معصومه نصیری - قائم مقام انجمن سواد رسانه‌ای - در پی برخی جوسازی‌ها که در برخی فضاهای مجازی خاص علیه برخی مطالب و گزارش‌های رسانه‌ها شکل گرفت، در یادداشتی به آسیب‌شناسی این موضوع پرداخته است.
در این یادداشت آمده است: در عصر استیلای رسانه‌ها و زیست در جهان شبکه‌ای، آنچه پاشنه آشیل هر سیستمی محسوب خواهد شد، فقدان سواد رسانه‌ای از سوی سه ضلع، یعنی مردم، رسانه‌ها و مسؤولان است. سواد رسانه‌ای به مثابه تجهیز به سلاحی است برای مصون ماندن در برابر نبرد رسانه‌ای موجود. اگر هر یک از سه ضلع یاد شده اصول کنشگری صحیح در این فضا را نیاموخته باشند، شاهد بی‌اخلاقی رسانه‌ای، بازار داغ شایعات، زودباوری و فریب رسانه‌ای، تغییرات جدی سبک زندگی، نزول ذائقه و سطحی شدن خواهیم بود.
اما آنچه به واقع در این میان هر کمبود و فقدانی را جبران خواهد کرد، رسیدن به مرحله اخلاق رسانه‌ای است. فقدان التزام به اخلاق رسانه‌ای از سوی مسؤولان، به تعمیق مسائل و آشفتگی افکار عمومی منجر خواهد شد. نبود این تراز در رسانه‌ها باعث ایراد افترا و تهمت و شایعه پراکنی برای نیل به اهداف گروهی و غیر ملی خواهد شد و خروجی فقدان اخلاق و سواد رسانه‌ای در رسانه‌ها و مسؤولان مستقیماً مردم را به سوی ترویج بی اخلاقی و بداخلاقی‌های رسانه‌ای هدایت خواهد کرد و زمینه باورپذیری هر شایعه و کذبی را فراهم می‌آورد.
نصیری افزوده است: واقعیت امر این است که بخشی از ناامیدی و بدبینی موجود در کشور، ناشی از عملیات روانی دشمن خارج از مرزهاست. بخش قابل توجهی از وضعیت موجود در اظهارات و عملکردهای برخی مسؤولان و رسانه‌ها ریشه دارد که منافع ملی و اخلاق و خرد جمعی را فدای اهداف گروهی کرده، تیشه به ریشه اعتماد ملی می‌زنند. این رویکرد قطعاً جامعه را به سمت سراشیبی سقوط سوق خواهد داد؛ سقوط دانشی، بینشی و اخلاقی. از سوی دیگر، تغییر فضای رسانه‌ای و تمایل به دریافت اخبار در شبکه‌های اجتماعی موجب شده صحنه نبرد از رسانه‌های جریان اصلی به این فضا که اعتبار منبع در آن محل بحث است، کشیده شده و شاهد تولید محتواهایی باشیم که یک پایش در توهم است و یک پایش در دروغ.
در نبرد داخلی رسانه‌ای به جهت تنزل ذائقه مخاطب از خردگرایی به سطحی‌گرایی در پذیرش و انتشار محتوا، افکار عمومی به شایعات گرایش پیدا کرده و هر سخنی را بدون بررسی از زوایای مختلف، می‌پذیرند. اینجا اهمیت سواد رسانه‌ای بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد.
این روزنامه‌نگار در ادامه یادداشت خود آورده است: مخاطبی که امروز بر روی موج بی اخلاقی و بداخلاقی رسانه‌ای برخی در داخل سوار شده و عملکردش به پیروزی این بخش منجر شود، فردا به همین راحتی تحت تأثیر جریان‌سازی رسانه‌های خارج از مرزها نیز قرار گرفته، در راستای اهداف آنها عمل خواهد کرد؛ چراکه از یک سو رسانه داخلی او را به پذیرش شایعه عادت داده است و او از این کار احساس لذت می‌کند. دوم اینکه نهادها و مسؤولان مربوطه برنامه‌ای مدون جهت ارتقای سواد رسانه‌ای افکار عمومی نداشته‌اند که به امید آن دلگرم به عدم فریب شوند.
مثال بارز این روزها خبرسازی‌ها و شایعه پراکنی‌های برخی کانال‌های خبری خاص علیه رسانه‌های جریان اصلی کشور است که به تعبیر خودشان شفاف‌سازی و روشنگری است اما پس از مشخص شدن اشتباهشان، به جهت نبود اخلاق رسانه‌ای حاضر به اصلاح محتوای خود نیستند و اینجاست که شاهد حق‌الناس رسانه‌ای نیز هستیم. اینکه محتوایی به عمد علیه صداقت تولید شده و بعد نیز اصلاح نشود، یعنی پشت پرده این محتواها اعتقادی به صداقت رسانه‌ای و اخلاق رسانه‌ای ندارند.
