشورهای در حال توسعه در اجرای برنامه‌های مورد نظر خود با مشکلات عدیده از جمله رشد بی‌رویه جمعیت، بیکاری، کم‌کاری و رواج انواع مختلف بیکاری از جمله بیکاری‌های پنهان، فصلی و … و در نتیجه پایین بودن سطح درآمد و معیشت گروه زیادی از مردم، نقصان تشکیل سرمایه‌ داخلی و نبود منابع مالی کافی برای اجرای برنامه‌های توسعه اقتصادی و ساخت و توسعه امکانات زیربنایی موجود به منظور فراهم آوردن امکان بهره‌برداری بهینه از منابع انسانی، طبیعی و … کشور مواجهند. به همین دلیل بعضی از صاحب‌نظران با توجه به سهولت گسترش صنایع کوچک بر تقویت، توسعه و گسترش این صنایع در برنامه توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه اصرار و توصیه دارند.

صاحب‌نظران این بخش در توصیه‌های خود به‌ویژه بر قابلیت‌ها و ویژگی‌های این قبیل صنایع از جمله نیاز به سرمایه‌ اندک برای ایجاد، راه‌اندازی و بهره‌برداری، کاربر بودن این صنایع و نیاز به سرمایه‌گذاری اندک سرانه برای ایجاد یک شغل، عدم نیاز به تخصص‌های فنی و حرفه‌ای بالا و سازگاری و استفاده از مهارت‌های بومی، بازار ساده فروش محصولات و بالاخره قابلیت و توانایی ایجاد درآمدزایی تکیه دارند.

بازار داخلی صنایع‌دستی ایران،‌ بازاری است سنتی و تا به حال برای گسترش آن بازاریابی و تبلیغات صورت نگرفته است. از خصوصیات مهم این بازار، سود سرشار واسطه‌ها در امر توزیع مواد اولیه مصرف و داد و ستد آن است. به‌طور خلاصه عوامل مؤثر در گسترش بازار داخلی صنایع‌ دستی ایران افزایش سطح درآمد سرانه، افزایش جمعیت، ازدیاد مسکن و افزایش سطح زیربنایی آن، ترویج تبلیغات در مورد استفاده از صنایع‌دستی به عنوان یک کالای هنر ملی و توسعه صادرات صنایع‌دستی ایران است.

در زمینه اصول بازاریابی نوین و راهبردی که صادرکنندگان نادیده می‌گیرند، می‌توان به نبود افراد متخصص، فقدان نوآوری، مواد اولیه نامرغوب، نبود مراکز اطلاعاتی،‌ عدم انجام تحقیقات بازاریابی، نبود راهبرد صادرات، بسته‌بندی و عدم استفاده از راهبرد قیمت‌گذاری اشاره کرد.

همچنین از عمده‌ترین تنگناها و محدودیت‌ها می‌توان به شناخت نداشتن کافی و مناسب از بازارهای داخلی و جهانی (بازار هدف) و سلایق مشتریان، توجه نکردن به سطح کیفی تولید و نوآوری در محصولات تولیدی، عدم تبلیغات و بازاریابی داخلی و خارجی اشاره کرد.

از جمله راهکارهای صنایع‌دستی می‌توان به معرفی، تبلیغ و ترویج صنایع‌دستی استان به منظور بازاریابی در داخل و خارج کشور با شیوه‌های نوین تبلیغاتی، استفاده از فن‌آوری روز در تولیدات صنایع‌دستی با حفظ اصالت‌های هنر ملی، حمایت و تشویق بخش خصوصی به‌منظور سرمایه‌گذاری در این بخش به ویژه برای ایجاد بازارچه‌های صنایع‌دستی، سیاستگذاری در راستای فروش و صادرات کالاها و شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی اشاره کرد.

صنایع‌دستی برای حضور بین‌المللی نیاز به حمایت دولت دارد و سالیان سال بدون حمایت حکومت‌ها و فقط با تکیه بر تمدن کهن ایران رشد و ادامه مسیر داده است اما تحول در این رشته زمانی صورت می‌گیرد که بتوانیم بازاری مناسب برای فروش آنها ایجاد کنیم.

