به گزارش ایسنا، بافت قدیمی شهر رشت، از مهمترین ویژگی‌های این شهر شمالی است؛ کوچه پس کوچه‌های باریکی که خانه‌های بزرگ و حجره‌های کوچک ولی متعددی را در دل خود جا داده است و تا بازار قدیمی و میدان شهرداری فاصله چندانی ندارد.

این خانه‌های بزرگ که زمانی مخصوص قشر پولدار شهرنشین بودند، حالا بعد از گذشت بیش از یک قرن یا نیمه‌مخروبه‌ شده‌اند یا در اختیار قشری قرار گرفته‌اند که توان خریداری خانه‌های نوساز و مدرن را در محله‌های دیگر ندارند. البته افرادی هم هستند که به دلیل علاقه‌ به زندگی در این بافت قدیمی، با وجود مشکلاتی همچون عبور سخت ماشین از کوچه‌ها باز هم ترجیح داده‌اند در یکی از این خانه‌های قدیمی ساکن شوند.

متاسفانه محله‌های قدیمی شهر رشت، بویژه محله ساغری‌سازان که به نوعی جزو جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شوند، با مشکلات زیادی مواجه‌اند؛ مخروبه بودن بسیاری از این خانه و کوچه‌های تنگ و تاریک باعث شده تا برخی از این محله‌ها  مامن خوبی برای معتادان و کارتن‌ خواب‌ها باشند.

بر همین اساس در دوره‌ای شهرداری رشت تصمیم گرفت تا با رویکرد حفظ بافت قدیمی شهر، به این وضعیت سامان دهد؛ سنگفرش کردن میدان شهرداری و سبزه میدان با توجه با ساختار قدیمی این منطقه یکی از مهمترین اقداماتی بود که در این زمینه صورت گرفت و باعث شد میدان شهرداری رشت به یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری این شهر، نه تنها برای مسافران بلکه برای برای ساکنان این شهر نیز  تبدیل شود.

با این وجود به نظر می‌رسد این طرح شامل ساماندهی بافت قدیمی و محله‌ای شهر نشده بود. البته طبیعی است که بازسازی تمام بافت قدیمی پروژه‌ای پرهزینه و زمان‌بر است. حتی بازسازی کامل خانه‌های قدیمی، باز هم امکان سکونت را به دلایل مختلفی همچون باریک بودن معابر، تسهیل نمی‌کند؛ اما ساماندهی این محله‌ها به ویژه از لحاظ امنیتی، شناسایی خانه‌هایی که ارزش تاریخی دارند و اجازه ورود بخش خصوصی به این حوزه، بحث دیگری است که هنوز چندان که باید مورد توجه متولیان این امر یعنی شهرداری، شواری شهر و اداره کل میراث فرهنگی این شهر قرار نگرفته است.

این در حالی است که به باور بسیاری از کارشناسان، حضور بخش خصوصی در این زمینه می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. از نمونه‌های این موضوع می‌توان به بازسازی خانه‌ای قدیمی در یکی از محله‌های قدیمی‌نشین رشت توسط بخش خصوصی و تبدیل آن به کافه بازی و اتاق‌های فرار اشاره کرد که اتفاقا با استقبال خوبی نیز مواجه شده است.

در این میان از معروف‌ترین محله‌های قدیمی شهر رشت می‌توان به محله‌ی بیش از ۲۵۰ ساله‌ی "ساغری‌سازان" اشاره کرد؛ این محله قدیمی به این دلیل، ساغری‌سازان نام گرفته که راسته ساغری دوزی (کفش دوزی) در آن قرار داشته است. این محله که به دلیل خانه‌های بزرگ و کافه‌ها و کبابی‌های دنجی که دارد بسیار معروف شده، زمانی محل سکونت قشر پولدار جامعه بوده است و خانه‌ها بزرگ، با پنجره‌های زیاد و حیاط‌های پر درخت این محله نشان از همین موضوع دارد.

 خاندان سمیعی، از خانواده‌های اصیل و بزرگ شهر رشت از جمله کسانی بودند که در این محله سکونت داشتند. از بناهایی که توسط یکی از بزرگان این خاندان احداث شده می‌توان  به مسجد حاج سمیع اشاره کرد که توسط "حاج سمیع خان رشتی" بنا شده است. این مسجد در طرف جنوب دارای مدرسه‌ای برای آموزش طلبه‌های علوم دینی بود و در آن دو نفر از پزشکان نیز مطب داشتند. این مدرسه بعدها به دبیرستان شاهدخت سابق و بعد از انقلاب مدرسه علمیه زینبیه تبدیل شد؛ اما متأسفانه در چند سال پیش تخریب و به جای آن بنای چند طبقه‌ای ساخته شد.

همچنین در کوچه‌ "بلورچیان" در محله "ساغری‌سازان" خانه‌های قدیمی زیادی همچون خانه پورهمتی با قدمت صدساله وجود دارد. البته خانه پورهمتی چند سال پیش بازسازی شد و نام "خانه فرهنگ گیلان" به خود گرفت.