نصیری افزوده است: اینجا نقش آفرینی افکار عمومی می‌تواند کارساز باشد. مخاطبان دارای سواد رسانه‌ای به سطحی از هوشمندی رسیده‌اند که در مواجهه با هر پیام رسانه‌ای چه موافق نظرشان و چه مخالف آن از خود سوال کنند:
- سازنده این پیام کیست؟
- چرا این پیام ارسال می‌شود؟
- برای جلب توجه مخاطب از چه فنون خلاقانه‌ای استفاده شده است؟
- چطور درک دیگران از یک پیام، با درک من متفاوت است؟
- از یک پیام چه ارزش‌ها، سبک زندگی، و عقایدی حذف یا به آن اضافه شده‌اند؟
تلاش برای کسب پاسخ صحیح به این سوالات می‌تواند از قبول هر پیام رسانه‌ای، دامن زدن به شایعات و بازنشر آنها از گام‌های اولیه کسب سواد رسانه‌ای باشد.
او در ادامه یادداشت، به بیان نکاتی درباره اخلاق رسانه‌ای پرداخته و تصریح کرده است: اخلاق رسانه‌ای به عنوان شاخص اساسی برای کسب سواد رسانه‌ای اخلاق، چیز ساخته شده و حاضر آماده‌ای نیست، بلکه ذره ذره و روز به روز، خلق و ایجاد می‌شود. مراقب آنچه خلق می‌کنیم، باشیم. اهمیت تعیین اصول اخلاقی برای کاربران کنشگر در این فضا از این روست که از سویی، امکان مخفی بودن و بی نام بودن، زمینه بداخلاقی را در این فضا بیش از فضای واقعی فراهم می‌کند (همچون سارقانی که از تاریکی شب و نقاب برای پنهان ماندن هویتشان بهره می‌گیرند)؛ و از سوی دیگر، گستردگی کاربران و مخاطبان مطالب منتشره از سوی ما مسئولیتمان را در برابر کنش‌ها افزایش می‌دهد؛ زیرا هر فعل و کنش اخلاقی یا بی‌اخلاقانه ما به تعداد گیرندگان آن برایمان تبعاتی به همراه خواهد داشت. بدیهی است که تعیین و رعایت هرچه بیشتر چنین اصولی حقوق کاربران، تولیدکنندگان محتوا و پدید آورندگان آثارفرهنگی را هم تأمین خواهد کرد و از نگرانی‌های آنان نیز بشدت خواهد کاست.
قائم مقام انجمن سواد رسانه‌ای ایران افزوده است: نکته دارای اهمیت این است که فضای مجازی امتداد فضای واقعی بوده و مخاطبان آن نیز انسان هستند و لذا بسیاری از اصول و قواعد اخلاقی حاکم در جامعه، در این فضا نیز باید حاکم و جاری باشد. پس باید به همه قواعد و اصول اخلاقی و نزاکت و ادب انسانی در فضای مجازی نیز تمکین کنیم. نباید اجازه دهیم ویژگی جویندگی و برانگیختگی در هنگام کنشگری ما را به شکستن حریم‌های اخلاقی ترغیب کند. باید از انتشار هرگونه مطلبی که شائبه افترا، تهمت، غیبت و منکری در این فضا است بشدت پرهیز کنیم. باید از نشر و بازپخش هر مطلب و مبحثی که سودآور نبوده یا تنها از باب احتجاج باطل یا غلبه بر مخاطبی در فضای عمومی قابل انعکاس است، اجتناب کنیم. باید از دستکاری اطلاعات (کم و زیاد کردن و تغییر مضامین) و مطالب منتشره دیگران و حذف عامدانه بخش‌هایی از آن به‌گونه‌ای که برداشت دیگری از محتوای آن بشود، پرهیز کنیم. باید از نشر هرگونه مطلب بدون نقل منبع یا تصویر بدون کسب اجازه از افراد ذیحق پرهیز کنیم. نباید مطالب و اخبار غیر واقع و کذب را با هدف تخریب و تشویش اذهان و افکار عمومی منتشر کنیم. باید کلیه رفتار و کنشگری هایمان در فضای مجازی را براساس منطق، وجدان، و ارزش‌های عرفی و انسانی تنظیم کنیم.
نصیری در پایان یادداشت خود تاکید کرده است: از آنجا که الزام و پایبندی به اصول و قواعد اخلاقی لازمه توسعه یافتگی هر جامعه بالنده ای است، بی تردید رعایت موارد برشمرده شده از سوی هر یک از ما کاربران، اخلاق عمومی در هر دو فضا را ارتقا بخشیده و با افزایش اعتماد در شبکه‌های مجازی، امیدواریم زمینه بهبود سرمایه اجتماعی در جامعه نیز فراهم شود. افرادی که عادت کرده‌اند مراقب خود باشند، در هر فضایی قرار گیرند، به راحتی می‌توانند خود را کنترل کنند و مراقب رفتار و گفتارشان و حرکاتشان باشند. گویی یک ابزار خود کنترلی در این‌گونه افراد وجود دارد. وقتی رعایت برخی اصول اخلاقی، جزئی از عصاره وجودی‌مان شد، دیگر فرقی ندارد این ادب در کجا و در چه فضایی خرج می‌شود، مهم رعایت آنها است حال چه در فضای حقیقی باشد چه در فضای مجازی.
به امید کنشگری صحیح و اخلاقی مردم، مسؤولان و رسانه‌ها در عصر انبوه رسانه و ارتقا مهارت زیست در این زیست بوم و توسعه و تعمیق نهضت سواد رسانه‌ای در کشور.
انتهای پیام
نظرات