نگاه جامع و کامل همراه با مدیریت مدرن و جدی راه رسیدن به این هدف‌هاست و این نوع نگاه و مدیریت در کنار برنامه‌ریزی‌های دقیق ما را به نتیجه مطلوب می‌رساند.

صنایع دستی برتر کشور:

باید توجه داشت که در میان فوج عظیمی از هنر صنایع دستی، بعضی از این صنایع مورد توجه ویژه مخاطبان و علاقمندان ایرانی و بین‌المللی، قرار گرفته است.

فرش‌های دستباف

نماد فرهنگی کشور در صنایع دستی را با شاخص‌های مختلفی می‌توان سنجید اما بطور معمول یک محصول معرف این بنیه فرهنگی و هنری در جهان خواهد بود. فرش دستباف و گلیم نمادی است که از دوران باستان تا به امروز نماد اقوام ایران و ایرانیان بوده است و این محبوبیت به صورت بین‌المللی با پذیرش فرش ایرانی به عنوان زیباترین و بالاترین کیفیت در این زمینه از صنایع دستی مورد پذیرش قرار گرفته است.

فرش‌های دستباف ایرانی با طراحی منحصر بفرد و با تکیه بر سنت طرح‌های جلوه‌نگر و بعضا قومی و ملی در سده ۱۷ به اوج شکوفایی خود دست یافت و این امر تا به امروز فرش‌های دستباف ایرانی همچون گلیم، زیلو، قالی و قالیچه‌ها را در زمره یکی از محبوب‌ترین آثار صنایع دستی جهان قرار داده است.

ظروف مسی و شیشه ای

از کهن ترین تکنولوژی‌های ایرانیان می‌توان از فناوری تولید ظروف مسی و شیشه‌ای و شکل‌دهی در سده‌های گذشته با طراحی خاص اشاره کرد. شیشه‌گری نه تنها در ایران بلکه در جهان از ابتدایی‌ترین تکنولوژی پیشرفته ساخته دست بشریت است که ایرانیان از پیشروان این علم بودند و آثار این شیشه در مقیاس جهانی نیز به نام ایرانیان ثبت شده است.

اما دوران اوج این صنعت را پس از فراز و نشیب‌های بسیار زیاد می‌توان در دوره سلجوقیان کنکاش کرد. در این دوره ایرانیان با ایجاد فناوری برای شکل‌دهی و ایجاد نقش‌های برجسته  روی شیشه، این صنعت را تبدیل به یک فناوری با قابلیت بالا کردند.

همچنین می‌توان اولین فلزکاران و بالاخص مسگران را ایرانیان دانست. با توجه به قابلیت‌های بسیار زیاد مس همچون میکروب‌زدایی در غذا، قدرت تحمل حرارت بالا و داشتن اشکال زیبا به سرعت این هنر در کشورهای مختلف دنیا گسترش یافت.

ظروف مسی با داشتن ارکان مختلف و ویژگی‌های پزشکی و هنری هم‌اکنون به صنایع دستی بسیار محبوب تبدیل شده که ایران سهم بسزایی در این صنعت دارد.

سرامیک و سفال

سفال و سرامیک جزء کهن‌ترین هنری‌های طراحی در ایران محسوب می‌شود و استفاده در آثار تاریخی و فرهنگی مختلف و همچنین نقش این صنعت در ساخت ابزار دکوری و کاربردی سبب محبوبیت این صنعت در سراسر جهان شده که ایران سهم قابل توجهی در این بازار را به خود اختصاص داده است.

علم سفال و سفالگری با ساختن ظروف گلی بوجود آمده است که می‌توان در این بین پیاله‌ها و کوزه‌های سفالی را که از اعصار گذشته مورد استفاده بوده، نام برد.

این علم با قدمتی ۱۰ هزار ساله یکی از صنایع پیشرفته بالقوه باستانی بوده و قدیمی‌ترین کارگاه‌های سفالگری جهان نیز در شوش قرار دارد.