مائده محمدپور، کارشناس مسائل شهری شهر رشت، درباره تاریخچه محله ساغری‌سازان به ایسنا می‌گوید: ساغری‌سازان از اولین محله‌های شهر رشت به حساب می‌آید. اسم ساغری سازان برگرفته از راسته ساغری دوزی بوده است. در واقع ساغری نوعی کفش مخصوص طلاب بوده است که در این راسته دوخته می‌شده است. 

او ادامه می‌دهد: از دوران صفویه که شهرنشینی در ایران مفهوم پیدا کرد، هر محله‌ای نیازهای خودش را برطرف می‌کرد و به همین خاطر هم تمام نیازهای شهروندان را در همان محله برطرف می‌کرد که محله ساغری‌سازان هم از جمله محله‌هایی است که این ساختار را داشته است. از حمام‌های بزرگ گرفته تا انواع اقسام مغازه‌ها و خوراکی فروشی در این محله وجود داشته است.

محمدپور کوچه‌ها و زیرکوچه‌های محل ساغری‌سازان را ویژگی‌های ارزشمند و تاریخی این شهر می‌داند و درباره شرایط بازسازی این محله قدیمی می‌گوید: به مرور زمان و با پیشرفت تکنولوژی و افزایش ماشین‌ها، این کوچه‌های باریک به مرور کارکرد خودشان را از دست دادند و به همین خاطر هم افراد پولدار ساکن این محله‌، به محله‌های بهتر و جدیدتر شهر رشت مهاجرت کردند.

این کارشناس شهری، یادآور می‌شود: مهاجرت ساکنان قدیمی و خالی از سکنه و مخروبه شدن برخی خانه‌ها باعث شده است تا به مرور این محله‌های قدیمی امنیت خودشان را از دست بدهند و جای خوبی برای معتادان و کارتون‌خواب بشوند. اما باز هم با وجود این مشکلات، نباید از وجود بناهای ارزشمند در این محله‌ها به راحتی چشم پوشی کرد.

محمدپور همچنین درباره وضعیت سکونت در محله ساغری‌سازان، می‌گوید: در حال حاضر  قشر متوسط جامعه جایگزین قشر پولداری شده‌اند که پیشتر در این محله‌ها سکونت داشتند. در واقع به طور کلی شرایط محله‌های قدیمی شهر رشت به این صورت است که یا نیمه مخروبه شده‌اند، یا قشر متوسط در آنها ساکن شده‌ یا اینکه معدود افراد مرفهی که همچنان ترجیح می‌دهند در این بافت تاریخی زندگی کنند، در این محله‌ها ساکن هستند.

او بیان می‌کند: برخی از خانه‌های محله ساغری‌سازان که دارای ارزش تاریخی زیاد بودند، شناسایی شدند. به عنوان مثال یکی از این خانه‌ها هم اکنون در اختیار شورای شهر و یکی دیگر در اختیار بنیاد نخبگان است.

یکی دیگر از محله‌های معروف بافت قدیمی شهر رشت، محله «خواهر امام» است که برگرفته شده از زیارتگاه خواهر «امام رضا (ع)» واقع شده در این محله است. در این محله نیز مانند سایر محله‌های بافت قدیمی شهر، خانه‌های بزرگ قدیمی به چشم می‌خورند که در تلاقی سنت و مدرنیته در کنار آپارتمان‌هایی قرار گرفته‌اند که ظاهر چندان زیبایی هم ندارند.

از دیگر ویژگی‌های این محله مغازه‌های کوچک و متعددی است که در خیابان اصلی منتهی به بازار واقع شده‌اند؛ به دلیل نابسامان بودن شرایط و معماری قدیمی بازار، بسیاری از وسایل مغازه‌ها در خیابان قرار داده می‌شود و طبیعتا مسیر عبور را برای پیاده‌ها و سواره‌ها بسیار دشوار می‌کند، موضوعی که طعم شیرین پیاده‌روی در محله‌های قدیمی را به شدت تحت شعاع قرار می‌دهد.

محمدپور همچنین درباره طرح‌هایی که می‌تواند به «ترمیم بافت فرسوده شهر رشت» کمک کند، با بیان اینکه «گیلان جزو استان‌های است که بافت فرسوده زیادی دارد»، می‌گوید: حدود ۱۰ درصد بافت شهر رشت، فرسوده است. بر همین اساس طرح‌های زیادی برای ساماندهی بافت فرسوده عنوان شده است.

او توضیح می‌دهد: نکته قابل توجه این است که اغلب این طرح‌ها در عمل به جای آنکه بیشتر به حل مشکلاتی همچون باریک بودن معابر و ایمن سازی خانه‌های قدیمی کمک کنند، باعث تخریب این خانه‌ها و جایگزین شدن آپارتمان‌هایی با معماری جدید شده است که هیچ ارتباطی با معماری قدیمی شهر رشت ندارد. من منکر این موضوع نیست که بخشی از این بافت قدیمی که با نیازهای روز همخوانی ندارد، باید از بین برود؛ اما می‌توان با ساماندهی این محله‌ها، برخی خانه‌های قدیمی را بازسازی کرد و نگه داشت تا نمونه‌هایی از سبک معماری استان گیلان حفظ شود. 

فاطمه خلیلی - ایسنا

انتهای پیام