همچنین معرق‌کاری کاشی که با استفاده از سرامیک و کاشی‌ها صورت می‌گرفته و با طراحی و رنگ‌بندی بسیار دقیق بکار می‌رفته است، هم‌اکنون بسیاری از نمادهای تاریخی ما را به خود مزین کرده است.

معرق و منبت‌کاری

ایران یکی از صادرکننده‌های اصلی میناکاری و چوب‌های طراحی‌شده با با طراحی معرق است که با هنر ظریف خود چشم هر بیننده را محو خود می‌کند.

این شیوه از صنایع دستی به دلیل شباهت عملکردی با صنایع دستی دیگری همچون کاشی‌کاری معرق بازتاب‌های متنوعی را در طول زمان در کاربرد و نوع طراحی در یکدیگر ایجاد کرده‌اند.

هنرهای چوبی با اختصاص‌دادن جلوه‌های متنوع و استفاده در آثار مختلف، یکی از محبوب‌ترین نمادهای صنایع هنر دستی ایران در ابعاد جهانی محسوب می‌شود به طوری که سهم قابل توجهی را در صنعت صادراتی کشور به عهده دارد.

زیورآلات باستانی

آلیاژهای گران‌قیمت و البته بسیار شکیل و زیبا از دیرباز یکی از صنایع مورد علاقه ایرانیان و کشورهای دیگر بوده است. در ایران شهرهای غربی و جنوبی با دارا بودن آلیاژهای مختلف از جنس‌های مختلف مثل طلا، نقره، فیروزه و … شروع به تولید و ایجاد انواع زیورآلات با طرح‌های متنوع و سبک و سیاق فرهنگ و هنر بومی خود کردند.

این زیورآلات که در اعصار گذشته در قالب ترکیبی با لباس محلی مورد استفاده قرار می‌گرفته، نقش مهمی در آداب و رسوم و نماد اقوام مختلف ایرانی داشته که این سنت باعث ایجاد فرهنگی بر اساس این نوع پوشش خاص و تمایز آنها با یکدیگر شده است.

این زیورآلات و نحوه طراحی و شکل‌دهی به این فلزات گرانبها، مورد توجه کشورهای مختلف همسایه و سطوح دیگر جهان قرار گرفت و در قرن‌های گذشته تبدیل به یک صنایع دستی لوکس و محبوب شد و امروزه مردم بخشی از هویت خود را در طرح‌های اصیل این اقوام می‌توانند بیابند.

قلاب‌دوزی

این هنر که به ۵۵۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد، یکی از مشهورترین آثار رودوزی ایرانی محسوب می‌شود. این هنر با ابزاری بسیار ساده و با استفاده از نخ‌های ابریشمی و رنگ‌های متنوع روی پارچه‌ها خلق می‌شود که معمولا این نوع پارچه‌ها در حالت کیفیت عالی خود از جنس ماهوت مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این نوع هنر در انواع مختلف تزئینی مانند لباس، دامن، پرده و … کاربرد داشته است.

قلاب‌دوزی در تاریخ ایران با توجه به قدمت خود تبدیل به یکی از ارکان اصلی هنرهای دستی ایرانیان شده و جهانیان را با این هنر خود از طریق صادرات آشنا کرده و مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده است.

سرمه‌دوزی

این صنعت با قدمتی که به دوره اشکانیان بازمی‌گردد، از قدیمی‌ترین انواع هنر تزیینی پارچه محسوب می‌شود. محبوبیت این هنر تا آنجا پیش رفت که در دوره تیموریان پرده‌های تزئینی خانه کعبه را با استفاده از سرمه‌دوزی انجام دادند و باعث ایجاد نقش و نگارهای بسیار زیبا و جلوه‌ای منحصر بفرد در کعبه شده بود. سرمه‌ها به طور معمول از فلزات گرانبها و براق مانند طلا و نقره ساخته می‌شدند که در اعصار بعد برای ایجاد کاربردی عمومی‌تر در بین مردم، از فلزات آلیاژی دیگر که با قیمت کمتر ولی با همان زیبایی وجود داشته‌اند، در ایجاد نقش‌های تزئینی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

انتهای پیام